![]() |
|














Panama kanalını ABŞ-dən alan prezident aviqəzada ölüb - Təsadüf, yoxsa qəsd?
Tarix 10.01.25, 14:17 |
|

İnsan tərəfindən yaradılmış ən mühüm gəmiçilik strukturlarından biri olan Panama kanalı ilə hər il təxminən üç yüz milyon ton yük daşınır və bu, bütün okean yük daşımalarının təxminən beş faizini təşkil edir. Kanalın tikintisini fransızlar başladıb, sonra amerikalılar onu əbədi olaraq ələ keçirmək istəyiblər. Panama respublikası dünya xəritəsində ABŞ hökumətinin hiyləsilə 1903-cü ilin noyabrında Kolumbiyadan ayrılaraq yaradılıb. Bu layihənin yeganə məqsədi Amerikanın gəmilərin Cənubi Amerikanın ətrafında dolaşmaq məcburiyyətindən azad edəcək bir kanal üzərində hüquqlarını əldə etmək olub.
Panama kanalının yaradılması
Panama iki okean arasında malların və insanların daşınması üçün ən əlverişli yer olub. Buna görə də, tranzit yol kimi ölkə ərazisindən həm İspaniyanın hökmranlığı dövründə, həm də avropalıların yeni dünyada olmasından əvvəl istifadə edilib. XVI əsrin ortalarında, İspaniyada Habsburq kralı V Karl onun tikintisini qadağan etmək qərarına gəlib.
İki əsr sonra italyalı çoğrafiyaşünas və naviqator Alessandro Malaspina İspaniya hökuməti adından kanalın layihəsini hazırlayıb və 1814-cü ildə onun tikintisi haqqında qanun qəbul edilib. Lakin bu vaxta qədər zəifləmiş İspaniya imperiyası artıq belə iddialı öhdəlikləri həyata keçirmək iqtidarında olmayıb. Üstəlik, 1821-ci ildə Panama bərzəxində yerləşən vilayət, İspaniyadan imtina edərək Simon Bolivarın başçılıq etdiyi Böyük Kolumbiyaya birləşdirildiyini elan edib.
XIX əsrdə kanalın tikintisi ideyası Fransa, Böyük Britaniya və ABŞ-nin dövlət xadimlərinin beynini məşğul edib. Bu genişmiqyaslı planı həyata keçirmək qərarına gələn ilk olaraq fransızlar olub. 1879-cu ildə Parisdə şirkət qurulub. Səhmdar cəmiyyətin sədri Süveyş kanalının tikintisinin rəhbəri kimi məşhurlaşan fransız diplomat və sahibkar Ferdinand de Lesseps olub. Lessepsin nüfuzu o qədər yüksək idi ki, şirkət asanlıqla yeddi yüz mindən çox özəl investordan pul cəlb edib.
Korrupsiya, yeyinti, iflas
Əvvəlcə tikinti kifayət qədər yaxşı gedib, lakin işləri başa çatdırmaq mümkün olmayıb. Ciddi dizayn qüsurları, zəif idarəetmə, işçilər arasında geniş yayılmış malyariya və sarı qızdırma epidemiyalarına nəzarət edilməməsi, kütləvi oğurluq və korrupsiya nəticəsində səhmdarların pulları kanalın tikintisi başa çatana qədər tükənib. 1889-cu ildə şirkətin iflası fırıldaqçılıda iştirak edən çoxlu sayda fransız siyasətçi, iş adamı və mühəndisin reputasiyasını məhv edib.
Qərb yarımkürəsində öz təsirini genişləndirmək istəyən ABŞ yarımçıq qalmış fransız layihəsinin hüquqlarını əldə etmək qərarına gəlib. Amerika 1902-ci ilin iyununda müflis olan fransız şirkətindən cəmi 40 milyon dollara kanalın çəkilmiş hissəsini və yaradılmış strukturları bonus olaraq xeyli miqdarda çox qiymətli avadanlıq ala bilib.
ABŞ-nin Panama dövlətini yaratmaq planı
Razılaşmanın gəlirliliyinə baxmayaraq, amerikalılar vaxt böhranı ilə üzləşiblər, çünki Kolumbiya hökuməti ilə “Okeanlararası kanalın baş şirkəti” arasında konsessiya müqaviləsi bitmək üzərə olu. Şərtlərinə görə, iki il ərzində kanal fəaliyyətə başlamasa, tikilən bütün qurğular pulsuz olaraq Kolumbiyanın mülkiyyətinə keçməlidir. Problemin həlli üçün Boqotaya Vaşinqtondan nümayəndə heyəti göndərilib. Uzun və çətin danışıqlardan sonra 1903-cü il yanvarın 22-də ABŞ dövlət katibi Con Hey və Kolumbiyanın səfiri Tomas Herran tərəfindən müqavilə razılaşdırılıb və imzalanıb.
Bu müqaviləyə əsasən, Birləşmiş Ştatlar kanalı yüz illik icarəyə götürməklə yanaşı, bir dəfəyə 10 milyon dollar və 1912-ci ildən başlayaraq hər il 250 min dollar ödəməyə razı olub. Lakin 1903-cü il avqustun 12-də ölkə parlamenti səs çoxluğu ilə Hay-Herran müqaviləsini ratifikasiya etməkdən imtina edib. Amerikalılar əlavə pul vermək əvəzinə, şirkətin keçmiş direktoru, Panamada güclü əlaqələri olan Filipp-Jan Buno-Variya ilə yerli separatçılara ərazinin Kolumbiyadan ayrılmasını təşkil etməkdə kömək etmək üçün razılığa gəliblər.
ABŞ-dan hərbi dəstək zəmanəti alan Xose Avqustin Aranqonun başçılıq etdiyi dəstə 1903-cü il noyabrın 4-də Panamanın müstəqilliyini elan edib. Cəmi iki həftə sonra, noyabrın 18-də yeni yaradılmış dövlətin rəsmi nümayəndəsi həmin Filipp-Jan Buno-Variya və ABŞ dövlət katibi Con Hey Panama kanalının tikintisi ilə bağlı müqavilə imzalayıblar. Kolumbiyalılara təklif edilən eyni pulla Amerika bütün kanal strukturlarını və onun ətrafındakı torpaqları alıb, lakin artıq nə icarə əsasında, nə də yüz il müddətinə deyil, əmlak kimi və əbədi olaraq.
Kanalın tikintisini 1904-cü ildə ABŞ Müdafiə Nazirliyi öz üzərinə götürüb. İlk gəmi 1914-cü il avqustun 15-də çay yatağından keçin. Bütün işləri nəhayət başa çatdırmaq üçün daha altı il çəkib. 1920-ci ilin iyununda kanalın rəsmi açılışından sonra məlum olub ki, Panamaya illik ödənişlər gəmilərin keçidindən əldə edilən gəlirlə müqayisədə sadəcə qəpik-quruşdur.
Şantajla ABŞ-dən ayrılan bərzəx
1960-cı illərin sonunda Panamanın kanal üzərində hüquqlarını bərpa etmək uğrunda mübarizəyə milli qvardiyanın rəhbəri və 1968-ci il hərbi çevrilişindən sonra ölkənin faktiki lideri olan general Omar Torrixos rəhbərlik edib. Torrixos Panamada bir sıra mühüm iqtisadi və sosial islahatlar aparmağa müvəffəq olub və bu, ölkədə həyat səviyyəsini xeyli yüksəldib, Panama kanalı üzərində suverenliyi bərpa etmək həyatının əsas məqsədi olduğunu bildirib.
1969-cu ilin dekabrında Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin təşkil etdiyi çoxsaylı sui-qəsd cəhdləri və hətta hərbi çevrilişə cəhd Panama liderini hakimiyyətdən uzaqlaşdıra bilməyib. Sonda amerikalılar onunla danışıqlar masasına oturmalı olublar. Riçard Niksondan sonra ABŞ prezidenti olan respublikaçı Cerald Ford Amerika pulu ilə tikilmiş və haqlı olaraq onlara məxsus olan kanalın Panamaya verilməsi ilə bağlı Torrixosun tələblərini yerinə yetirməkdən imtina edib.
Amerikanın Vyetnam müharibəsində məğlubiyyətindən sonra vəziyyət dəyişməyə başlayıb. Deyilənə görə, vyetnamlıların uğurundan ruhlanan Torrixos Amerika nümayəndə heyəti ilə danışıqlar zamanı Panamanın tələbləri rədd edilərsə, kanalın hidrotexniki qurğularını toplarla dağıdacağını, sonra isə onların bərpasının qarşısını almaq üçün partizan müharibəsi təşkil edəcəyi ilə hədələyib.
1977-ci ilin yanvarında prezident seçkilərində qalib gələn demokrat Cimmi Karter Sovet İttifaqının təsirinin sürətlə artdığı Latın Amerikası ölkələri ilə normal münasibətlərin bərpası üçün qurbanlar verilməli olduğu qənaətinə gəlib. Pentaqonun və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin qəti etirazlarına baxmayaraq, 7 sentyabr 1977-ci ildə Karter Torrixos ilə yeni müqavilə imzalanıb, buna görə Birləşmiş Ştatlar bütün kanal strukturlarını və onun boyunca olan zonanı tədricən, 1999-cu ilin sonuna kimi Panamanın yurisdiksiyasına təhvil verməyə borclu olub.
Müqavilənin ABŞ-də ratifikasiyası inanılmaz dərəcədə çətin olub və iki il davam edib. Bununla belə, 1979-cu il oktyabrın 1-də müqavilə ratifikasiya olunub. Buna uyğun olaraq, 31 dekabr 1999-cu ildə kanalın Panama hökumətinə təntənəli təhvil verilməsi mərasimi olub. 1981-ci il iyulun 31-də general Torrixosun olduğu təyyarə müəmmalı şəraitdə qəzaya uğrayıb. Qəza ilə bağlı istintaq materialları 1989-cu ilin dekabrında ABŞ ordusu tərəfindən ələ keçirilib. Bu materialların yayılması hələ də ABŞ hökumətinin xüsusi fərmanı ilə qadağandır.
Sonuncu dəfə yenilənmiş Panama kanalının açılış mərasimi 26 iyun 2016-cı il tarixində baş tutub. Modernləşdirilmiş kanalın açılış hüququ Çinin “Cosco Shipping Panama” gəmisinə verilib. (musavat.com)
Xəbərin oxunma sayı : 826
Dünya
Xəbərlər
-
“İnsanların nə düşündüyü mənim vecimə deyil“ - Lalə Məmmədova
-
Klublarımızın qış planları: Kim gəlir, kim gedir?
-
Vaşinqton Qəzzaya qoşun göndərməyəcək“ - Ağ Ev
-
“Burada bizə qarşı heç bir təzyiq olmayıb“ - Davit Babayan saxlanma şəraiti barədə
-
Abşeron-Xızı Təhsil İdarəsində yoxlama:Son 5 ildə nələr baş verib?
-
Məktəbdə şagirdə naməlum kağız və nömrə verilib - DİN araşdırır
-
“Bir qismi xaricə qaçıb, digəri burda ağlayır ki...” - İlqar Məmmədovdan sərt ittihamlar
-
Arayikgil məhkəmədə Paşinyanın yalanını üzə çıxardı - FOTOLAR
-
Ər arvadını kişi ilə tutdu: “Ayağıma düşdü, o biri otağa keçəndə bıçaq çıxardı“
-
Həbsə alınan “qumar kralı“ çoxsaylı əmlakları üzə çıxdı - FOTOLAR
-
“Azeri Med“in “Naxçıvan fəthi“ davam edir - Şirkət daha bir tender qazandı
-
Küləyin sürəti güclənib, yağış yağır - Faktiki hava
-
“Repetitorluq mərhələli şəkildə ləğv ediləcək” - Nazir
-
“Münaqişə bitdikdən sonra İsrail Qəzzanı ABŞ-yə təhvil verəcək” - Tramp
-
Azərbaycanda ən baha və ən ucuz kreditlərin verildiyi regionlar - SİYAHI
-
“İlğım“ əmtəə nişanlı saxta “Himalay duzu“ satışdan geri çağırılıb - RƏSMİ
-
Dünyada ən çox nefti və qazı olan ölkələr - Siyahı
-
Azərbaycanda orta aylıq əmək haqqı 1000 manatı keçdi - RƏSMİ
-
“Tehranla əməkdaşlığı gücləndirəcəyik, sanksiyalar buna maneə deyil“ - Rəsmi Moskva
-
Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyanın iclası keçirilib - FOTOLAR
-
AXCP fəalı Famil Xəlilova hökm oxunndu - 3 il şərti cəza verildi
-
MSK bu dairələr üzrə şikayətlərə baxıb, qərar verilib - SİYAHI
-
“Diplomlar Səhiyyə Nazirliyindən gələn rəy əsasında verilir“ - Nazir
-
Şəmşad Ağa haqqında həbs qərarı verildi - 2 ay 1 gün
-
“Yaxın aylarda müavinət və təqaüdlərin də artırılması nəzərdə tutulur“ - Nazirlik
-
Azərbaycan Rusiyaya nota verdi - XİN-dən açıqlama
-
“Məsələni tənzimləyə bilsək, məktəblər dəyişkən iş qrafikinə keçirələcək“ - Nazir
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Vəkil olmaq istəyənlərin diqqətinə: imtahan başlayır
-
Nazirdən universitetlərin Qarabağ bölgəsinə köçürülməsi haqda - Açıqlama
-
Prezident “Əmək pensiyaları haqqında” dəyişikliyi təsdiqlədi - Artım rəsmiləşdi
-
Yeni maliyyə naziri təyin edildi - Prezident Sərəncam imzalayıb + DOSYE
-
“Hərbi əməliyyatlardan sonra İsrail Qəzza zolağını ABŞ-yə təhvil verəcək“ - Tramp
-
Jurnalist Şahnaz Bəylərqızı həbs edildi - 3 ay 15 müddətinə
-
Bakıya sulu qar yağacaq, temperatur aşağı düşəcək - XƏBƏRDARLIQ
-
Əli Kərimli barədə qərar verildi - Məhkəmə prosesi
-
Nura Suridən qalmaqallı açıqlama: “Adımızın qarşısında şou yox, toy-biznes yazılsın“
-
Azərbaycanda lisenziyası ləğv edilən həkimlərin - TAM SİYAHISI
-
Pirşağı-Novxanı-Xırdalan yolunun tikintisindən - Görüntülər
-
Ekologiya naziri kim olacaq? - Birinci müavinlə bağlı xəbər var
-
Bakıdakı “Rus evi” bağlanır - Rusiyaya bildiriş göndərildi
-
Sabiq icra başçısı xidməti pasportunu itirib - O, bu pasportu necə alıb?
-
Məşhur biznesmen Aydın Orucov xanım direktora təzminat ödəyəcək - TƏFƏRRÜAT
-
Vəzifəli şəxslər məhkəmə zalında həbs edildi - 250 min manatlıq dələduzluq
-
“Onlar məni komandada görmək istəmirdi” - Kadi
-
General post rəisini idarə rəhbəri təyin etdi - FOTO
-
Bəzi rayonlara qar yağacaq, yolları buz bağlayacaq - Sabahın havası
-
Hazırda plastik cərrahların sənədləri fərdi qaydada yoxlanılır - BİRGƏ MÜRACİƏT
-
Quş qripi ilə bağlı əhaliyə - Xəbərdarlıq
-
Avropada qışın ən bahalı 10 transferi - SİYAHI
-
Lənkəranda bəzi əraziləri su basdı – 22 nəfər təxliyə olundu + Video
-
Cərrah Təbəssüm Qurbanovanın lisenziyası ləğv edildi - Əməliyyat zamanı canlı açmışdı
-
Sahibkarlar çörəyin qiyməti ilə birlikdə çəkisini də azaldırlar - VİDEO
-
Azərbaycana gətirilən “arıqlama çayı və qəhvələri“ndə təhlükəli maddə tapıldı - RƏSMİ
-
Məhkəmə Trampın fərmanını qüvvədən saldı - “Konstitusiyaya ziddir”
-
Gənc qız kafedə xadiməni döyərək burun və ağzındakı protezi sındırdı – MƏHKƏMƏ
-
Elektron reseptlərin apteklərdə istifadəsi nə yerdədir? - VİDEO
-
Pensiya alanların nəzərinə: Artımlar belə hesablanacaq
-
Lerikdə 21 sm qar, dağlarda 13 dərəcə şaxta - Faktiki hava
-
Mərkəzi Bank rəhbərliyində dəyişiklik - İki təyinat
-
Binəqədidə yaşayış binasında yanğın – Zərərçəkən var
-
“İsrail olmasaydı, İran 10 il əvvəl nüvə silahı əldə edərdi“ - Netanyahu
-
Batıgöz Klinikası pasiyentləri aldatmaqda ittiham olunur - ŞİKAYƏT
-
Azərbaycanın nar ixracından gəliri niyə azalıb? - Açıqlama
-
“Rifah Plaza” MTK-nın problemləri bitmir - Vergi borcu da yaranıb
-
“Fələstinlilər Qəzzaya qayıtmamalıdırlar” - Tramp
-
Bu gün məhkəmə istintaqı başlayır - İttihamlar elan ediləcək
-
Duet ortağı Xatirənin adından insanları aldadıb pul alıb - Video
-
Nərimanovun icra başçısı Prezidentin qadağasını pozdu - E.Həbibullayev qanunsuz tikintini himayə edir
-
İşçilərin maaşından kəsib Vəfa Şərifovaya hədiyyə göndərən biznesmen kimdir? - VİDEO
-
Almaniya Prezidenti Ankaradadır - Fotolar
-
“Yük Taksisi.Az“ çərimə olundu - Aqil Zeynalov qərardan narazı qaldı
-
“Avrasiya Hospitalı“nın sahibi ölkədən nə qədər valyuta çıxarıb? - MƏHKƏMƏ
-
Mən sülhə hazıram, onlar da masada olsun - Zelenski
-
“Özümü gəlinlikdə təsəvvür etmirəm, toy, ailə mənlik deyil“ - VİDEO
-
Həbs olunan “qumar kralı“nın Bakıdakı məşhur restoranları - ADLAR
-
“Medera Hospital“ın rəhbərinə 25 minlik cərimə edildi - Rəhbəri narazı qaldı
-
Pensiyaya artım nə vaxtdan veriləcək? - DSMF sədri açıqladı
-
Kommunal ödəyənlərin diqqətinə: Bu, yanlışdır
-
Taktiki hava desantı qrupları dağlıq ərazidə döyüş tətbiqi üzrə tapşırıqları icra ediblər - FOTOLAR
-
İlhamə Bədəlova və “Nə varsa” - Sosial dəyişiklik yaradan unikal layihə
-
Bu futbolçu hər gün 480 km yol gedəcək - Sevgilisi ilə bir evdə yaşaya bilməz
-
ADY-də dəyişiklik: Aybəniz İsmayılova vəzifədən çıxarıldı
-
Jurnalist Şahnaz Bəylərqızı saxlanılıb - “Toplum TV“ işi üzrə
-
“Qəzzanın gələcəyi Fələstin dövləti ilə bağlıdır“ - Fransa XİN
-
“Azərbaycan iqtisadiyyatı gözləniləndən daha sürətlə böyüyür“ - Moody’s
-
İnam Kərimov keniyalı həmkarı ilə - Fotolar
-
“Mazarina Trade Company” ölkədən nə qədər pul çıxarıb? – Məhkəmə
-
Ağdərədə ermənilərə məxsus silahlar aşkarlandı - Fotolar
-
Prezident naziri vəzifəsindən azad etdi - Muxtar Babayevə yeni vəzifə verildi
-
Bakıda baş həkimin iş masasına həbs qoyuldu - TƏFƏRRÜAT
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Azərbaycan Ukraynaya 1 milyon dollar yardım ayırdı - Sərəncam
-
Kağız reseptlərdən istifadə ləğv ediləcək - Açıqlama
-
“Məni bu cinayətə Tahir Qədəşov sürükləyib” - 171 nəfərin ələ keçirilən 14 milyon manatının yeri bilindi
-
Prezidentdən əmək pensiyaları ilə bağlı sərəncam - Bu həcmdə indeksləşdiriləcək
-
“Zelenskinin legitimlik probleminə baxmayaraq, Rusiya danışıqlara açıqdır“ - Kreml
-
Təkcə bir ildə bank kartlarından 22 milyon oğurlayıblar - Rəsmi
-
Marketlərdə ƏDV fırıldağı - “Sizə qəbz lazımdır?“
-
Anardan Səməd Vurğunla bağlı qalmaqala reaksiya: “Oğulları yoxdur, mən sağam”
-
Televiziyalara yeni tələb - İnformasiya işarət dilinə tərcümə edilməlidir
-
Bakıda oğlan sevgilisini şantaj etdi: Polisdən əməliyyat
-
“Qardaşlıq və vəfa borcumuzun bir parçası olaraq...“ - İlham Əliyev Ərdoğana məktub göndərdi
-
Tarixi irsin və təbii gözəlliklər şəhəri Tekirdağ - FOTO
-
Bərbər özünü “polkovnik” kimi tanıdıb 600 min ələ keçirmişdi - Bu cəza verildi
-
Azərbaycanda quş qripinə rast gəlinməyib - AQTA
-
Səhiyyə Nazirliyi iki estetik cərrahın sertifikatını ləğv etdi - FOTO
-
FHN-nin İdarə rəisi “Land Rover“ini niyə satır? - Biznes-mülk iddialarına cavab
-
“Məşhur restoranların sahibi pulumu vermir” - Video
-
Klublarımızın qış planları: Kim gəlir, kim gedir?
-
Yağış yağacaq, külək əsəcək - Sabahın havası
-
Daha 3 itkin şəhidimiz dəfn olunacaq - FOTO
-
Bu il neçə nəfər ipoteka ilə ev ala biləcək? - ŞƏRH
-
Gözəllik salonlarında bunlar qadağan olunur - VİDEO
-
Tramp və Netanyahuya Vaşinqtonda etiraz - VİDEO
-
Paytaxt ərazisində evlərin qiyməti nə qədər artıb? - VİDEO
-
“Qumar kralı” Şəkili Yusif - Həbs edildi
-
“İran nüvə silahı hazırlamağa çox yaxındır“ - Tramp
-
Azərbaycan Rusiyaya kərə yağı ixracını artırıb - 4 dəfə
-
Hansı avtomobillər keyfiyyətsizdir? - VİDEO
TOP 10
ARXİV