Kürd milliyyətçi saytlarından birində Diyarbəkir Türkiyədəki kürd iqtisadiyyatının, mədəniyyətinin və siyasətinin əsas mərkəzi olaraq təsvir edilir. Həm siyasi, həm də maarifçi sayılan veb-saytda şəhərin qısa tarixi təqdim edilir və iddia olunur ki, qədim Bizans şəhərinin ilkin adı – Amed mənşəcə kürd olub.

Veb-səhifə şəhərin İslam tarixini və Diyarbəkiri kürd əksəriyyətin şəhərinə çevirən Osmanlı dövründə əhali yerdəyişməsini tamamilə görməməzliyə vurur.

Bu gün Diyarbəkirdə, təxminən, bir milyon insan yaşayır, onların dörddə biri, kürd qaynaqlarına görə, kürdcə danışır.

O, həqiqətən, Türkiyə Respublikasında kürd milliyyətçiləri, xüsusilə Kürd İşçi Partiyası (PKK), kürd millətçi hərəkatının termometri hesab edilən şəhərdir.

Diyarbəkirin kürd əhalisinin böyüklüyü İstanbul kürdlərinin üçdə birinə yaxın olmasa da, şəhər radikal kürd millətçilərinin müqəddəs coğrafiyasında, Qərbi İrandan Aralıq dənizinə və Gürcüstandan – Türkiyə sərhədlərindən Bağdad ətrafındakı ərazilərə qədər uzanan “Kürdüstan”ı ehtiva edir.

Bizans şəhəri olaraq Amed assur-xristian dini mərkəzi idi və İslamın fateh ordusu xəlifə Ömər ibn Xəttabın hakimiyyəti dövründə bu əraziyə gəlib çıxıb. Dəclə çayının sahillərində mühüm mövqe tutan şəhər müsəlmanlara təslim olduqdan sonra Ərəbistan yarımadasından başlayan İslam torpaqlarının əsas sərhəd məntəqələrindən birinə çevrilib.

Bizanslılara qarşı mübarizədə İslamın sərhədlərini genişləndirmək üçün Üməyyə hökmdarları ərəb tayfalarını Ərəbistan yarımadasından əyalətə, Dəclənin yuxarı hissəsindən tutmuş Qərbdə Fərat çayına qədər məskunlaşmağa təşviq edib.

Amed (Amuda) – Bəkir ibn Vail qəbilələrinin məskunlaşdığı yerin göbəyi oldu. Şəhərin yeni adının – Diyarbəkirin və ya “Bəkir torpaqları”nın mənşəyi də buradan gəlir.

Rabiədən olan digər tayfalar Mosulun yaxınlığında yerləşdirilib, Mudardan olan tayfaları isə bir qədər qərbdə məskunlaşdırılıb.

 

Lakin İslam xilafətinin şimal-şərq sərhədlərindəki ərəb varlığı sonrakı əsrlərdə ərəblərin hərbi gücünün azalması səbəbindən türkmən tayfalarının ardıcıl köçü və ya Yaxın Şərq xalqlarının davamlı yerdəyişməsi ucbatından zəifləyib.

XVI əsrdə Osmanlı vilayətinin 19 rayonundan yalnız yeddisi kürd ərazisi olaraq təyin olunmuşdu. Həmin yüzilliyin ikinci yarısında Diyarbəkir əhalisinin əksəriyyətini ermənilər və assurlar təşkil edirdi.