|
Azərbaycanla Ermənistan razılaşdı: Qazaxın 4 kəndi qaytarılır
“Express Bank” iflas ərəfəsində - Şirkətlər bankdan 25 milyondan çox depoziti geri çəkiblər
Rusiya sülhməramlı kontingentinin Azərbaycandan çıxması prosesi başlayıb - VİDEO
Deputat Ülvi Quliyev Nəsimi rayonunda torpaq zəbt edib? - FOTOLAR
Digərlərinin ağlı ilə hərəkət edən Ermənistan - VİDEO
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi terror hücumlarından necə xəbər tuta bilir? – ŞƏRH
Ərdoğan Qərbi belə mat etdi – Türk əsri başlayıb
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Bəxtiyar Əsgərov məsələsi Fuad Nəcəflini çətin duruma salıb - Naxçıvana ardı-arası kəsilməyən zənglər...
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
“Xocalı qurbanlarının qisasını aldıq!“ - Prezidentin Xocalıdakı çıxışı (FOTOLAR)
Kerç boğazındakı toqquşma irimiqyaslı müharibəyə keçə bilərmi? – TƏHLİL
Tarix 08.12.18, 16:13 |
|
Sara Maklaflin Mitçell
“The Washingtin Post”, ABŞ
Dünya siyasətində dəniz mübahisələri mühüm yer tutur. Senkaku/Dyaoyuydao adaları, Spratli arxipelaqı, Paraselsk və digər kiçik adalar və riflər üzündən Çinlə ona qonşu olan ölkələr arasında 1991-ci ildən başlayan münaqişələr nəticəsində dənizdə ondan çox hərbi toqquşma baş verib.
25 noyabrda Kerç boğazında Rusiya ilə Ukrayna arasında toqquşma olması və Ukraynada məhdud hərbi vəziyyət elan edilməsi müharibə təhlükəsinin artması səbəbindən oxşar qayğı yaradır. Rusiya-Ukrayna münasibətlərinin gündəliyində bir neçə diplomatik məsələ var və bu mübahisəli məsələlərin anlaşılması gərginliyin artmasının hansı nətisələr verə biləcəyini aydınlaşdırmağa kömək edə bilər. Bizim tədqiqatımız göstərir ki, ərazi və etnik iddialarla bağlı olan dəniz mübahisələri daha yüksək müharibə riski ilə dolu olur.
Biz öz tədqiqatımızı necə apardıq?
Mən təqribən 20 il Pol Hensellə birlikdə “İddia növləri və müharibə arasında qarşılıqlı əlaqə” (İCOW) layihəsi üzərində işləmişəm. Ölkələrin diplomatik yolla həll etməyə çalışdığı quru sərhədləri, adalar, dəniz əraziləri, transsərhəd çaylar və kimlik məsələləri ilə bağlı problemləri anlamağa cəhd etmişəm.
Alimlər dövlətlərarası böhran və müharibələr şəraitində aktual diplomatik məsələləri öyrənərək, müəyyən ediblər ki, ölkələr müharibələri əsasən ərazi üzündən aparır. Ancaq biz diplomatik münaqişələrin yarandığı, lakin onların hərbiləşmədiyi halları nəzərə almırıq. Bütün sərhəd münaqişələrinin yarısından çoxu belə olur.
İCOW layihəsi çərçivəsində dinc diplomatiya yolu ilə uğurla başa çatan hallar təsbit olunur və ölkələr arasında hər hansı bir məsələ ilə əlaqədar diplomatik fikir ayrılığının ola biləcəyi mümkün durumlar üzə çıxarılır, sonra isə tarixi mənbələr və KİV-də verilən məlumatlar əsasında baş verən hadisələr qeydə alınır. Bizim məlumat bazamızda Rusiya və Ukrayna kimi ümumi quru sərhəddi, dəniz məkanı və etnik əhali qrupu olan, aralarında mübahisə yarana biləcək ölkə cütlükləri olur.
Bu yanaşmadan istifadə edərək, biz ölkə cütlükləri arasında 843 ərazi iddiası (1816-2001-ci illər), həmçinin 270 dəniz və 143 çay ərazi iddiası (1900-2001-ci illər) müəyyən etdik. İCOW layihəsinin iştirakçıları Endrü Ovsyak (Andrew Owsiak) və Krista Viqəndlə (Krista Wiegand) birlikdə həmsərhəd ölkələr arasında 1946-cı ildən bəri olan “milli” iddiaları qeydə alaraq, milli əlamət əsasında irəli sürülən iddialar haqqında da məlumatlar toplayırıq. Rusiyanın Ukraynadakı etnik ruslara münasibətə təsir etməyə cəhd göstərməsi bu kateqoriyaya aiddir.
İddialar daha çox quru ərazilərilə deyil, dəniz ərazilərilə bağlı olur
2014-cü ildə Rusiyanın Ukraynanın Krım yarımadasını ilhaq etməsi bir çox səbəbdən maraqlı hadisədir. Bu, 1970-ci illərdən bəri (Helsinki Yekun Aktı imzalandıqdan sonra – tərc.) ərazi mübahisələrinin sayının azaldığı bir dövrdə ilk “uğurlu” ərazi tutmadır. Ərazi bütövlüyü haqqında olan qanunların sərtləşməsilə, ölkələr quru ərazi ələ keçirmə cəhdlərindən dəniz əraziləri və milli kimliklə bağlı iddialara keçdilər. Məsələn, Rusiya bütün etnik rusları dəstəkləmək üçün, Krım istisna olmaqla, ərazi tutma strategiyasından istifadə etmədi, öz dəstəyini Ukraynanın şərqində separatçı hərəkətlərlə məhdudlaşdırdı.
Bununla birlikdə, II Dünya Müharibəsindən sonra ölkələr arasında dəniz münaqişələrinin sayı bütün dünya üzrə artıb.
Kerç boğazında baş verən münaqişə tənzimlənməmiş dəniz mübahisələrinin ərazi və milli kimlik problemlərinin yaranma təhlükəsini necə artırdığını, həmçinin eyni zamanda bir neçə sferada mövcud olan münaqişələrin zorakılıq səviyyəsinə necə yüksəlməsini nümayiş etdirir.
Nə üçün Rusiya və Ukrayna öz dəniz sərhədlərilə bağlı fikir ayrılığına düşdü? Rusiya və Ukrayna məhz nə üçün döyüşür?
1997-ci ildə Rusiya və Ukrayna quru və dəniz sərhədlərinin demarkasiyası və Qara dəniz donanmasının gəmilərinin bölünməsi haqqında müqavilə imzaladı. Lakin Azov dənizində dəniz sərhədlərinin demilitasiyası məsələsinə görə ölkələr arasında fikir ayrılığı yarandı.
Dəniz mübahisəsi özündə bir neçə predmet üzrə fikir ayrılığını ehtiva edir. 1996-cı ildə tərəflər Azov dənizinin daxili dəniz olması ilə razılaşsalar da, onlar dəniz suverenliyi zonalarının necə bölünməsi məsələsində fikir ayrılığına düşdülər. Rusiya, mineral ehtiyatların istifadə olunması üçün sərhəddin dəniz dibi üzrə müəyyən edilməsini, su və bioloji ehtiyatların isə birgə istifadə edilməsini istəyirdi. Ukrayna, sərhəddin dəniz səthi üzrə müəyyən edilməsini, nəticədə dəniz akvatoriyasının 60%-ni almaq istəyirdi.
2003-cü ildə Rusiya Kerç boğazındakı Tuzla adası ilə Taman yarımadası arasında damba tikmək istədikdə, dəniz ərazisi ətrafında gərginlik kəskinləşdi. Tərəflər Sevastopoldakı hərbi dəniz bazasına nəzarətlə bağlı fikir ayrılığını həll etsələr də, münaqişələr 2005-ci ildə “Qazprom” Ukraynaya verdiyi qazın qiymətini, Ukrayna da buna cavab olaraq hərbi dəniz bazasının yerləşməsinə görə icarə haqqını artırdıqda daha da kəskinləşdi.
Tərəflər son 15 ildə dəniz məkanının delimitasiyası haqqında bir neçə razılaşma imzalasa da, 2018-ci ildəki toqquşma üçün zəmini mayda Kerç körpüsünün tikintisinin başa çatması, körfəzdə gəmilərə baxış keçirilməsinin aktivləşməsi və bu rayonda dəniz gəmilərinin hərəkətilə bağlı fikir ayrılığı hazırladı.
Gələcəkdə müharibə ehtimalı necədir?
Bu dəniz münaqişəsi çoxölçülü olduğu üçün, – söhbət yalnız dənizdən getmir, – xüsusilə təhlükəlidir.
Rusiya və Ukrayna bir çox diplomatik məsələ ilə bağlı mübarizə aparır. Bura Azov dənizində sərhədlərin demarkasiyası ilə bağlı iddialar (1993-cü ildən), Rusiyanın Krıma nəzarət etməsilə bağlı ərazi iddiaları (2014-cü ildən) və Ukraynada etnik ruslara münasibətə görə Rusiyanın milli əlamətə əsaslanan iddiaları (1991-ci ildən) daxildir.
İCOW layihəsi çərçivəsində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, çoxplanlı münaqişlərin silahlı münaqişəyə keçmə ehtimalı yüksəkdir. Tərəflər Ukraynanın müstəqillik əldə etməsindən sonra quru sərhəddinin demarkasiyasını tezliklə aparsalar da, Azov dənizində və Kerç boğazında dəniz sərhədlərilə bağlı fikir ayrılığının qalması ərazi və etnik xarakterli iddiaların yaranmasına gətirib çıxarıb.
Müharibə təhlükəsi də yüksəkdir, çünki iddialar indi artıq yalnız dəniz sərhədlərilə bağlı deyil, Krımla – İCOW layihəsinin məlumat bazasında olan ən “hərbiləşdirilmiş” ərazi problemilə də bağlıdır. Sevastopolun Qara dəniz donanması üçün əhəmiyyəti bu rayonda NATO gəmilərinin fəaliyyət göstərməsi təhlükəsilə birlikdə Rusiyanın Krım ərazisinə yönəlik iddialarını gücləndirib.
Bizim məlumat bazamızda olan 270 dəniz iddiasının, ən azı, təqribən 1/3-i yalnız dəniz mübahisəsilə bağlıdır. Ərazi mənsubiyyətilə də bağlı mübahisə olan hallarda (məsələn, Folklend və ya Senkaku/Dyaoyuydao adaları) gücdən istifadə təhlükəsi yüksəkdir.
2005 və 2008-ci illərdə hərbi gücdən istifadə ilə olan münaqişələr Rusiyanın Krımı tutması və Kerç boğazı üzərində körpü tikməsi üçün fon yaradıb, bu da Ukrayna Hərbi Dəniz Qüvvələrinin imkanlarına mənfi təsir edib. Həlli hərbi münaqişlərədək gətirib çıxaran nəzərəçarpan diplomatik problemlər daha yüksək müharibə riskiylə bağlıdır.
Bəzi amillər, o cümlədən hərbi planda Rusiyanın Ukraynadan üstün olması və NATO və AB ölkələrinin Ukraynaya sözlü dəstək verməsi dinc tənzimləməyə sövq edə bilər. Ancaq İCOW layihəsi çərçivəsində aparılan tədqiqatlara əsasən, bu regionda münaqişənin müharibəyə keçmə riski yüksək olaraq qalır. Apardığımız iş göstərir ki, dəniz iddiaları quru ərazi iddiaları və tarixi hərbiləşdirmə nümunələrilə bağlı olursa, onlar təhlükəsizlik planında əlverişsiz vəziyyətlərlə dolu olurlar.
Tərcümə Strateq.az-ındır
Xəbərin oxunma sayı : 364
Analiz
Xəbərlər
-
Tünzalə Ağayevanın yeni görünüşü - VİDEO
-
“Qarabağ“ - “Neftçi“ oyunundakı 5 qol - VİDEO
-
Sakinlər deputatlara ən çox nədən şikayətlənirlər? - VİDEO
-
Keçmiş başçının hospitalından şikayət - Pasientlə “Rela Hospital“ arasında nə baş verib?
-
Bayden qanunu imzaladı - “TikTok” ABŞ-da qadağan ediləcək
-
Şuşada inşa olunan yeni yaşayış kompleksinin görüntüləri - VİDEO
-
Maşın bazarında durğunluğun səbəbi nədir? - VİDEO
-
Büdcəyə yenidən baxılacaq? - FOTO
-
Rəisin evindən oğurluq etdi, araq alıb içdi - Kameraya salam da verdi
-
İkinci əl məhsulun oğurluq olmadığını necə bilmək olar? - VİDEO
-
Çinə səfər edən Antoni Blinken üçün qırmız xalı sərilmədi - VİDEO
-
Bakıda nöqsanlar aşkarlanan restoranın fəaliyyəti məhdudlaşdırılıb - FOTO
-
Alimpaşa Məmmədov vurduğu ziyandan 185 min manat ödəyib
-
“İstəyirəm həyat yoldaşım mənə qulaq asanda utanmasın” - Aysun İsmayılova
-
Sabah Rəfahda hərbi əməliyyat başlaya bilər - İsrail nəşrindən şok iddia
-
“Nar” voleybol üzrə ölkə çempionlarını təbrik edir - FOTOLAR
-
Sabah Binəqədidə qaz olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
Zəngilan, Cəbrayıl və Qubadlı sakinlərinə şad xəbər - VİDEO
-
Əfv Komissiyasının növbəti iclası keçirilib - Müraciətlərin sayı 300-ü keçib
-
Xankəndidə tələ partlayıcı qurğular aşkarlanıb - VİDEO
-
Bakıda restoran sahibləri cəzalandırıldılar - RƏSMİ
-
Naxçıvanda 10 aydan çoxdur ki, maaş ala bilməyən işçilər etiraz etdilər - VİDEO
-
30-a yaxın israilli general HƏMAS-ın girovluğundadır – KİV
-
Şuşaya köç başlayır - Tarix açıqlandı
-
Moskvada sərgidə qənimət götürülmüş NATO tankı nümayiş etdiriləcək - VİDEO
-
Üç ayda 170 avtomobil yanıb: FHN əsas səbəbləri açıqladı
-
Bakı Sağlamlıq Mərkəzində maşınqayırma texnikumunu bitirən şəxs anju edir? - İDDİA/VİDEO
-
“Azərbaycan parlaq gələcəyini inamla qurur“ - Sadıq Japarov
-
Bakıda dələduz şəbəkə peyda olub – Mənzilləri, obyektləri kirayələyib...
-
100 milyon da son hədd deyil - İlham Əliyev
-
ABŞ-nin Rusiyadakı səfirliyi zəhərlənmədən ehtiyat edir - SƏBƏB
-
“Ermənistan özü işğalı sonlandırmağa qərar verdi“ - Elçin Əmirbəyov
-
Respubilkanın sabiq baş pediatırı intihar edib - Prokurorluqdan açıqlama
-
Azərbaycan-Qırğızıstan sənədləri imzalanıb - FOTO
-
Tanınmış iş adamı deputat olacaq? - İDDİA
-
Prezidentlər mətbuata bəyanatlarla çıxış etdi - VİDEO
-
Roza Zərgərli pedaqoji fəaliyyətə başlayıb - VİDEO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan Dövlətlərarası Şurasının 2-ci iclası keçirilib - FOTOLAR
-
Benzinlə qadını yandıran şəxs vəzifəli şəxsin oğludur - Yeni faktlar
-
Prezidentdən Allahverən İsmayılovla bağlı – Sərəncam
-
Bakıda təhlükəli vəziyyət: 130-dan çox yaşı olan bina hər an uça bilər (VİDEO)
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentlərinin məhdud tərkibdə görüşü olub - FOTO
-
Deputatın tikdiyi binanın əyilməsi ilə bağlı xəbərdarlıq: Komissiya yaradılması təklif edildi
-
“NATO-nun Finlandiyadakı təlimləri təxribat xarakterlidir” - Zaxarova
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentlərinin məhdud tərkibdə görüşü başladı
-
Qırğızıstan Prezidentinin rəsmi qarşılanma mərasimi olub - FOTOLAR +VİDEO
-
AMEA-da yeni şöbələr yaradılıb - Kadr təyinatları olub
-
Sadır Japarov Bakıya gəldi - FOTO
-
Qeyri-neft sektorunun inkşafı və Dövlət İnvestisiya Şirkətinin batırdığı sərmayələr... - I yazı
-
Bakıda taksilər gediş haqqı qiymətini qaldırdı - VİDEO
-
“Made in Karabakh”: Şərablarımız yenidən dünyaya ayaq açır - VİDEO
-
Sabiq deputatın qardaşı oğlunun 350 min vergi borcu var - Ramiz Mehdiyevin qohumudur
-
Hadrut yenidən qurulur - Ən son görüntülər
-
Baş nazir iclas keçirib - Holdinqin İdarə Heyətinə tapşırıqlar verilib
-
“Rusiya yaxın günlərdə Ukrayna ərazisinə hücumları gücləndirəcək“ - ABŞ institutu
-
Yağış yağıb, şimşək çaxıb - FAKTİKİ HAVA
-
“Sənəd masama qoyulan kimi onu imzalayacağam” - Bayden
-
Beyləqanda dəhşətli cinayət: Ferma sahibi toyuq hinində çobanın arvadına təcavüz etdi
-
Keyfiyyətsiz gün eynəklərinin qorxunc fəsadları - VİDEO
-
Masazırda vətəndaşa məxsus torpaq sahəsi zəbt edilərək ev tikilir - İDDİA + VİDEO
-
Dünyada ABŞ-dən narazılıq artır - QLOBAL SORĞU
-
"35 ildir Aygünü sevmişəm" - Faiq Ağayev
-
“Britaniya sənayesi müharibə rejiminə keçir” - Sunak
-
Sumqayıtda 28 ailənin bir qaz sayğacı var: Limit necə hesablanır?
-
“Üçüncü dünya müharibəsi artıq gedir” - Podolyak
-
Rusiya müdafiə nazirinin müavini saxlanılıb - Külli miqdarda rüşvət görə
-
MDB-nin fond birjaları üçün yeni dövr: Azərbaycan və Özbəkistan yol açır
-
Şirkət işçilərin hüquqlarını pozdu: 20 min cərimələndi
-
“BAM-ın gücü 12 ildə 3 dəfə artıb“ - Putin
-
“Vətəndaş nikahı qanunsuzdur“ - Spiker
-
“ABŞ Ukraynaya 1 milyardlıq hərbi yardım paketi hazırlayır” – “Reuters”
-
Bu gün toyları olacaqdı - Heç biri həyatda deyil...
-
İran hakimiyyəti ölkə əhalisinə divan tutur - VİDEO
-
Sabah bəzi ərazilərdə qaz olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
Qrunt suları Binə qəsəbəsinin sakinlərinin evlərinə doldu - VİDEO
-
Ərdoğan iqamətgahında uşaqlarla görüşdü - Fotolar
-
“Bəzi ölkələr Azərbaycana qarşı soyuq müharibəyə başlayıblar“ - Prezident
-
Rusiya-Azərbaycan münasibətləri qarşılıqlı məmnunluq doğurur
-
Azərbaycanda “Sığorta ödənişinin verilməsi Qaydası” dəyişdi - QƏRAR
-
Mikayıl Cabbarov səyyar vergi yoxlaması haqda qərar imzaladı - Dəyişiklik
-
“Ukrayna müharibə başlayandan yarım milyon hərbçisini itirib“ - Şoyqu
-
İcra Hakimiyyəti sabiq nazirdən 133 minə “BMW 520i” alır – Bazardakı qiymətdən 17,5 min bahadır
-
Şahin Bağırovu Bakı Şəhər Baş Gömrük İdarəsinə buraxmayıblar - TƏFƏRRÜAT
-
“Türkiyədə yeni konstitusiya ilə bağlı proses başlayır” - Numan Kurtulmuş
-
“Ermənistan “Dağlıq Qarabağ”ın sülh sazişində olmamasına razılaşıb” - Prezident
-
Xankəndi şəhərindəki tibb müəssisəsində ilk körpə dünyaya gəlib - FOTOLAR
-
Qubadlıda sərhədçilər üçün yaşayış binası istifadəyə verilib - FOTO/VİDEO
-
Xətai rayonunda səkini zəbt edərək qanunsuz parklanma yeri saldılar - VİDEO
-
Üç ayda xaricə 25 min ton alma satmışıq – Qiyməti nə qədər bahalaşıb?
-
“Fransa, Hindistan və Yunanıstan Ermənistanı bizə qarşı silahlandırır, biz gözləyə bilmərik“ - Prezident
-
Münasibətlərimizin inkişafına yeni təkan verəcək görüş
-
Binəqədidə sürücülük məktəbi ilə bağlı ilginc iddia - “Asan“ yolla sürüclük kursu arayışı almaq olur?
-
“Nar” Füzulidə yerləşən məktəbə yeni kitablar hədiyyə etdi - FOTOLAR
-
Azərbaycanla Ermənistan arasında ilk sərhəd dirəyi quraşdırıldı - FOTO
-
“Biz dörd kənd məsələsini heç vaxt yaddan çıxarmamışıq” - İlham Əliyev
-
“Narkotik artıq məktəblərə yol tapıb“ - Siyavuş Novruzov
-
“İndi bizim sülh sazişinin necə olması ilə bağlı ümumi anlayışımız var“ - Azərbaycan lideri
-
Ceyhun Bayramov Çexiyanın Baş naziri ilə görüşüb - FOTO
-
Binəqədidə yol problemi: “Yağış yağanda şəhərə çıxmaq mümkün deyil”
-
Ümid edirəm ki, Ermənistan düzgün yolu seçər - Ərdoğan
-
Şimali Koreyadan nüvə əks-hücum təlimi – FOTOLAR
-
Azərbaycan-Rusiya əlaqələri daha da güclənəcək
-
Rayonlara yağış yağacaq, dolu düşəcək - Sabahın havası
-
“Paşinyan dedi ki, mən gedirəm, sonra torpağın əsil sahibi İlham Əliyev özü gələcək” – Zahid Oruc
-
Serenay Sarıkaya ilk dəfə sevgilisi ilə əl-ələ görüntüləndi - FOTOLAR
-
Uşaq bağçasında mənimsəmə - Cinayət işi açıldı
-
Masallıda narkotiklərin satışı ilə məşğul olanlar saxlanılıblar - FOTO
-
Əsgərovların bankında problemli kreditlər 2 dəfədən çox artdı - TƏFƏRRÜAT
-
Tavuşda gərgin vəziyyət: “Yerkrapa” üzvləri maşını etirazçıların üzərinə sürdülər
-
Bakıda məktəblilərə siqaret satanlar cərimələniblər - FOTO/VİDEO
-
“65 yaşıma qədər işləmək istəyirəm” - Mourinyo
-
Dünyada müdafiə xərcləri tarixi rekord həddə çatıb - SİYAHI
-
Azərbaycan və Ermənistan arasında delimitasiya prosesi başladı - RƏSMİ
-
Röyal Sarıməmmədov Pirallahının icra başçısı olmaq üçün hərəkətə keçib? - İDDİA
-
Bu qaydanı pozan sürücülər 200 AZN cərimələnəcək - RƏSMİ
-
Milli Məclisin növbəti iclası başlayıb - Gündəlikdə 18 məsələ var
-
AMEA-nın qarşısındakı parkda oturacaqlar niyə yoxa çıxıb? - AÇIQLAMA/FOTO
-
İsrail İrana atdığı raketi özü məhv edib - “The New York Times”
-
Gürcüstan bazarında böhran - Azərbaycanda hansı avtomobillər ucuzlaşacaq?
-
Şirvan-Salyan Regional Təhsil İdarəsinin müdiri barəsində cərimə protokolu tərtib edilib - FOTO
TOP 10
ARXİV