Bir neçə gün öncə Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən sosial-iqtisadi sahə ilə bağlı müşavirədə isə ölkə başçısı nağdsız ödənişlərin həcminin hələ də aşağı səviyyədə olmasını qeyd edərək bu durumdan narazılığını dilə gətirdi: "Məndə olan məlumata görə, bizdə nağdsız ödənişlər hələ də aşağı səviyyədədir. Hesab edirəm ki, bu sahədə çox ciddi addımlar atılmalıdır. Çünki biz çalışmalıyıq ki, nağdsız ödənişlərin həcmi artsın. Posterminalların sayı da artmalıdır. Ancaq mənə verilən məlumata görə, onların sayı artmır. Bu problem öz həllini tapmalıdır. Çünki nağdsız ödənişlərin aşağı səviyyədə olması, əlbəttə ki, kölgə iqtisadiyyatını qidalandırır. Kölgə iqtisadiyyatı ilə mübarizə bizim üçün indi əsas məsələlərdən biridir. Bu gün burada verilən məlumat bunu göstərir ki, bu istiqamətdə önəmli addımlar atılıb. Yüz mindən çox əmək müqaviləsi bağlanıb. Halbuki bu insanlar əvvəllər kölgə iqtisadiyyatında fəaliyyət göstərirdilər. Nağdsız ödənişlərin aşağı səviyyədə olması, əlbəttə ki, qəbuledilməzdir. Tapşırıq verirəm ki, bu məsələ təhlil edilsin və ciddi addımlar atılmalıdır”. 

POS-terminalların sayı niyə azalıb?

Qeyd edək ki, nağdsız ödənişlərin ümumi həcmi nağd çıxarılan məbləğlər istisna olmaqla hazırda 2 milyard 300 milyon dollardır. Dövlət tərəfindən nağdsız ödənişlərin həcminin artırılması üçün müəyyən addımlar atılır. Məsələn, 2019-cu il yanvarın 1-dən ticarət və ictimai iaşə sektorunda çalışan hüquqi və fiziki şəxslərə nağdsız ödənişlərin həcminə mütənasib olaraq vergi güzəştləri tətbiq edilir və bu tipli stimullaşdırıcı tədbirlərin 3 il davam edəcəyi nəzərdə tutulur. Belə ki, Vergi Məcəlləsinin 102.1.24-cü maddəsinə görə, pərakəndə satış qaydasında malların satışının həyata keçirilməsi üzrə ticarət fəaliyyəti və (və ya) ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan fərdi sahibkar tərəfindən büdcəyə ödənilməli olan gəlir vergisinin məbləği 2019-cu il yanvarın 1-dən 3 il müddətinə "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilən POS-terminal vasitəsilə nağdsız qaydada aparılan ödənişlərin ümumi gəlirdəki xüsusi çəkisinə uyğun müəyyən edilmiş verginin 25 faizi həcmində azaldılır. Bu güzəştin alınması hüququ müəyyən edilərkən vergi orqanında uçotda olan şəxslər tərəfindən POS-terminal vasitəsilə aparılan ödənişlərin məbləği nəzərə alınmır. Bu, vergi orqanında qeydiyyatda olan şəxslərin sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün aldıqları mallara (işlərə, xidmətlərə) görə ödədikləri məbləğlərə münasibətdə tətbiq edilir. Vergi orqanında qeydiyyatda olan şəxsin şəxsi istehlak məqsədi üçün aldığı mala görə nağdsız qaydada POS-terminal vasitəsilə ödədiyi məbləğlər bu maddənin məqsədləri üçün nəzərə alınır. Bu, təbii ki, əhəmiyyətli addımdır və normalda nağdsız ödənişlərin stimullaşdırılması istiqamətində müsbətə doğru dəyişikliyə səbəb olmalıdır. Lakin prezidentin də vurğuladığı kimi, əhəmiyyətli irəliləyiş yoxdur. Maraqlıdır, niyə? Suala cavab axtarmazdan öncə daha bir statistikanı təqdim edək: 2019-cu il iyun ayının 1-nə ölkə üzrə fəaliyyət göstərən 2.568 bankomatdan 1376-sı paytaxtda, 1.192-si isə digər şəhər və rayonlarda yerləşir. 2019-cu ildən etibarən bankomatların ümumi sayı 66 ədəd və ya 2,64 faiz artıb.

Mərkəzi Bankın məlumatına əsasən, iyunun 1-dək ölkədə POS-terminalların sayı 66 426 ədəd təşkil edib. Onlardan 41.035-i Bakıda, 25.391-i isə digər şəhər və rayonlarda quraşdırılıb. Bu ilin may ayı ərzində Azərbaycanda hər 1.000 nəfərə 3,9 bankomat və 0,15 POS-terminal düşüb. POS-terminalların sayında 2016-cı illə müqayisədə 16 faiz azalma var. Bu barədə prezidentin yanında keçirilən müşavirədə də vurğulandı. Rəqəmlərlə tanışlıqdan aydın olur ki, POS-terminalların sayı 80.301 ədəd idisə, bu il iyunun 1-nə 67.032 POS-terminal qeydiyyatdadır. Azalmanın səbəbi təbii ki, maraqlıdır. Lakin təəssüflə qeyd etməliyik ki, problem(?) haqda müvafiq qurumun rəsmi açıqlamalarında heç bir məlumat verilmir.