Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını siyasi icmalçı Asif Nərimanlı cavablandırıb. Analitik qeyd edib ki, müharibədən sonra həllini tapmalı məsələlərdən biri də məhz sülhməramlıların mandatının müəyyən edilməsidir:

- Rəsmi Bakının açıqlamasından sonra məlum oldu ki, indiyə qədər Moskva ilə bu məsələ müzakirə edilir. Rusiya sülhməramlılarının mandatının müəyyən edilməsi ən vacib məsələlərdəndir. Çünki mandatın müəyyənləşməsi sülhməramlıların səlahiyyət çərçivəsini müəyyənləşdirəcək və bu, onların Azərbaycanın suveren ərazisində xoşagəlməz addımlarını məhdudlaşdıracaq. Rəsmi Bakı da tələblərini mandat çərçivəsində irəli sürə biləcək. Hazırda qeyri-müəyyənlik var. Azərbaycan sülhməramlıların funksiyası daxilində fəaliyyət göstərməsini istəyir, Rusiya sülhməramlıları isə Qarabağda özlərini “sahib” kimi aparır. Onların əl-qolunu açan səbəblərdən biri də mandatın hələ də müəyyən edilməməsidir.

Mandatın müəyyənləşməsi Bakının istəkləri çərçivəsində olmalıdır. Çünki sülhməramlılar Azərbaycanın beynəlxalq hüquqda tanınan və 44 günlük müharibə ilə de-fakto bərpa edilən suveren ərazisində fəaliyyət göstərir. Burada yeganə tərəf Azərbaycandır. Rusiya mandat məsələsini Azərbaycanla razılaşdırmağa məcburdur. Bunun da bir neçə üstünlüyü var.

Birincisi, bu vəziyyət məsələnin Azərbaycanın istəkləri çərçivəsində həlli imkanlarını genişləndirir. İkincisi, Azərbaycan ərazisində bəzən Ermənistanı, bəzən də separatçı-terrorçu rejimi tərəf göstərməyə çalışan Rusiya bununla Bakının yeganə tərəf olduğunu qəbul edir.

- Əslində müzakirələrin bu qədər uzanmasının səbəbi də səlahiyyətlərin müəyyənləşməsidir. Görünür, ruslar daha çox səlahiyyət istəyir. Hərçənd, onların müvəqqəti yerləşdiyi bölgə Azərbaycanın suveren ərazisidir və səlahiyyətlər də Bakının şərtləri ilə müəyyənləşməlidir.

Əsas şərtlər də sülhməramlıların Qarabağda separatçı-terrorçu rejimə dəstək verməməsi, Qarabağda hələ də qalan qanunsuz erməni hərbi birləşmələrini çıxarması, nəzarət etdikləri Laçın dəhlizindən hərbi təyinatlı daşımaların qarşısını alması, bütün məsələlərdə Azərbaycanla hesablaşmasıdır. Sülhməramlıların Qarabağda əsas işi azərbaycanlılarla ermənilərin birgəyaşayışını təmin etmək olmalıdır.

Sülhməramlılar 10 noyabr üçtərəfli Birgə Bəyanata əsasən bölgəyə gəlib. Həmin razılaşmanın 7-ci bəndində qeyd olunur ki, “daxili məcburi köçkünlər və qaçqınlar Dağlıq Qarabağın ərazisinə və ətraf rayonlara BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının Ofisinin nəzarəti altında geri qayıdır”. Bu o deməkdir ki, azərbaycanlılar ətraf rayonlara qayıtmaqla yanaşı, sülhməramlıların müvəqqəti nəzarət etdiyi ərazilərə də - Xankəndiyə, Xocalıya, Xocavəndin bir hissəsinə də qayıtmalıdır. Bu prosesi də məhz sülhməramlılar həyata keçirməlidir.

Rusiya da anlayır ki, sülhməramlıların bundan başqa səlahiyyətinin olması mümkün deyil. Lakin istisna deyil ki, maraqlarını daha çox təmin etməyə çalışırlar və müzakirənin uzanması, o cümlədən, son vaxtlar Qarabağdakı separatçı-terrorçuların “tərəf” kimi göstərilməsi cəhdi də danışıqlarda təzyiq xarakteri daşıyır. Fikrimcə, danışıqlarda müzakirə mövzusu olan əsas məsələlərdən biri də Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzinin də sülhməramlıların mandatına daxil edilməsidir.

Bakı ehtimal ki, bunu istəyir. Rusiya sülhməramlılarının 10 noyabr razılaşmasına əsasən bölgəyə gəldiyi kimi, Mərkəz də məhz həmin razılaşmanın 5-ci bəndinə uyğun yaradılıb. Bu o deməkdir ki, Bakının belə bir tələb irəli sürməyə hüquqi əsası var.

Rusiya bölgəyə təkbaşına nəzarət etmək niyyətindədir. Qarabağda törədilən təxribatlarla bağlı Monitorinq Mərkəzini “heçə sayması” da bundan qaynaqlanır. Azərbaycan isə bu Mərkəzi sülhməramlıların mandatına daxil etməklə, Türkiyənin də iştirakını daxil etmək istəyir.

- Sülhməramlıların bölgədə qalma müddəti 10 noyabr razılaşmasında 5 il müddətində göstərilir. Fikrimcə, mandatın müəyyənləşməsində vaxt məsələsinə təsir etməyəcək. Çünki mandat sülhməramlıların səlahiyyət çərçivəsini təyin etmək üçün lazımdır, vaxt məsələsi üçtərəfli razılaşmada əksini tapıb.

- Delimitasiya məsələsinin ilin sonuna kimi həll edilməsi istisna deyil. Nikol Paşinyanın verdiyi açıqlamalar, Ermənistanın Azərbaycanla sərhəddə ordunu sərhədçilərlə əvəzləməyə hazırlaşması, delimitasiya məsələsində problemlərin yarandığı Kəlbəcər istiqamətində erməni təxribatlarının səngiməsi də bu ehtimalı gücləndirir.