İngiltərənin “Teleqraf” qəzeti dünyanın ət istehlakı xəritəsini hazırlayıb. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qida və Təsərrüfat Təşkilatı tərəfindən “The State of Food and Agriculture” adlı hesabatındakı rəqəmlərin istifadə olunduğu xəritədə bir il ərzində ölkə-ölkə adambaşına düşən ət miqdarı yer alıb. “Yeni Müsavat” bu rəqəmləri nəzərinizə çatdırır.

Hansı xalq ətyeyəndir?

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 4 kiloqram

Ölkə: Hindistan

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 4.4 kiloqram

Ölkə: Şri Lanka

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 6.3 kiloqram

Ölkə: Mozambik

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 7.8 kiloqram

Ölkə: Qambiya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 8.1 kiloqram

Ölkə: Efiopiya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 8.5 kiloqram

Ölkə: Nigeriya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 8.8 kiloqram

Ölkə: Tanzaniya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 9.6 kiloqram

Ölkə: Nepal

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 9.9 kiloqram

Ölkə: İndoneziya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 11.6 kiloqram

Ölkə: Solomon Adaları

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 11.09 kiloqram

Ölkə: Cənubi Koreya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 13.4 kiloqram

Ölkə: Konqo

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 13.4 kiloqram

Ölkə: Yəmən

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 17.9 kiloqram

Ölkə: Əlcəzair

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 19.5 kiloqram

Ölkə: Peru

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 20.8 kiloqram

Ölkə: Laos

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 21.3 kiloqram

Ölkə: Anqola

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 22.4 kiloqram

Ölkə: Suriya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 22.8 kiloqram

Ölkə: Gürcüstan

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 25.5 kiloqram

Ölkə: Bosniya Hersoqovina

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 27.9 kiloqram

Ölkə: Özbəkistan

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 28.4 kiloqram

Ölkə: Fas

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 30.1 kiloqram

Ölkə: Azərbaycan

1 ildə adabmbaşına düşən ət miqdarı: 32 kiloqram

Ölkə: Liviya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 33.5 kiloqram

Ölkə: Honduras

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 34.3 kiloqram

Ölkə: İran

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 36.3 kiloqram

Ölkə: Qırğızıstan

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 36 kiloqram

Ölkə: Ermənistan

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 45.8 kiloqram

Ölkə: Yaponiya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 45.9 kiloqram

Ölkə: Ukrayna

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 48.5 kiloqram

Ölkə: Bolqarıstan

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 53 kiloqram

Ölkə: Səudiyyə Ərəbistan

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 54.4 kiloqram

Ölkə: Çin

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 58.2 kiloqram

Ölkə: Rusiya Federasiyası

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 62.9 kiloqram

Ölkə: Xorvatiya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 66.3 kiloqram

Ölkə: İsveçrə

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 74.7 kiloqram

Ölkə: Yunanıstan

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 74.8 kiloqram

Ölkə: Polşa

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 76.9 kiloqram

Ölkə: İsveç

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 80.2 kiloqram

Ölkə: İngiltərə

1 yılda adambaşına düşən ət miqdarı: 84.2 kiloqram

Ölkə: Braziliya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 85.3 kiloqram

Ölkə: Hollandiya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 85.5 kiloqram

Ölkə: İslandiya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 86.2 kiloqram

Ölkə: Fransa

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 86.7 kiloqram

Ölkə: Almaniya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 88.1 kiloqram

Ölkə: İtaliya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 90.7 kiloqram

Ölkə: Avstraliya

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 111.5 kiloqram

Ölkə: Küveyt

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 119.2 kiloqram

Ölkə: Amerika Birləşmiş Ştatları

1 ildə adambaşına düşən ət miqdarı: 120.2 kiloqram

Bu rəqəmlər göstərir ki, bir ildə adambaşına düşən ət miqdarının ən çox olduğu ölkə ABŞ-dır. Orda bu rəqəm 120.2 kiloqramdır. Azərbaycanda isə insanlar ildə 30.1 kiloqram ət yeyirlər.

Yeri gəlmişkən, xatırladaq ki, ayrı-ayrı xalqların ət xörəkləri olduqca əlvandır: tikə və döyülmüş ətdən, içalatdan, baş-ayaqdan hazırlanmış müxtəlif ləziz yeməklər. Bütün ət xörəklərinin ləcdadlarının» tərəqqisi heyvanı bütöv və şaqqa şəklində od, kömür üzərində, ya da onların təsirlə bişirməkdən ibarətdir.

Qoyun on bir min il bundan əvvəl Yaxın Şərq xalqları tərəfindən əhilləşdirilib. Afrikanın Nil vadisi boyu qoyunun ən qədim əhilləşdirmə yerlərindən biri sayılır.

Amerika (Kaliforniya İnstitutu) alimləri də sübut ediblər ki, keçini və qoyunu təqribən on min il bundan əvvəl əhilləşdirmişlər.

Qoyun ətini Şərq ölkələrində daha çox yeyirlər. İ.Berezin İran xörəklərindən bəhs edərkən belə yazır: «Çox dərinə getmədən, demək olar ki, İran xörəkləri iki hissəyə bölünür: plovlar-çilovlar və kabablar. Birincilər üstünlük tutur. Əksər hallarda bu xörəklərin hazırlanmasında qoyun ətindən istifadə olunur».

Nə qədər ət yesək, daha düzgündür?

Hər nə qədər faydalı sayılsa da, ətin yeyilmə miqdarı da normadan artıq olmamalıdır. Nə qədər ət yeyək sualının cavabını dünyanın ən tanınmış ürək cərrahlarından biri olan türkiyəli Mehmet Öz cavablandırıb. Mütəxəssis sağlam və uzun ömür üçün oxuculara üç məsləhət verib: “Həm ət, həm tərəvəz yeyin”, “Torpaqda yetişən qidaları seçin” və “idman edin”. Onun digər tövsiyələri isə belədir:

- Gül kələmi - xolesterolu salır. Qaraciyəri təmizləməyə kömək edir.

- Zeytun yağı - ürək xəstəlikləri riskini azaldır.

- Omeqa 3 - beynin sağlam inkişafı üçün idealdır.

- Yumurta - mütəxəssis gündə bir yumurta yeməyi məsləhət görür (yüksək təzyiqdən əziyyət çəkənlər istisnadır).

- Qırmızı şərab - üzümdə olan antioksidantlar ürək xəstəlikləri riskini azaldır, artıq çəki ilə mübarizə aparır. Kalorisi az olduğu üçün gündə iki qədəh içilə bilər.

- Şokolad - içərisindəki süd nə qədər azdırsa, bir o qədər faydalıdır. Daha çox qara şokoladdan istifadə məsləhət görülür. Həftədə bir neçə dəfə 30 qram şokolad yemək faydalıdır.

- Çərəz - aclığı və pis xolestrolu azaldır.

- Qəhvə - içindəki antioksidantlar sayəsində Parkinson xəstəliyi riskini azaldır. Ancaq çox içildikdə sinir sisteminə pis təsir edə bilər.

- Südün tərkibindəki maddələr qidaların tez həzm olunmasına kömək edir. Bu da yağların bədəndə çox qalmasının qarşısını alır. Gündə yarım litrə qədər süddən istifadə etmək olar.

- Ət - həftədə ən çoxu 0,5 kq ət qəbul edilməlidir. Bundan artığı çəkinin artmasına və sağlamlıqla bağlı problemlərə səbəb ola bilər.

- Çiyələk və böyürtkən - içərisindəki yüksək miqdarlı antioksidantlar yaşlılıqla bağlı yaranma riski yüksək olan ürək xəstəlikləri, xərçəng və diabetin qarşısını almağa kömək edə bilər.

Qırmızı ət xərçəng yaradır?

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hesabatında deyilir ki, qırmızı ət xərçəng xəstəliyinin inkişafına yol açır. Mütəxəssislər donuz ətini formaldehid, qamma radiasiya, spirt və siqaretlə eyni sıraya qoyurlar. Onların fikrincə, gündə 50 qram ət yeyən insanda xərçəngin inkişafı 18 faiz artır. Lerner Tədqiqat İnstitutunun (ABŞ) alimləri sübut ediblər ki, ət məhsullarında olan L-karnitin ürək xəstəliklərinin inkişafına yol açır.

Lakin ətdən tamamilə imtina etməyin bədənə müxtəlif ziyanları ola bilər. Belə ki, o zaman metabolizm proseslərində minerallar və mikroelementlərin çatışmazlığı müşahidə olunur. Ət dəmir, vitamin D və B12 qaynağıdır. Ət yeməyən insanların onun əvəzləyicilərini qidalanmasına daxil etməsi məsləhət görülür. Məsələn, lobya, mərcimək, qoz-fındıq, meyvə-tərəvəz, yumurta, maya ekstaktları.

Ümumiyyətlə, ət yeməklərinin qəbulu müəyyən məhdudiyyətlərlə olmalıdır. Doymamış yağ və əvəzolunmaz amin turşularının çoxu bədəndə istehsal olunmur. Bunlar ancaq xaricdən alınmalıdır. Yəni ancaq qida vasitəsi ilə bədənə daxil olmalıdır. Heyvani mənşəli və bitki mənşəli zülallar var. Sadəcə olaraq, ət yeməklərinin qəbulu müəyyən məhdudiyyətlərlə olmalıdır. Bizim qəbul etdiyimiz ət qidası orqanizmin tələbatından qat-qat artıqdır. Bəzi insanlar çox qida qəbul etdikləri üçün doyma hissini itirirlər və nəticədə qida həmin adamın ziyanına işləyir. Ona görə də qida qəbulunu kifayət qədər məhdudlaşdırmaq lazımdır. Birdəfəlik ət qidalarından imtina düzgün deyil. Onların tərkibində əvəz olunmayan amin turşuları orqanizm üçün vacibdir. Ona görə də arıqlamaq məqsədi ilə və ya uzun müddət aclıq keçirənlərdə psixi dəyişikliklərin olması da bəzən bununla izah olunur. Biz adekvat qidalanmalıyıq. Adekvat qidalanma da insanlar qidalanma mədəniyyətinə uyğun olaraq həddən ziyadə olmamaq şərti ilə normal, insanın aktiv hərəkətinə mane olmayacaq dərəcədə qida qəbulu yetərlidir.

Mədədə ən gec həzm edilən qida - ət imiş...

Daha bir maraqlı məlumat. Ət insan mədəsində çox gec həzm olunur. Əgər meyvə-tərəvəz yarım saata, düyü 1 saata, yumurta və vələmir yarması 1 saat 20 dəqiqəyə, təzə süd 2 saata həzm olunursa, ət 5-6 saata həzm olunur. Məhz bu hal, yəni ətin mədədə həzmə getmədən çox qalması halı insanda yalançı toxluq ovqatı yaradır. Amma bu zaman qan damarları əziyyət çəkir. Mədəyə düşmüş yağlı ətin həzm olunması uzun müddət çəkir. Yoğun bağırsağa düşmüş ətin böyük hissəsi qana sorula bilmir və nəticədə uzun müddət orada qalaraq çürüyür. Bu isə bakteriyalar üçün zəngin ziyafət süfrəsidir. Bir çox təhlükəli xəstəliklər məhz bu prosesdən sonra qan vasitəsilə bütün bədənə yayılır.

Ətin tərkibində külli miqdarda müxtəlif ekstraktiv toksinlər, xolesterin və s. zərərli maddələr mövcuddur və onlar əsəb sisteminə çox pis təsir göstərir. Heç təsadüfi deyil ki, ət yeyən insanlar arasında nevrasteniya, cinsi pozğunluq, ürək, mədə və digər orqanların xəstəlikləri daha çox olur. Kababı sevənlər bilməlidirlər ki, ətin tərkibindəki parazit-yumurtalar insan orqanizmində qarşısı alınmaz fəsadlar əmələ gətirir.

Son illərdə aparılan araşdırmalar göstərir ki, alkoqolizm və siqaret çəkmədən sonra ölümün əsas səbəblərindən biri də ət məhsulları ilə çox qidalanmadır. Ət vasitəsilə insan bədəninə daxil olan xolesterin qan damarlarının divarlarında yığılaraq ürəyə qan axınını azaldır ki, bu da öz növbəsində yüksək qan təzyiqinə, ürək çatışmazlığına və insulta gətirib çıxarır. Araşdırmalara görə, ət məhsulları ilə daha çox qıdalanan 25 ölkənin 20-də xərçənglə xəstələnmə faizi çox yüksəkdir. Eyni zamanda ətlə az qidalanan və ya ümumiyyətlə, ət yeməyən 35 ölkənin əhalisində xərçənglə xəstələnmə faizi çox aşağıdır.

Bəs çox ət yeməkdən necə yaxa qurtaraq? Ümumiyyətlə, ətdən imtina edənlər çoxmu sağlam olur? Əslində bununla bağlı ortada bir-birindən fərqli araşdırma nəticələri var.

Ətdən imtina insanların sağlamlığı üçün təhlükəli ola bilər. Ət beynin fəallığını artırır və ömrü uzadır. Bunu Oksford Universitetinin tədqiqatçıları bildiriblər. Onların sözlərinə görə, ət çatışmazlığı insan beyninin fəaliyyətinin pozulmasına gətirib çıxarır.

Alimlər sübut ediblər ki, yalnız bitki mənşəli qidaların istifadəsi beyin çəkisinin azalmasına gətirib çıxara bilər ki, bu da insan üçün təhlükəlidir. Məsələ ondadır ki, bitki mənşəli məhsulların qəbulundan bir müddət sonra orqanizmdə zülal defisiti başlayır. Beləliklə, bədəndə bütün qida balansı pozulur. Alimlər bildirirlər ki, bədənə mütləq ət, balıq və süd lazımdır. Bu qida məhsullarından imtina insanlarda V12 vitamininin çatışmazlığına səbəb olur.

“Yeni Müsavat”