AzFakt

“Azərbaycanda qırıcıların sayı Ermənistandan 10 dəfə çoxdur” - “Forbes”

Azərbaycanın Çindəki ticarət nümayəndəsi milyonluq obyekt tikdirib - SƏNƏD

DTX-dən xüsusi əməliyyat əməliyyat - Bu şəxslər həbs edildi + VİDEO

“Bizimlə bu gün hesablaşmayan sabah peşman olur” -İlham Əliyev

Mehdiyevin bankından sabiq nazirin qardaşının yarım milyonu oğurlanıb - CİNAYƏT DOSYESİ

Britaniya səfirindən fransızsayağı addım - Ermənistandakı ingilis diplomat Gorusa niyə gedib?

Binəqədi rayonunda qanunsuz yaşayış binası inşa edlib - FOTOLAR

Azərbaycanda dövlət çevrilişi etmək istəyənlər kimlər idi? - Prezident açıqladı+Video

Çin, Rusiya və İrandan Trampa güc nümayişi - Birgə təlimlərin İrana faydası varmı?

Şəhid anasından Aydanadək... - Prezidentdən paylaşım+Video

Turizm Agentliyində qalmaqal - Sədrin qaynanasının badına Aparat rəhbəri işdən çıxarıldı

Zaqatalada qanunsuz ağac budaması - Akif Məmmədov saxta rəy verib

Anar Quliyev dilemma qarşısında - Ya Prezidentin etimadı, ya da qanunsuz tikintilərə davam...

Fransa rəsmiləri Azərbaycanda istintaqa cəlb olunub - Şok faktların üstü açıldı + FOTO

“Sosial ev“lər özünü doğrultmadı - “Kirayə biznesi üçün vasitəyə döndü“ (ARAŞDIRMA)


Tarix 17.09.21, 11:37	Font ölçüsü : - / +

Azərbaycanda mənzil problemi həm SSRİ dövründə, həm də müstəqillik dövründə aktual olub. Ötən əsrin 90-cı illərində ölkə vətəndaşları bu problemi əsasən xaricdə, əsasən Rusiyada qazandıqları pullar hesabına həll edirdilər və evi yalnız nağd ala bilirdilər. 2000-ci ildən sonra isə vəziyyət dəyişməyə başladı.

Mənzilə sahib olmaq üçün həm dövlətin, həm də özəl sektorun müxtəlif mexanizmləri ortaya çıxdı. İndi ev almaq üçün mənzilin dəyərini tam ödəmək lazım deyil. 20-30% ilkin ödənişin olması kifayət edir. Qalan məbləği isə 5 ildən 30 ilə qədər ödəmək mümkündür.

Dövlət xətti ilə ipoteka krediti

Azərbaycanda ev almaq üçün ən sərfəli mexanizm dövlət xətti ilə ipoteka kreditidir. Bu növ kreditlər ölkədə 2006-cı ildən verilir və bu günə qədər dövlət 35,6 min mənzilin alınmasına 1,9 milyard manatdan çox borc verib. İpoteka kreditləri adi və sosial olmaqla 2 cür verilir. Onların fərqi maksimal məbləğində, müdətində və illik faiz dərəcəsindədir. Yəni, əhalinin güzəştli təbəqəsinə maksiumum 100 min manat, güzəştsiz təbəqəsinə maksimum 150 min manat kredit ayrılır. Maksimal müddət müvafiq olaraq 30 il və 25 il, illik faizin yuxarı həddi isə müvafiq olaraq 4% və 8%-dir. İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunda deyirlər ki, MDB ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanda vətəndaşlar üçün ən əlverişli ipoteka krediti şərtləri tətbiq olunur. Məsələn, Rusiyada ipoteka kreditlərinin illik faiz dərəcəsi 6%-dən , Qazaxıstanda isə 13%-dən başlayır.

Dövlət xətti ilə ipoteka kreditlərindən söz düşmüşkən, bu kreditlərin sosial növü həm də Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinin (MİDA) satdığı və "Sosial ev" kimi tanınan mənzilləri almaq üçün verilir. Belə mənzillərin adi mənzillərdən fərqi qiymətinin 5-10% aşağı olmasındadır.

Bankların öz vəsaitləri ilə ipoteka krediti

Azərbaycanda dövlətin ipoteka krediti mexanizminin uğurlu olduğundan ölkədəki kommersiya bankları öz vəsaitləri hesabına da ipoteka krediti verməyə maraq göstərirlər. Amma bu məhsul 26 bankdan cəmi 5-də mövcuddur və onun illik faiz dərəcəsi dövlət ipotekası ilə müqayisədə nisbətən yüksəkdir - 9-15% arasında dəyişir. Kommersiya şərtləri ilə ipoteka kreditlərininin maksimal məbləği də yüksəkdir və bəzi banklarda bir neçə yüz min manata qədər verilir. Maksimal müddət isə 25 ilə qədər ola bilər.

Tikinti şirkətlərinin daxili kreditləri

Azərbaycanda mənzil almaq üçün bankdan ipoteka krediti götürməmək də olar. Belə ki, ölkədəki tikinti şirkətləri mənzillərinə müştəri tapmaq üçün daxili kredit mexanizmi tətbiq edirlər. Bu növ kreditlər orta hesabla illik 10%-lə, maksimum 20 il müddətinə verilir. Məbləğə isə adətən məhdudiyyət olmur.

Kirayə mənzil

Azərbaycanda evə sahib olmaq üçün dövlətin daha bir mexanizmi isə kirayə mənzildir. Belə ki, İpotela və Kredit Zəmanət Fondunun balansında olan mənzillərdə 24 il kirayə qalmaq, sonda isə həmin evlərə sahib olmaq mümkündür. Bu zaman mənzilin yekun dəyərinin 4%-i (1 illik kirayə haqqı) bəri başdan ödənilməlidir. İpoteka kreditlərindən fərqli olaraq burada vətəndaş yalnız Fondun təklif etdiyi mənzillər arasında seçim edə bilir, yəni istədiyi evdə kirayə qalmaqla onun sahibi olmaq imkanı yoxdur. Bundan başqa, həmin mənzil yalnız kirayə müddəti başa çatdıqdan sonra kirayəçinin mülkiyyətinə keçir, yəni dərhal adına çıxarış verilmir. Bu mexanizmdə diqqəti bir o qədər də cəlb etməyən nüans isə əmlakın sığortalanması, kirayəçinin isə həyatının sığortalanmamasıdır. Yəni, vətəndaşın başına bir iş gəlsə və onun varisləri növbəti illərin kirayə haqqını ödəyə bilməsə, mənzildən avtomotik çıxarılırlar. Ən yaxşı halda kirayə hüququnu başqa şəxsə ötürüb hansı məbləğdə vəsait əldə etmək olar. Yeri gəlmişkən, kirayə hüququnun ötürülməsi üçün kirayə müqaviləsinin bağlanılmasından azı 3 il keçməlidir.

"Mexanizmlərin imkanları məhduddur"

İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov deyir ki, Azərbaycanda mənzil almaq üçün tətbiq olunan mexanizmlərin imkanları məhduddur və genişləndirilməlidir: "Hələ 2016-cı ildə hökümət bəyan edirdi ki, il ərzində ölkədə 30 min yeni mənzilə tələb yaranır. Müstəqil qiymətləndirmələrə görə isə bu tələb daha böyükdür. Belə ki, ölkədə hər il 60-70 min yeni ailə qurulur və onların 70-80 %-nin mənzil problemi var. Bunun üzərinə urbanizasiya və daxili miqrasiyanın təsriləri altında yaranan tələbi də gəlsək rəqəm 60 minin üzərinə çıxır. Fond isə indiyə qədər 36 minə yaxın ipoteka krediti verib.

Digər vacib məsələ ilkin ödənişlə bağlıdır. 2016-cı ildə ipoteka kreditləşməsinə dair qaydalara dəyişiklik edilərək ilkin ödənişə tələbin yuxarı həddi adi ipoteka kreditlərində 15 %, güzəştli ipoteka kreditlərində isə 10 % müəyyən olundu. Bu, vətəndaşın mənafeyinin qorunmasına istiqamətində atılmış vacib addım idi. Təəssüf ki cəmi 2 il sonra qaydalara təkrar dəyiliklik edildi və "maksimum hədd" ifadəsi "minimum hədd" ifadəsi ilə əvəz edildi. Beləliklə bankların manevr imkanları əhəmiyyətli dərəcəd artdı. Nəticədə müvəkkil kredit təşkilatlarının 90 %-i bu gün həm adi, həm də güzəştli ipoteka kreditləri üzrə mənzilin dəyərinin minimum 30 %-i qədər ilkin ödəniş tələb edir. Daha az ilkin ödəniş tələb edənlər isə bunu dövlət zəmanəti ilə edirlər. Zəmanət isə ipoteka predmetinin 3-4 %-i qədər əlavə xərc yükü yaradır. Həmin xərci birdəfəlik deyil, aylar üzrə ödəməli olsanız bu zaman xərclər 6 %-ə yüksələ bilər. Nəticə etibarı ilə 30 % ilkin ödənişlə kredit götürənin mənzil üçün çəkdiyi ümumi xərc bunu dövlət zəmanəti ilə edənin xərclərindən daha az olur. Yəni "maksimum" ifadəsinin saxlamaq şərti ilə ilkin ödənişlər üzrə faizləri 15-20 % həddində korrektə etmək olardı.

Bundan başqa, 2005-2014-cü illərdə ipoteka kreditlərinin illik faiz dərəcəsi cəlbedici görünə bilərdi. O zaman daşınmaz əmlakın qiyməti sürətlə artırdı. Bu dollarla ifadədə belə idi. Nəticədə mənzil üçün 10-12 % ödədiyiniz əlavə vəsait əmlakın qiymətinin artım tempi ilə müqayisədə daha aşağı olurdu. İndi vəziyyət fərqlidir. Daşınmaz əmlak bazarında qiymətlərin artım tempi aşağıdır, bəzi hallarda isə ucuzlaşma müşahidə olunur. Buna baxmayaraq faizlərin 7 % və onun üzərində olması kommersiya baxımından səmərəli deyil. Faizlərin aşağı salınması kreditlərin cəlediciliyini artıracaq vacib amildir".

"Sosial ev"lər kirayə biznesi üçün vasitəyə döndü"

Bundan başqa, onun sözlərinə görə, MİDA-nın təklif etdiyi "Sosial ev"lər də özünü doğrultmayıb və kirayə biznesi üçün vasitəyə çevrilib: "Bəzi hallarda insanlar 7-8-ci mənzilini alırdı. Bu isə proqramların hədəfinə düzgün yönəldilmədiyini, idarə edilmədiyini göstərir. Bu proqramlarda hədəf kiminsə ev alıb onu kirayə verərək oradan gələn gəliri aylıq ödənişə yönəltməsi deyil. Ona görə də kommersiya baxışlarını gəlirə görə məhdudlaşdıran çərçivə olmalıdır. Belə ki, aylı gəlirləri 350-400 manatdan yuxarı və yaxud yaşayış minimumunun 2 mislindən artıq olan ailənin "Sosial ev" əldə etmək hüququ məhdudlaşdırılmalıdır.

"Kirayə mənzil mexanizmi uğurlu deyil"

R.Həsənov Azərbaycanda kirayə mənzil mexanizminin də uğurlu olmaması qənaətindədir: "Əvvəla kirayəyə verilən mənzillər çox bahadır. Bunu mənzillərin ilkin bazardan əldə olunması ilə izah edirlər. Bəs həmin mənzilləri təkrar bazardan bir qədər ucuz almaq mümkün deyilmi? Buna dair hər hansı məhdudiyyətmi var? Yəni bu izahın heç bir əsası yoxdur. Bu isə məsələyə yanaşmada subyektivliyin olmasına dair kifayət qədər sübhələr yaradır. Niyə məhz həmin binalardan bu qədər ev alındı? Böyük ehtimmalla hansısa yaxın sahibkar evlərini sata bilmədiyinə görə dövlət vəsaitindən istifadə etməklə baha qiymətə onları alıblar. Bundan başqa, vətəndaşın mənzil seçmək hüququ belə yoxdur, həm də 200 kvadrat metrdən yuxarı mənzillər belə təklif olunur. Belə böyük mənzillər hansı orta statistik azərbaycanlı ailəsi üçün nəzərdə tutulub? Yəni bu istiqamətdə bir sıra dəyişikliklər həyata keçirilməlidir. İlk növbədə mənzil alan onu seçmək hüququna malik olmalı, ipotekada olduğu kimi mənzili gedib özü tapmalıdır. Fond isə sadəcə onun parametrlərini müəyyən etməlidir. Mənzilin yerini seçməklə şəxs həm də öz yol nəqliyyat və digər xərclərini optimallaşdıra bilər. Həmin vəsaiti kirayə üzrə aylıq ödənişə yönəltməklə maliyyə yükünü xeyli azalda bilər. Eyni zamanda mərkəzdən kənarda olmaq şərti ilə kirayə verilən mənzilin sahəsi 100 kvadrat metri keçməməlidir”. /"Report"

Xəbərin oxunma sayı : 1600