- 44 günlük müharibə Azərbaycan tarixinin qızıl səhifələrindən biridir. İstənilən müharibədə itkilər olur. Biz bu müharibədən minimum itkilərlə ayrıldıq. Hücuma keçən tərəf olsaq da, düşməndən qat-qat az itki verdik. Bu fikri həmişə demişəm, şəhidlik itki deyil, insanın çata biləcəyi ən ali məqamdır. Hər gün şəhid ailələrini ziyarət edirəm. Onlar özləri də bunu istəyir, çünki mənəvi rahatlıq tapırlar. Düzdür, övlad itkisi çox ağırdır. Amma şəhid ailələrinin gözündə kədərdən çox fərəh, qürur hissi var, "Vətən sağ olsun" deyirlər. Şəhid ailələri ilə mütəmadi görüşlər təşkil olunmalıdır. Şəhidlər gənclərdə vətənpərvərlik duyğusunu aşılayırlar. Birinci Qarabağ müharibəsindəki şəhidlərin qanı 44 günlük Vətən müharibəsində alındı. Çoxları Azərbaycan gəncliyi üçün bədbin düşünürdülər. Elə fikirləşirdilər ki, torpaq unudula bilər. Bizim gəncliyimiz bunun əksini sübut etdi. Bizim qalib gəlməyimizdə inancımızın böyük rolu var. Bu, bizim üçün dini müharibə deyildi. Amma Prezident də Şuşadakı çıxışında qeyd etdi ki, biz həm də dini və mənəvi dəyərlərimizə görə qalib gəldik. Cənab Prezidentin bu ifadəsi özünü səngərlərdə doğrultdu. Biz daim əsgərlərlə olurduq, onlarla söhbətlər edirdik. Bizim əsgərlərimizin Allaha sarsılmaz inancının şahidi olurduq. Şəhid ailələri daim yad edilməlidir. Peyğəmbərimiz də vurğulayırdı ki, şəhidlərə 70 məqam verilir. Adam bilmir ki, şəhid ailəsinə başsağlığı, yoxsa göz aydınlığı versin ki, Vətən uğrunda qurban verməyə məhz bu ailələr layiq ola bildilər.

- Biz Anım günü Müdafiə Nazirliyinin təşkil etdiyi görüşə dəvət olunduq. Din xadimlərinin Azərbaycan ordusunun yanında olmasından gözəl mənzərə ola bilməz. Bütün müsəlmanlarda məzarlarda dini ayinlər keçirilir. Qardaş Türkiyədə şəhidlər gətiriləndə dövlət rəsmiləri dini nümayəndələrlə bərabər cənazə namazı qılır. Hətta Ermənistanda da belədir. Biz də nazirlik nümayəndələri ilə bərabər şəhidlərimizi ziyarət edirdik. Biz müharibədən öncə də cəbhə bölgəsində olurduq, əsgərlərlə görüşlərimiz olurdu. Müdafiə Nazirliyi ilə daim əməkdaşlığımız olub. 

- Öndə dayanmağımda mənfi heç bir məqam yox idi. Əgər deyirlərsə, protokol pozulur, orada pozulan heç bir protokol yoxdur. Öndə generallar da dayanmışdı. Biz öz şəhidlərimizi İslamın dini qaydalarına uyğun dəfn etmişik və onların ruhuna fatihə oxuyurduq. Bu, bir dini ayin idi və din xadimlərinin orada iştirakı öncədən nəzərdə tutulmuşdu. Sadəcə Anım günündə Müdafiə Nazirliyinin rəsmiləri də iştirak edirdi. Fotoların və videoların media tərəfindən çəkilməsi çox normal hal idi. 

Mən düşünürəm ki, bu, çox qürurvericidir. Dövlət qurumları ilə dini qurumların birgə əməkdaşlığı çox yaxşı haldır. Hesab edirəm ki, burada təəccüblü bir hal da yoxdur. Orada biz Müdafiə Nazirliyi rəsmiləri ilə bərabər şəhidlərimizin ruhuna dualar oxuduq. Düşmənlərimiz dindən istifadə edərək silaha sarılırdılar, cənnət açarları paylayırdılar. Amma biz müharibə vaxtı dindən istifadə etmədik. Din xadimlərimiz Quranın "sizinlə vuruşanlarla vuruşun” tezisini təbliğ edirdilər. 

- Ümumiyyətlə, o məsələ ilə bağlı mənim rəy bildirmək fikrim yox idi. Çünki bu, tamamilə siyasi məsələ idi, lakin xalqın gözləntisini də qarşılamağın lazım olduğunu bilərək bu prosesə bir din xadimi kimi rəy bildirməliyəm. Bu məsələdə fürsətdən istifadə edənlər də oldu, bu məsələ vətənpərvərlik testi kimi təqdim olundu. Mən hesab etmirəm ki, ayrı-ayrı bəyanatlara cavab vermək vətənpərvərlikdir. Bizim vətənpərvərliyimiz həm inancımızdan, həm də dövlətimizə olan bağlılığımızdan irəli gəlir. Mən inanmıram ki, mənim vətənpərvərliyim kiməsə cavab verməməklə ittiham olunsun. Özünüz də bilirsiniz ki, kənar qüvvələr bu tip halları daha da şişirdir. Hətta şəhidlərimizi ziyarət edəndə belə bizə dini ayinlər keçirdiyimizlə bağlı iradlar gəlir. Mən həmişə fəaliyyətim dövründə demişəm ki, Azərbaycan dövlətçiliyi bizim üçün qırmızı xətdir. İranda olan din xadiminin çıxışı ilə bağlı onu da deyim ki, din xadimləri barışdırıcı mövqedə dayanmalıdır. Təhdid xarakterli bəyanatlar yaymaq yanlışdır. Dəfələrlə təmaslarımız olanda mən bildirmişəm ki, işğaldan azad olunan Azərbaycan ərazisinə Azərbaycanın icazəsi olmadan yük maşınlarının gəlməsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulması deməkdir. Dini-nöqteyi nəzərdən də ora icazəsiz getmək yolverilməzdir. Biz fikirlərimizi ifadə etməkdə problem görmürük. Bizim o bəyanatlara dərhal cavab vermək kimi bir vəzifəmiz yoxdur, daha fundamental işlərlə məşğul olmalıyıq ki, dindən sui-istifadənin qarşısını alaq. Münasibətlərin pozulması heç kimin xeyrinə deyil. Təəssüf ki, bəzən mətbuatda, həm də rəsmilərin çıxışlarında kəskin ifadələr olur. Düzdür, nəzərdə tutduğunuz ifadəni din xadimi səsləndirmişdi. Amma İranda din xadimi həm də siyasi vəzifə tutur, siyasi mövqeyi olan bir insandır. Bu məsələlər həssas mövzulardır. 

- İstənilən ölkə ilə münasibətləri məzhəb müstəvisinə keçirməməliyik və bu, çox təhlükəli bir haldır. Məzhəblər arasında mübahisə yaratmaq düzgün deyil. Bəzi radikal qruplaşmalar var idi ki, Suriyada uşaq ölümünə, baş kəsməyə bəraət verənlərin bu zaman dırnaqarası vətənpərvərlikləri tutur və deyirlər ki, şiəlik budur. Hansısa siyasi addımlara görə heç bir məzhəbi səbəb göstərmək olmaz. Ümumiyyətlə, Azərbaycan xalqının əhli-beytə bağlılığının İranla heç bir əlaqəsi yoxdur. Biz daha öncədən peyğəmbər ailəsinə sevgi-sayğı ilə seçilən bir millət olmuşuq. Burada hansısa siyasi çalarlar axtarmağa ehtiyac yoxdur. Həmin vaxtlarda bir nəfər "Təhlükəli dindarlar kimlərdir?” deyə video da hazırladı. Orada da deyirdi ki, İrandakı müştəhidlərə təqlid edirsiniz, sabah onların əmri ilə filan addımlar atacaqsınız. Düşünürəm ki, bunlar şişirdilməz məsələlərdir, təqlid dini mövzuları ehtiva edir. Təbii ki, müasir dövrdə dövlətlərin bir-birinə təsir etmək cəhdləri var, din vasitəsilə siyasi maraqların təbliğ edilməsi halları mövcuddur. Hər bir xalqın vəzifəsi bu təsirləri minimuma endirməkdir. Azərbaycan cəmiyyətində bununla bağlı elə bir təhlükəli vəziyyət yoxdur. Təbii ki, bu halların tam olmadığını da demək mümkün deyil. 

Biz də Azərbaycanda bu təhlükənin olmaması üçün çalışırıq və buna görə təhdidlərə məruz qalırıq. Bu yaxında bir yazı çıxmışdı ki, guya mən hansısa səfirlikdə sürücü olub, sonra axund olmuşam. Düzünü deyim, mən avtomobili heç yerindən tərpədə bilmirəm. İndiyə kimi mənim avtomobildən istifadə etdiyimi heç kim görməyib. 

Düşünürəm ki, dinin, İslamın təbliğatını düzgün aparmaq üçün ciddi addımlar atmaq lazımdır. Hər İslam ölkəsində təbliğat fərqlidir. Guya həmişə deyirdilər ki, mən İslamın Azərbaycan modelini yaradanlardan biriyəm. Mən bunu qəbul etmirəm, İslam universal dəyərdir. Amma hər bir ölkənin reallıqları nəzərə alınmalıdır. Qonşu dövlətlər də bunu nəzərə almalıdırlar. Hər bir ölkə, məsələn ərəb dövlətləri də öz modelini Azərbaycana sırımağa çalışır, lakin Azərbaycan cəmiyyəti bunu qəbul etməyəcək. 

- Azərbaycanın İranla münasibətlərinin hansı istiqamətdə gedəcəyi indidən məlum deyil. Yazıçı-jurnalist Rafiq Tağının məhz illər öncə İranda verilən fətvadan sonra öldürüldüyünü düşünənlər var, hər halda, bunu hüquq-mühafizə orqanları aydınlaşdırır. Bu baxımdan, İranla münasibətlərin kəskinləşəcəyi ehtimalı olarsa və İranın Ali dini rəhbəri Xomenei ölkəmiz əleyhinə fətva verərsə, buradakı dini kəsim buna necə reaksiya verəcək?  

- Heç bir zaman mərcəyi təqlidi Rafiq Tağı ilə bağlı fətva verməmişdi. Onu müəyyən dairələr şişirtdilər. Belə bir kəskin fətva yox idi. Bu kimi məsələlər fətvaya əsaslanmır. Biz son dəfə nə zaman eşitmişik ki, kimsə cihad fətvası versin? Mən dəfələrlə demişəm ki, cəmiyyətdə təqdim olunan qədər təhlükə yoxdur. Düzdür, ehtiyatlı, diqqətli olmalıyıq, amma bu mövzuda mən nikbinəm. Düşünürəm ki, zaman keçdikdə siyasi müstəvidə bu münasibətlər həllini tapar. Biz də, Azərbaycan rəsmiləri də dəfələrlə bəyan etmişik ki, ölkədə stabilliyi yaratmalıyıq. Bu, dövlət maraqlarına da uyğundur. Dövlət maraqları zaman-zaman toqquşur, bu məsələlərdə din faktorunun qabardılmasını yanlış hesab edirəm. Azərbaycan cəmiyyəti üçün də qeyd etdiyiniz təhlükəni görmürəm. 

Məzhəblərarası sülhün qorunmasını təmin etməliyik. Azərbaycanda həm sünilər, həm də şiələr var, hazırda şiələrin sayı daha çoxdur. Bəzi kənar qüvvələr müdaxilələr edirlər. Heç bir dövlətdə bu cür ifadələr, kəskin məzhəbçi mövzular irəli sürmək düzgün deyil. Mən bir məzhəbi təbliğ etmirəm. Bütün məzhəblərlə sıx münasibətdəyəm. Fəaliyyətimiz kifayət qədər şəffafdır. Məni vətəndaşlar həmişə dini düzgün təbliğ edən insan kimi tanıyıblar. Bunu özümü tərifləmək üçün demirəm. Hansısa tədbirlərdə fotolarımız olur. Nardaran hadisələrində də mən harasa gedəndə danmırdım. Çünki biz cəmiyyətə açıq insan idik. 

- Mən heç vaxt məzhəb təbliğatı aparmamışam. Bizim fəaliyyətimizin prioritet istiqamətlərindən biri də məzhəblərarası münasibətlərin qorunması olub. Azərbaycanda ənənəvi olaraq sünni və şiələr yaşayıb, şiələrin sayı bir qədər çox olub. Heç bir dövlətdə bir-bir ittiham səsləndirmək düzgün olmazdı. Mən hər zaman deyirəm ki, kəskin məzhəbçi mövqedən uzaq olun. Mənim əhli-sünnə məzhəbinə məxsus olan kifayət qədər dostlarım var. Çıxışlarım barədə mövqe bildirirlər. Mən bir məzhəbi təmsil etmirəm. Azərbaycanın inanclı kəsimi ilə sıx münasibətdəyəm. Bu ittiham mənə yapışmır, bəzən o tərəfdən də mənə deyirlər ki, bu, Azərbaycan dövlətinin adamıdır. Fəaliyyətimiz kifayət qədər şəffafdır. Bu kimi ittihamlar ancaq müəyyən qruplar tərəfindən, bəzən də xaricdən idarə olunan qruplar tərəfindən ortaya atılır. Amma cəmiyyət bunu qəbul etmir. Əksinə, vətəndaşlar mənim haqqımda danışarkən milli-dini dəyərlərimizə bağlı bir insan kimi qiymətləndirirlər. Belə qəbul olunmuşam, mənim üçün də ən önəmli məsələlərdən biridir. Heç vaxt hansısa dairələrin maraqlarını ifadə etməmişəm. Gənclərimizin radikal görüşlərdən uzaqlaşması üçün fəaliyyət göstərmişəm. Buna görə də həmin radikalların hədəfinə tuş gəlmişəm. Hansısa ictimai tədbirdə, toyda kiminləsə bir şəklimiz olur, bunu kompromat kimi istifadə edirlər. Hacı Talehlə bağlı olan fotodan danışıram, o şəkil hansısa məxfi görüşdə çəkilməyib. Nardaran hadisələrində də bundan istifadə edib məni hansısa qrupa aid etməyə çalışırdılar. Mən hesab edirəm ki, mənimlə bağlı olan bu iddialar gülüncdür.

- İstənilən insan fikrini ifadə etməkdə azaddır. Əsas məqam, qırmızı xətt budur ki, kiminsə dini inancına təcavüz edilməsin. Şəhid məzarlarını bu kimi məsələlərə vasitə etməyi kökündən yanlış hesab edirəm. Bəzi qruplar şəhid məzarları üzərində müxtəlif mənsəb bölgüləri edirlər. Bu, düzgün deyil, şəhid Azərbaycanındır. Mən şəxsən xristian dini inanclı rus milliyyətindən olan şəhidimiz Dmitri Solntsevin dəfnində iştirak etmişəm. Hər bir şəhidimizin, dini inancından asılı olmadan, xristian, yəhudi dinindən olan şəhidlərimizin dəfnində şəxsən iştirak etmişəm. Müxtəlif mənsəblərdən olan şəhidlərimiz var. Şəhidlik bizim üçün birlikdir, vəhdətdir. Şəhid mərasimlərindən istənilən dini, siyasi mövzuların qabardılmasını kökündən yanlış hesab edirəm. 

- İndiyi qədər bu məsələyə önəm vermirdim. Amma indi görürəm bəzən bu fikirlər tirajlanır, çox ciddi və zərərli yanaşmadır. Ona görə də konkret mövqeyimi bildirmək istəyirəm. Əvvəla Qafqaz Müsəlmanlar İdarəsi dini bir qurumdur və sədr ora təyin olunmur, seçilir. Şeyx həzrətləri uzun illərdir oranı çox kifayət qədər uğurlu idarə edir. Mən də idarənin nümayəndəsiyəm, Qazılar Şurasının üzvüyəm. Bu mözvunun qabardılması qeyri-etikdir. Mən bir çox tədbirlərdə Şeyx həzrətlərinin tapşırığı ilə iştirak edirəm. Haqqımda deyilənlər cəfəngiyyatdır, heç bir əsası yoxdur. Şeyx həzrətləri öz vəzifələrini icra edir, Azərbaycanı dünyada təmsil edir. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin üzvləri tərəfindən ömürlük seçilib. Mənim adımın bu məsələdə hallandırılması kökündən yanlışdır. Hətta xaricdə olan bloqerlər də bu məsələyə qoşuldular, iddia yaydılar ki, guya hansısa plan hazırlanıb. Heç kim din xadimləri arasında olan münasibətlərə bu vasitə ilə xələl gətirə bilməyəcək. Şeyx Həzrətləri ağsaqqal bir insandır, o, vəzifəsini layiqincə icra edir.

- Dinlə radikalizm zidd anlayışlardır. Radikalizm insanın özünə məxsus bir xarakterdir. Radikallar millətçi, liberal, ateist və başqa ideologiyaçı da ola bilərlər. Bu gün o qədər var ki, radikal ateistlər. Bu, insanın şəxsi keyfiyyətləridir. Dini radikalizm mövzusu şişirdilmiş məsələdir. Düzdür, özünü dindar hesab edib radikal olan insanlar var, onların necə cinayətlər etdiyini bilirik. Radikallar özlərini İslama aid edə bilirlərsə, biz də məsuliyyət daşıyırıq. Deməli, biz hələ də çatdıra bilməmişik ki, İslam radikallıqla bir araya gələ bilməz. O ki qaldı, dinin aktuallığını itirəcəyi məsələsinə, Sovet dövründə də deyirdilər din gedəcək, inancsızlıq gələcək. Əksinə Sovet dövrü getdi, din daha da inkişaf etdi. Mən hesab etmirəm ki, din zəifləməkdədir. Din aktuallaşıb, insanların mənəviyyata yönəlmə halları artıb. Bir şeyə maraq artanda onun saxta variantları da ortaya çıxır. Dinə tələb çoxaldığı üçün saxta məhsullar din adı ilə təqdim olunur. Mən hesab edirəm ki, perspektivdə dünyanın hər yerində din inkişaf edəcək. Sadəcə biz diqqətli olmalıyıq ki, bu prosesdən hansısa radikal cərəyanlar öz maraqları üçün istifadə etməsin.