Bu qalibiyyət yunanların dəstəkçisi ingilisləri də çətin vəziyyətə saldı. İngiltərə artıq Yunanıstanı dəstəkləyən siyasətdən vaz keçməli olsa da, Aralıq dənizində və Çanaqqala boğazındakı mənfəətlərindən əl çəkmək istəmirdi. Dönəmin ingilis zabitlərindən Çörçilə görə, əgər türklər boğazı ələ keçirərlərsə, İngiltərə Birinci Dünya müharibəsinin nəticəsində əldə etdiyi qazanclardan məhrum olacaqdı.

9 sentyabrda İzmirə daxil olan türk qoşunları Çanaqqaladan başlayan tərəfsiz bölgə üzərindən İstanbula doğru irəliləməyə başladı.

Tarixə "Çanaqqala böhranı” kimi düşən bu hadisə İngiltərə daxilində qarşıdurmaya səbəb oldu. 15 sentyabrda ingilis hökuməti toplanaraq ordularının mövqelərini qorumağına qərar verdi. Lakin müharibədən bezən ingilis xalqı Türkiyə ilə yeni müharibəyə qarşı idi. 18 sentyabrda "Daily Mail” qəzeti "Bu müharibəni dayandırın!” başlığı ilə ingilis hökumətinə təzyiq etdi. Qəzet 21 sentyabrdakı manşetində hətta "Çanaqqaladan rədd olun!” başlığından istifadə etdi. 23 sentyabrda toplanan ingilis hökuməti Şərqi Trakyanı Türkiyəyə vermək məcburiyyətində qaldı. Nəticədə Türkiyə ilə sülh müqaviləsinin imzalanmasına qərar verildi. 1922-ci ilin oktyabrın 3-də Mudanyada sülh danışıqlarına başlandı.

Bu hadisə Sovet Azərbaycanında da sevinclə qarşılandığı üçün mətbuatda haqqında yazılar verilib. O zamankı Rusiya-Türkiyə ittifaqı da bu mövzuların işıqlandırılmasında əsas rol oynayıb. 1922-ci ildə latın qrafikası ilə çap olunan ilk qəzetimiz olan "Yeni yol”un 4 noyabr 1922-ci il tarixli 7-ci sayında "Əliş” imzası ilə bu mövzuda bir şeir çap olunub. Həmin şeiri təqdim edirik:

 

Döydü yunanı Mustafa Qazi

Qırdı əsgərin, qaçdı bir azı

Qovdu düşməni Anadoludan

Qaldı arada Çanaq boğazı.

Yunan başına dünya olmuş dar

Aşmış başından dərd ilə azar

Səsi kəsilib xır-xır xırıldar

Yırtıb boğazın Çanaq boğazı

Düşmüş Venezilos payitəxtlərə

Çöküb yapışmış çox ətəklərə

Kömək verən yox: çün köpəklərə

Zor kəmik atmış Çanak boğazı

Girib ingilis Çanaqqalaya

Onu tapşırıb üç-dörd alaya

Düşüb canı bir yaman bəlaya

Qalıb boğazda Çanaq boğazı.

Çıxıb yoldaşlar bitərəf yerdən

Çəkib əsgərin ikisi birdən

Üzüb ingilis əl göydən-yerdən

Çıxır əlindən Çanaq boğazı.

İngilis alışıb boğaz boğmağa

Kəsib yolları, sərvət yığmağa

Az qalıb gözəl bir gün doğmağa

Boğar onu da Çanaq boğazı.

Ədirnəni tez türklər alacaq

Əlbət, İstanbul türkə qalacaq

Bütün aləmə acıq olacaq

Qapıların sənin Çanaq boğazı.

25 Oktyabr 1922, Bakı

Əliş

Mənbə: Teleqraf.com