|
Deputat Ülvi Quliyev Nəsimi rayonunda torpaq zəbt edib? - FOTOLAR
Digərlərinin ağlı ilə hərəkət edən Ermənistan - VİDEO
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
Ərdoğan Qərbi belə mat etdi – Türk əsri başlayıb
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Bəxtiyar Əsgərov məsələsi Fuad Nəcəflini çətin duruma salıb - Naxçıvana ardı-arası kəsilməyən zənglər...
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
“Xocalı qurbanlarının qisasını aldıq!“ - Prezidentin Xocalıdakı çıxışı (FOTOLAR)
Yüz milyon büdcəsi olan Dövlət Fondunu kimlər idarə edir? - Araşdırma
MSK növbədənkənar prezident seçkilərinə yekun vurdu - İlham Əliyev 92,12 % səslə qalib oldu
Bir qərinəlik sədrin müəmması - Vahid Novruzovun Auditorlar Palatasında baş verənlərdən xəbəri yoxdur?
İrəvan bu istiqamətdən savaşa başlayacaq - Fransanın Azərbaycanla bağlı sensasiyalı planı (VİDEO)
Kerç boğazındakı toqquşma irimiqyaslı müharibəyə keçə bilərmi? – TƏHLİL
Tarix 08.12.18, 16:13 |
|
Sara Maklaflin Mitçell
“The Washingtin Post”, ABŞ
Dünya siyasətində dəniz mübahisələri mühüm yer tutur. Senkaku/Dyaoyuydao adaları, Spratli arxipelaqı, Paraselsk və digər kiçik adalar və riflər üzündən Çinlə ona qonşu olan ölkələr arasında 1991-ci ildən başlayan münaqişələr nəticəsində dənizdə ondan çox hərbi toqquşma baş verib.
25 noyabrda Kerç boğazında Rusiya ilə Ukrayna arasında toqquşma olması və Ukraynada məhdud hərbi vəziyyət elan edilməsi müharibə təhlükəsinin artması səbəbindən oxşar qayğı yaradır. Rusiya-Ukrayna münasibətlərinin gündəliyində bir neçə diplomatik məsələ var və bu mübahisəli məsələlərin anlaşılması gərginliyin artmasının hansı nətisələr verə biləcəyini aydınlaşdırmağa kömək edə bilər. Bizim tədqiqatımız göstərir ki, ərazi və etnik iddialarla bağlı olan dəniz mübahisələri daha yüksək müharibə riski ilə dolu olur.
Biz öz tədqiqatımızı necə apardıq?
Mən təqribən 20 il Pol Hensellə birlikdə “İddia növləri və müharibə arasında qarşılıqlı əlaqə” (İCOW) layihəsi üzərində işləmişəm. Ölkələrin diplomatik yolla həll etməyə çalışdığı quru sərhədləri, adalar, dəniz əraziləri, transsərhəd çaylar və kimlik məsələləri ilə bağlı problemləri anlamağa cəhd etmişəm.
Alimlər dövlətlərarası böhran və müharibələr şəraitində aktual diplomatik məsələləri öyrənərək, müəyyən ediblər ki, ölkələr müharibələri əsasən ərazi üzündən aparır. Ancaq biz diplomatik münaqişələrin yarandığı, lakin onların hərbiləşmədiyi halları nəzərə almırıq. Bütün sərhəd münaqişələrinin yarısından çoxu belə olur.
İCOW layihəsi çərçivəsində dinc diplomatiya yolu ilə uğurla başa çatan hallar təsbit olunur və ölkələr arasında hər hansı bir məsələ ilə əlaqədar diplomatik fikir ayrılığının ola biləcəyi mümkün durumlar üzə çıxarılır, sonra isə tarixi mənbələr və KİV-də verilən məlumatlar əsasında baş verən hadisələr qeydə alınır. Bizim məlumat bazamızda Rusiya və Ukrayna kimi ümumi quru sərhəddi, dəniz məkanı və etnik əhali qrupu olan, aralarında mübahisə yarana biləcək ölkə cütlükləri olur.
Bu yanaşmadan istifadə edərək, biz ölkə cütlükləri arasında 843 ərazi iddiası (1816-2001-ci illər), həmçinin 270 dəniz və 143 çay ərazi iddiası (1900-2001-ci illər) müəyyən etdik. İCOW layihəsinin iştirakçıları Endrü Ovsyak (Andrew Owsiak) və Krista Viqəndlə (Krista Wiegand) birlikdə həmsərhəd ölkələr arasında 1946-cı ildən bəri olan “milli” iddiaları qeydə alaraq, milli əlamət əsasında irəli sürülən iddialar haqqında da məlumatlar toplayırıq. Rusiyanın Ukraynadakı etnik ruslara münasibətə təsir etməyə cəhd göstərməsi bu kateqoriyaya aiddir.
İddialar daha çox quru ərazilərilə deyil, dəniz ərazilərilə bağlı olur
2014-cü ildə Rusiyanın Ukraynanın Krım yarımadasını ilhaq etməsi bir çox səbəbdən maraqlı hadisədir. Bu, 1970-ci illərdən bəri (Helsinki Yekun Aktı imzalandıqdan sonra – tərc.) ərazi mübahisələrinin sayının azaldığı bir dövrdə ilk “uğurlu” ərazi tutmadır. Ərazi bütövlüyü haqqında olan qanunların sərtləşməsilə, ölkələr quru ərazi ələ keçirmə cəhdlərindən dəniz əraziləri və milli kimliklə bağlı iddialara keçdilər. Məsələn, Rusiya bütün etnik rusları dəstəkləmək üçün, Krım istisna olmaqla, ərazi tutma strategiyasından istifadə etmədi, öz dəstəyini Ukraynanın şərqində separatçı hərəkətlərlə məhdudlaşdırdı.
Bununla birlikdə, II Dünya Müharibəsindən sonra ölkələr arasında dəniz münaqişələrinin sayı bütün dünya üzrə artıb.
Kerç boğazında baş verən münaqişə tənzimlənməmiş dəniz mübahisələrinin ərazi və milli kimlik problemlərinin yaranma təhlükəsini necə artırdığını, həmçinin eyni zamanda bir neçə sferada mövcud olan münaqişələrin zorakılıq səviyyəsinə necə yüksəlməsini nümayiş etdirir.
Nə üçün Rusiya və Ukrayna öz dəniz sərhədlərilə bağlı fikir ayrılığına düşdü? Rusiya və Ukrayna məhz nə üçün döyüşür?
1997-ci ildə Rusiya və Ukrayna quru və dəniz sərhədlərinin demarkasiyası və Qara dəniz donanmasının gəmilərinin bölünməsi haqqında müqavilə imzaladı. Lakin Azov dənizində dəniz sərhədlərinin demilitasiyası məsələsinə görə ölkələr arasında fikir ayrılığı yarandı.
Dəniz mübahisəsi özündə bir neçə predmet üzrə fikir ayrılığını ehtiva edir. 1996-cı ildə tərəflər Azov dənizinin daxili dəniz olması ilə razılaşsalar da, onlar dəniz suverenliyi zonalarının necə bölünməsi məsələsində fikir ayrılığına düşdülər. Rusiya, mineral ehtiyatların istifadə olunması üçün sərhəddin dəniz dibi üzrə müəyyən edilməsini, su və bioloji ehtiyatların isə birgə istifadə edilməsini istəyirdi. Ukrayna, sərhəddin dəniz səthi üzrə müəyyən edilməsini, nəticədə dəniz akvatoriyasının 60%-ni almaq istəyirdi.
2003-cü ildə Rusiya Kerç boğazındakı Tuzla adası ilə Taman yarımadası arasında damba tikmək istədikdə, dəniz ərazisi ətrafında gərginlik kəskinləşdi. Tərəflər Sevastopoldakı hərbi dəniz bazasına nəzarətlə bağlı fikir ayrılığını həll etsələr də, münaqişələr 2005-ci ildə “Qazprom” Ukraynaya verdiyi qazın qiymətini, Ukrayna da buna cavab olaraq hərbi dəniz bazasının yerləşməsinə görə icarə haqqını artırdıqda daha da kəskinləşdi.
Tərəflər son 15 ildə dəniz məkanının delimitasiyası haqqında bir neçə razılaşma imzalasa da, 2018-ci ildəki toqquşma üçün zəmini mayda Kerç körpüsünün tikintisinin başa çatması, körfəzdə gəmilərə baxış keçirilməsinin aktivləşməsi və bu rayonda dəniz gəmilərinin hərəkətilə bağlı fikir ayrılığı hazırladı.
Gələcəkdə müharibə ehtimalı necədir?
Bu dəniz münaqişəsi çoxölçülü olduğu üçün, – söhbət yalnız dənizdən getmir, – xüsusilə təhlükəlidir.
Rusiya və Ukrayna bir çox diplomatik məsələ ilə bağlı mübarizə aparır. Bura Azov dənizində sərhədlərin demarkasiyası ilə bağlı iddialar (1993-cü ildən), Rusiyanın Krıma nəzarət etməsilə bağlı ərazi iddiaları (2014-cü ildən) və Ukraynada etnik ruslara münasibətə görə Rusiyanın milli əlamətə əsaslanan iddiaları (1991-ci ildən) daxildir.
İCOW layihəsi çərçivəsində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, çoxplanlı münaqişlərin silahlı münaqişəyə keçmə ehtimalı yüksəkdir. Tərəflər Ukraynanın müstəqillik əldə etməsindən sonra quru sərhəddinin demarkasiyasını tezliklə aparsalar da, Azov dənizində və Kerç boğazında dəniz sərhədlərilə bağlı fikir ayrılığının qalması ərazi və etnik xarakterli iddiaların yaranmasına gətirib çıxarıb.
Müharibə təhlükəsi də yüksəkdir, çünki iddialar indi artıq yalnız dəniz sərhədlərilə bağlı deyil, Krımla – İCOW layihəsinin məlumat bazasında olan ən “hərbiləşdirilmiş” ərazi problemilə də bağlıdır. Sevastopolun Qara dəniz donanması üçün əhəmiyyəti bu rayonda NATO gəmilərinin fəaliyyət göstərməsi təhlükəsilə birlikdə Rusiyanın Krım ərazisinə yönəlik iddialarını gücləndirib.
Bizim məlumat bazamızda olan 270 dəniz iddiasının, ən azı, təqribən 1/3-i yalnız dəniz mübahisəsilə bağlıdır. Ərazi mənsubiyyətilə də bağlı mübahisə olan hallarda (məsələn, Folklend və ya Senkaku/Dyaoyuydao adaları) gücdən istifadə təhlükəsi yüksəkdir.
2005 və 2008-ci illərdə hərbi gücdən istifadə ilə olan münaqişələr Rusiyanın Krımı tutması və Kerç boğazı üzərində körpü tikməsi üçün fon yaradıb, bu da Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrinin imkanlarına mənfi təsir edib. Həlli hərbi münaqişlərədək gətirib çıxaran nəzərəçarpan diplomatik problemlər daha yüksək müharibə riskiylə bağlıdır.
Bəzi amillər, o cümlədən hərbi planda Rusiyanın Ukraynadan üstün olması və NATO və AB ölkələrinin Ukraynaya sözlü dəstək verməsi dinc tənzimləməyə sövq edə bilər. Ancaq İCOW layihəsi çərçivəsində aparılan tədqiqatlara əsasən, bu regionda münaqişənin müharibəyə keçmə riski yüksək olaraq qalır. Apardığımız iş göstərir ki, dəniz iddiaları quru ərazi iddiaları və tarixi hərbiləşdirmə nümunələrilə bağlı olursa, onlar təhlükəsizlik planında əlverişsiz vəziyyətlərlə dolu olurlar.
Tərcümə Strateq.az-ındır
Xəbərin oxunma sayı : 364
Analiz
Xəbərlər
-
Deputat nazirliyin fəaliyyətini tənqid etdi: “Özündən qanun düzəldib...”
-
Azərbaycanda marketlərdə 19 manata satılan kərə yağı Rusiyaya 9,6 manata ixrac edilir – RƏSMİ
-
Hal şahidləri əvəzinə videoçəkiliş: İXM-ə dəyişiklik edilir
-
Bakı Fransız Liseyi fəaliyyətini dayandırır - RƏSMİ
-
Megastore və Hiperstore-nin saxta rəqabət oyunları - Onları külli miqdarda cərimə gözləyir...
-
Dövlət Xidmətinin vəzifəli şəxslərinin maaşı artırılır - BU QƏDƏR
-
Saxlanılan tiktokerlər nə edirmişlər? - ARAŞDIRMA
-
Onlar pensiyaya daha tez çıxacaq - Yeni qanun
-
“Ukraynaya dəstək artırılmalıdır“ - Donald Tramp
-
Naxçıvanda 120 milyon manatdan çox maliyyə pozuntusu - Bəzi materiallar DTX-yə göndərilib
-
Bakıda evdə partlayış: Ölən var
-
Fransanın növbəti diplomatları Azərbaycandan qovulub - “Observer Online“ yazır
-
“Ən çox ciddi nöqsan sahəsi satınalmalar və tender fəaliyyətidir“ - Deputat
-
Xocavənddə fermada xeyli sayda partlayıcı qurğu və maddə aşkarlanıb - FOTO
-
“Putin indi Finlandiyaya fokuslanıb“ - Von der Leyen
-
Kəmaləddin Heydərovdan yüksək vəzifəyə təyinat - FOTO
-
Hərbi Dəniz Qüvvələri Xəzər dənizində taktiki təlimdə - VİDEO
-
Hər 100 manatdan 51 manatı ərzağa xərclənir – 3 ayda yeyib-içməyə 7 milyard xərclənib
-
Rusiyada kütləvi tədbirlər ləğv edildi - 1 mayda yürüşlər və 9 may paradı olmayacaq
-
Ağdərə-Ağdam avtomobil yolunun inşasına başlanıldı - FOTO/VİDEO
-
Milli Məclisin növbəti iclası başlayıb - Gündəlikdə 14 məsələ var
-
Güclü maqnit qasırğası gözlənilir: Ən təhlükəli günlər açıqlandı
-
Hansı hallarda qonşulara vurulan zərəri sığorta şirkəti ödəyir? - ARAŞDIRMA
-
Şəmkirdə yerin altından tapılan saraydan GÖRÜNTÜLƏR - VİDEO
-
Rusiya Ukraynaya aviazərbələr endirib - Ölən və yaralananlar var
-
“Bu yaxınlarda parlament seçkisi olacaq” - Deputat
-
Xocalı aeroportu Azərbaycanın nəzarətinə keçir - VİDEO
-
Orta məktəblər üçün olan dərsliklər yenilənir? - VİDEO
-
Yaylaqda vəzifəli şəxs çobanın arvadına sataşdı - Qətlin TƏFƏRRÜATI
-
Kosmik silahlara malik ölkələr - Siyahıya ABŞ başçılıq edir
-
Sülhməramlılara məxsus hərbi texnikalar qatarlarla Rusiya yolunda - VİDEO
-
Dubayda su altında qalan avtomobillər Azərbaycana gətirilə bilər - İDDİA + VİDEO
-
Qayalar yarılaraq Kəlbəcərə qaz xətti çəkilir - VİDEO
-
Verilən bütün vədlər hər zaman yerinə yetirilir
-
Həbsxanada evlənən müğənni: “Heç kimin bacarmadığını etmişəm“
-
Arda Güler üçün rəsmi təklif gəldi:“Sevilya”nın heyətində oynayacaq?
-
“NATO ölkələri Ukraynanı altı “Patriot” sistemi ilə təmin edə bilər” - Şolts
-
Qobustanın problemlərlə dolu kəndi: “Burada beş-altı adam qalmışıq”
-
Bakıda məmur olmaq istəyən qadına qarşı DƏLƏDUZLUQ
-
“Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı münaqişə təhlükəsi mövcuddur” - Quterreş
-
Binə sakini: “Elə bil Somalidə yaşayırıq”
-
Keçmiş məmur 43 milyon manat dəyərindəki əmlaklarını geri almaq istəyir - MƏHKƏMƏ
-
Röya Ayxan ailə quracaq - Toya hazırlaşır (VİDEO)
-
Dövlət məktəblərində servis xidməti yaradılır? - RƏSMİ + VİDEO
-
Rusiya sülhməramlılarına vida: Ermənistan yeni şəraiti necə dəyərləndirəcək? - FOTO
-
“ABŞ və müttəfiqləri İrana qarşı sanksiyalar tətbiq edir“ - Bayden
-
“Dönər bıçağı ilə atamın ayağını kəsəcəyini dedi” - TƏFƏRRÜAT
-
Uşaqlar neçə yaşdan sonra idmanla məşğul olmalıdırlar? - VİDEO
-
Aqrar sektorun dayanıqlı inkişafına mühüm töhfə
-
Azərbaycana minik avtomobilləri hansı ölkələrdən və neçəyə gətirilir? – Siyahı
-
“Rabitəbank” kiçilir: 70 milyon geri çəkilib
-
Vergi ödəyicilərinin nəzərinə - VİDEO
-
Türkiyənin 14 əyalətində FETÖ əməliyyatı - 60 şübhəli şəxs saxlanıldı
-
Bakıda narkokuryerdən beş kiloqram narkotik götürülüb - VİDEO
-
Respublika Pediatriya Mərkəzi yaradıldı, direktoru təyin edildi - FOTOLAR
-
Üç rayonda ağaclar qanunsuz kəsilib - Təbiətə 13 min manatdan çox ziyan dəyib
-
Əfv olunanlar arasında niyə qadınlar azdır? - Komissiya üzvündən açıqlama
-
Rəqsanə İsmayılovanın əmlaklarına həbs qoyulub? - AÇIQLAMA + VİDEO
-
Qubad İbadoğluya yekun ittiham elan edildi - İstintaq bitir
-
“Azərbaycan satıcısı hələ də əlini lazımi şəkildə yuya bilmir” - Qoşqar Təhməzli
-
“Xalq Bank”ın kapitalı 8%-dən çox azalıb - Kredit və depozit portfeli kiçilib
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
“Qərb Cənubi Qafqazı hərbiləşdirməyə davam edir“ - Rusiya XİN
-
8 min manatlıq spirtli içki oğurladı, saxlanıldı - VİDEO
-
Avtomobillərin şüşəsini tündləşdirmək neçəyə başa gəlir? - VİDEO
-
Regionların inkişafı dövlətimizin iqtisadi siyasətinin əsasıdır
-
Keçid balları qaldırılır? - VİDEO
-
Baş nazirdən motosikletlərlə bağlı QƏRAR
-
“Azərbaycanlıların Ermənistana qaytarılması üçün böyük həcmdə işlər görülməlidir“ - Zaxarova
-
Polis qanunsuz miqrasiyaya qarşı keçirilən tədbirlərlə 21 əcnəbini saxlayıb - VİDEO
-
Bakının Türkan qəsəbəsindəki məhəllədə 30 ildir qaz yoxdur - VİDEO
-
Şirvan kanalının əhəmiyyəti göz önündə olacaq
-
Təhsil Nazirliyi tender keçirmədən 2 milyonu Ramiz Mehdiyevin oğlunun şirkətinə verdi – Təfərrüat
-
“Ermənistana yalnız Qərbin əlində alət rolu verilir” - Zaxarova
-
345 məktəbdə yoxlama aparıldı - 55 nəfər işdən çıxarıldı
-
İcra Hakimiyyətindən narazı qalan fermer söyüş söydü - Həbs edildi
-
Türkiyə-Rusiya Monitorinq Mərkəzi də bağlanır - Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi
-
Azərbaycan “Laçın” hücum təyyarələrini havaya qaldırdı - VİDEO
-
Bu il I siniflərə qəbulda tətbiq olunacaq YENİLİKLƏR - RƏSMİ
-
Sabah Bakıda 27 dərəcə isti olacaq - PROQNOZ
-
40-a yaxın bağça müdiri işdən çıxarılıb: 200-nə töhmət verilib
-
“Victory Construction Group“ MMC məhkəməyə verildi - Öhdəliyi yerinə yetirmədiyinə görə
-
“Amaras monastırında monitorinqlər aparılıb” - Dövlət Xidməti
-
Bakıda viza fırıldağı - Şirkət rəhbərlərinə cinayət işi açıldı
-
Prezident yeni nazir müavini təyin etdi - Foto + DOSYE
-
Şəxsiyyət vəsiqələri ilə bağlı yenilik - VİDEO
-
Azərbaycanlı aktrisa yeni sevgilisi ilə görüntüləndi - FOTO/VİDEO
-
Rusiyada işləyən azərbaycanlıların nəzərinə: Rus dili imtahanında dəyişikliklər olacaq
-
“Başlıbel sakinləri kütləvi şəkildə qətlə yetirilib, bəziləri diri-diri yandırılıb“ - Ombudsman
-
Aytən Səfərovanın keçirdiyi qəza ilə bağlı yeni detallar - Günah kimdə olub? + VİDEO
-
“Rusiya qalib gələrsə, Üçüncü Dünya müharibəsi başlayacaq“ - Ukraynanın Baş naziri
-
Bakıda bu ərazini də sökürlər - Mülkiyyət sahibləri narazıdır + VİDEO
-
Antarktidanın sirləri üzə çıxdı: İnanılmaz kəşf
-
Lənkəranda məktəbli qıza atasının dostu təcavüz etdi: “Anana oxşayırsan...”
-
“Çin ABŞ-ni məğlub etmək üçün ordu yaradır“ - Amerikalı nazir
-
Təlim zamanı sürücüyə yazılan cəriməni kim ödəməlidir? - VİDEO
-
İsrail Pasxa bayramından əvvəl İrana cavab verməyəcək - ABC
-
Bakı-Quba yolunda bildirişsiz dairə təhlükə mənbəyinə çevrilib - VİDEO
-
Yenidən qurulan Qarabağdan son görüntülər - VİDEO
-
Başlıbel qətliamından 31 il ötür
-
Bu gün instaqramda olanlar - Fotolar
-
“Real“dan zəng gələndə iki dəfə fikirləşmədim“ - Cud Bellingem
-
“Türkiyə olaraq üçüncü ölkələrin öz münaqişələrini bölgəyə gətirməsini istəmirik” - Hakan Fidan
-
Paytaxt sakinini həkim yox, texniki işçi əməliyyat edib? - Ağılasığmaz İDDİA
-
Bayden Trampı geridə qoydu - SORĞU
-
Urmiya gölünün son peyk görüntüsü - FOTO
-
Sosial şəbəkələrdə satılan soyuq silahlarla bağlı DİN-dən açıqlama - VİDEO
-
Pakistanda güclü yağışlar: Ölənlərin sayı 65-ə çatıb
-
Rusiyadan gətirilən dondurulmuş toyuq məhsulunda salmonella aşkarlandı - AQTA
-
Bir, üç və beş qəpiklərdən istifadə hansı səviyyədədir? - SORĞU + VİDEO
-
Azərbaycanda ucuzlaşan ərzaq məhsulları hansılardır? - VİDEO
-
MN-dəki doqquz milyonluq mənimsəmə ilə bağlı növbəti MƏHKƏMƏ
-
Rusiya parlamentinin komitə sədrinin müavini: “Hazırda Qarabağda sülhməramlılar lazım deyil”
-
İran vətəndaşı tərəfindən narkokuryerliyə cəlb olunan dəstə üzvü ələ keçdi - VİDEO
-
Bu halda Rusiyaya qalib gəlmək şansımız yoxdur - Zelenski
-
Vüqar Qurbanov işdən çıxardığı müavinə yeni vəzifə verdi - FOTO
-
Xiyarın qiyməti dəyişməyib, pomidorun qiyməti 4,3% bahalaşıb – Rəsmi
-
Ceyhun Bayramov AQEM-in baş katibi ilə görüşüb - FOTO
-
“Dövlətin yürütdüyü siyasətə güvənməliyik” - Ramin Əhmədov
-
Avropa Komissiyasının rəhbəri: “Rusiyaya görə hərbi büdcə xərclərimizi 20 faiz artırmışıq”
TOP 10
ARXİV