İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov deyir ki, Azərbaycanda mənzil almaq üçün tətbiq olunan mexanizmlərin imkanları məhduddur və genişləndirilməlidir: "Hələ 2016-cı ildə hökümət bəyan edirdi ki, il ərzində ölkədə 30 min yeni mənzilə tələb yaranır. Müstəqil qiymətləndirmələrə görə isə bu tələb daha böyükdür. Belə ki, ölkədə hər il 60-70 min yeni ailə qurulur və onların 70-80 %-nin mənzil problemi var. Bunun üzərinə urbanizasiya və daxili miqrasiyanın təsriləri altında yaranan tələbi də gəlsək rəqəm 60 minin üzərinə çıxır. Fond isə indiyə qədər 36 minə yaxın ipoteka krediti verib.

Digər vacib məsələ ilkin ödənişlə bağlıdır. 2016-cı ildə ipoteka kreditləşməsinə dair qaydalara dəyişiklik edilərək ilkin ödənişə tələbin yuxarı həddi adi ipoteka kreditlərində 15 %, güzəştli ipoteka kreditlərində isə 10 % müəyyən olundu. Bu, vətəndaşın mənafeyinin qorunmasına istiqamətində atılmış vacib addım idi. Təəssüf ki cəmi 2 il sonra qaydalara təkrar dəyiliklik edildi və "maksimum hədd" ifadəsi "minimum hədd" ifadəsi ilə əvəz edildi. Beləliklə bankların manevr imkanları əhəmiyyətli dərəcəd artdı. Nəticədə müvəkkil kredit təşkilatlarının 90 %-i bu gün həm adi, həm də güzəştli ipoteka kreditləri üzrə mənzilin dəyərinin minimum 30 %-i qədər ilkin ödəniş tələb edir. Daha az ilkin ödəniş tələb edənlər isə bunu dövlət zəmanəti ilə edirlər. Zəmanət isə ipoteka predmetinin 3-4 %-i qədər əlavə xərc yükü yaradır. Həmin xərci birdəfəlik deyil, aylar üzrə ödəməli olsanız bu zaman xərclər 6 %-ə yüksələ bilər. Nəticə etibarı ilə 30 % ilkin ödənişlə kredit götürənin mənzil üçün çəkdiyi ümumi xərc bunu dövlət zəmanəti ilə edənin xərclərindən daha az olur. Yəni "maksimum" ifadəsinin saxlamaq şərti ilə ilkin ödənişlər üzrə faizləri 15-20 % həddində korrektə etmək olardı.

Bundan başqa, 2005-2014-cü illərdə ipoteka kreditlərinin illik faiz dərəcəsi cəlbedici görünə bilərdi. O zaman daşınmaz əmlakın qiyməti sürətlə artırdı. Bu dollarla ifadədə belə idi. Nəticədə mənzil üçün 10-12 % ödədiyiniz əlavə vəsait əmlakın qiymətinin artım tempi ilə müqayisədə daha aşağı olurdu. İndi vəziyyət fərqlidir. Daşınmaz əmlak bazarında qiymətlərin artım tempi aşağıdır, bəzi hallarda isə ucuzlaşma müşahidə olunur. Buna baxmayaraq faizlərin 7 % və onun üzərində olması kommersiya baxımından səmərəli deyil. Faizlərin aşağı salınması kreditlərin cəlediciliyini artıracaq vacib amildir".

Bundan başqa, onun sözlərinə görə, MİDA-nın təklif etdiyi "Sosial ev"lər də özünü doğrultmayıb və kirayə biznesi üçün vasitəyə çevrilib: "Bəzi hallarda insanlar 7-8-ci mənzilini alırdı. Bu isə proqramların hədəfinə düzgün yönəldilmədiyini, idarə edilmədiyini göstərir. Bu proqramlarda hədəf kiminsə ev alıb onu kirayə verərək oradan gələn gəliri aylıq ödənişə yönəltməsi deyil. Ona görə də kommersiya baxışlarını gəlirə görə məhdudlaşdıran çərçivə olmalıdır. Belə ki, aylı gəlirləri 350-400 manatdan yuxarı və yaxud yaşayış minimumunun 2 mislindən artıq olan ailənin "Sosial ev" əldə etmək hüququ məhdudlaşdırılmalıdır.

R.Həsənov Azərbaycanda kirayə mənzil mexanizminin də uğurlu olmaması qənaətindədir: "Əvvəla kirayəyə verilən mənzillər çox bahadır. Bunu mənzillərin ilkin bazardan əldə olunması ilə izah edirlər. Bəs həmin mənzilləri təkrar bazardan bir qədər ucuz almaq mümkün deyilmi? Buna dair hər hansı məhdudiyyətmi var? Yəni bu izahın heç bir əsası yoxdur. Bu isə məsələyə yanaşmada subyektivliyin olmasına dair kifayət qədər sübhələr yaradır. Niyə məhz həmin binalardan bu qədər ev alındı? Böyük ehtimmalla hansısa yaxın sahibkar evlərini sata bilmədiyinə görə dövlət vəsaitindən istifadə etməklə baha qiymətə onları alıblar. Bundan başqa, vətəndaşın mənzil seçmək hüququ belə yoxdur, həm də 200 kvadrat metrdən yuxarı mənzillər belə təklif olunur. Belə böyük mənzillər hansı orta statistik azərbaycanlı ailəsi üçün nəzərdə tutulub? Yəni bu istiqamətdə bir sıra dəyişikliklər həyata keçirilməlidir. İlk növbədə mənzil alan onu seçmək hüququna malik olmalı, ipotekada olduğu kimi mənzili gedib özü tapmalıdır. Fond isə sadəcə onun parametrlərini müəyyən etməlidir. Mənzilin yerini seçməklə şəxs həm də öz yol nəqliyyat və digər xərclərini optimallaşdıra bilər. Həmin vəsaiti kirayə üzrə aylıq ödənişə yönəltməklə maliyyə yükünü xeyli azalda bilər. Eyni zamanda mərkəzdən kənarda olmaq şərti ilə kirayə verilən mənzilin sahəsi 100 kvadrat metri keçməməlidir”.  /"Report"