Məlum olduğu kimi, Türkiyə prezidenti cənab Ərdoğan Mosulun əsas qurucu ünsürləri arasında 3-cü, yəni axırıncı sırada türkmənlərin də adını çəkir. Əslində bu sıralama da təsadüfi deyil. Bölgədə yaşayan türkmənlərin etirafına görə, şəhərin işğalından əvvəl də, elə indi də Türkiyənin ən sonda diqqət ayırdığı, bəlkə də heç ayırmadığı etnik qruplardan biri onlar olublar.  Gəlin, bir zamanlar Türkiyədə təhsil almış və təkcə etnik mənsubiyyət olaraq deyil, həm də canıyla-qanıyla, siyasi əqidəsiylə də qardaş ölkəyə bağlı olan İrak Türkmənləri Cəbhəsinin təmsilçisi Aydın Maarufun 15 may 2012-ci ildə, yəni Mosulun İŞİD, Kərkükün peşmərgə tərəfindən işğalından iki il əvvəl Türkiyənin “Yeni Şafak” qəzetinə verdiyi müsahibəsində bir məqama diqqət yetirək. Aydın Maaruf Türkiyəni İraqda və Yaxın Şərqdə yürüdülən siyasətləri dəyişdirmək qabiliyyətində olan əhəmiyyətli  ölkə kimi qiymətləndirərək deyir: “İraq xalqının Türkiyənin dəstəyinə çox ehtiyacı var. Türkiyə 10-15 ildir ki, bu dəstəyi verir də. Xüsusilə də kürd bölgəsində bu dəstəyi görürük. İnşaat sahəsində olsun, iqtisadi sahədə olsun, bu dəstək aydın görünür. İraqın daxilində də siyasi-etnik qruplara bərabər məsafədə yaxınlaşır. Bununla yanaşı, biz də Türkiyə-Şimali İraq əlaqələrini dəstəkləyirik. Nəticədə burada federal bir dövlət var. Türkiyənin xüsusilə kürdlərə kömək etdiyini görürük. Biz bu məsələdə Türkiyənin bütün siyasətini dəstəkləməsək də, 70-80% dəstəkləyirik”.

Göründüyü kimi, Ankaranın çox xətrinə də dəymədən Şimali İraqda xüsusilə kürd separatçılarını dəstəkləyən Türkiyənin türkmənlərə diqqət ayırmamasından eyhamlı üslubla gileylənən Aydın Maaruf onun “İraqın daxilində də siyasi-etnik qruplara bərabər məsafədə yaxınlaşmasını” təqdirlə qarşılayır. Təbii ki, Aydın Maarufun haqqında danışdığı Türkiyə  hələ 4 il əvvəlin Türkiyəsi idi. Onda nə Ərdoğan “gələcəkləri varsa, görəcəkləri də var” demişdi, nə də Ankara Mosulun İŞİD, Kərkükün peşmərgə tərəfindən işğalına seyrçi qalmışdı. Üzərindən 2 il keçəcək, Mosulun da, Kərkükün də qara günləri başlayacaqdı.  Məhz həmin 2 ildən sonra Mosulun o zamana qədər əhalisinin 60%-i türkmənlərdən ibarət olan Təlafər qəsəbəsi İŞİD tərəfindən mühasirəyə alınacaq və sakinlər yardım üçün Türkiyənin təlim keçib silah verdiyi peşmərgəyə müraciət edəcək və “silahlarınızı bizə təhvil verib kürd iradəsinə təslim olacağınız təqdirdə, sizi dəstəkləyərik” cavabını alacaqlardı. Təbii ki, bu alçaldıcı təklifi qəbul etməyən teləfərlilərin sünni qismi İŞİD-ə təslim olacaq, şiə qismi isə ya yerlərini-yuvalarını buraxıb Bağdada qaçacaq və orda Haşdi-Şabiyə qoşulacaq, ya da bu fürsəti tapa bilmədiklərindən, “xilafətçi”lərlə qeyri-bərabər döyüşə girib məhv olacaqlardı. Türkiyə isə bu gün Haşdi Şabiyə dediyi “gələcəkləri varsa, görəcəkləri də var” təhdidinin cüzi qismini, belə dilə gətirməyəcəkdi.

ABŞ işğalı öncəsi vəziyyət

Göründüyü kimi, Türkiyənin Baş naziri Binali Yıldırımın dediyi İŞİD işğalı öncəsi Mosulun özü də demoqrafik quruluşu dəyişdirilmiş Mosuldur. Mosul həmin vəziyyətə gətirildiyi üçün zatən İŞİD sindromu bu vilayəti öz cənginə almış, indiki böhran ortaya çıxmışdır. Tarixi Mosulun demoqrafik quruluşunu geri qaytarmaq isə mümkün deyil. Çünki onun tərkibinin əsas sütunu sayılan türkmənlər son yüzil ərzində sözün bütün mənalarında soyqırıma məruz qalmış, canını bu acı taledən qurtarmaq istəyənlərin böyük qismi isə ya kürdləşmiş, ya da ərəbləşmişlər. Subyektivizmə varmamaq üçün, gəlin, tarixi sənədlərə göz ataq.

Bildiyimiz kimi, indiki Şimali İraqı əhatə edən Mosul vilayəti 1918-ci ildə ingilis işğalı nəticəsində Osmanlıdan qoparılıb. Tarixi sənədlərə görə, həmin dövrdə vilayət əhalisinin əksəriyyətini türkmənlər təşkil edirdi. Bunu İngiltərənin o zamankı Ərbil siyasi valisi V. R. Hay da bölgə haqqında yazdığı bir kitabda etiraf edərək, bildirir: "Müəyyən bir zolaq üzərində bəzi şəhərlər var. Bu şəhərlərdəki vətəndaşlar türkcə danışırlar. Bu zolaq, əksəriyyəti kürd olan bölgəylə əksəriyyəti ərəb olan bölgəni bir-birindən ayırır. Kərkük türklərin ən sıx yaşadığı mərkəzdir. I Dünya müharibəsindən əvvəl şəhərin əhalisi 30.000 idi. Şəhərin ətrafında da türkcə danışan bir çox kəndlər vardır”.

İngilislər 1930-cu illərdə Mosul vilayətini İraqa təhvil verdikdən sonra isə bölgənin türkmənsizləşdirmək dövrü başlayır.

Bununla belə, 1965-cı ildə keçirilən siyahıyaalmanın nəticələri yenə də türkmənlərin xeyrinədir. Həmin nəticələrə görə, 34-cü paraleldən şimala doğru baxdığımız zaman bu statistika ortaya çıxır.

Türkmənlər: 37.8%  –  1.973.000 nəfər

Kürdlər:  36.4%  –  1.911.000

Ərəblər: 23 %  –  1.209.000

Xristianlar:  2.8% –  150.000

—————————————

Cəmi:    5.243.000 nəfər.

Maraqlıdır ki, türkmənlərin bu üstünlüyü xüsusilə 35 və 36-cı paralellər arasında daha böyükdür.

Türkmənlər: 65%  –  618.000 nəfər

Kürdlər: 10% –  95.000

Ərəblər: 25% – 237.000

İndisə Mosulun və Kərkükün xəritədəki koordinatlarına baxaq:

Mosul 36.34 ° N  43.13 ° E

Kərkük 35 ° 28`0 " N 44 ° 19. E

Hər ikisi 35 və 36-cı paraleldə yerləşir. Elə bu faktın özü Səddam Hüseyn hakimiyyətindən öncə hər iki şəhərin bir türkmən yurdu olduğunu təsdiqləyir. Daha sonra Səddam Hüseyn zülmü nəticəsində həm türkmənlər, həm də kürdlər bölgədən uzaqlaşdırıldı və onların torpaqlarına ərəblər yerləşdirildi. Səddam Hüseyn devrildikdən sonra isə Yeni Yaxın Şərq Projesi çərcivəsində kürdlər silahlandırılaraq, bölgənin tam hakiminə çevrildilər. Həmin proyektin həmsədrinin kim olduğunu xatırlatmaq isə görünən dağa bələdçilik olardı.

Hər iki demoqrafik dəyişikliklər zamanı guya, sıxışdırılanlar başqaları olsa da, ən böyük zərbə türkmənlərə dəydi. Nə yazıq ki, indi də eyni siyasət həmin qaydada yürüdülür. Əvvəl İŞİD vasitəsilə şiə türkmənlər bölgədən atıldı, indi Haşdi Şabinin bölgəni ələ keçirilməsiylə sünni türkmənlər öz dədə-baba yurdlarını tərk etmək məcburiyyətində qalacaqlar.

Belə bir vəziyyətdə Türkiyənin tutacağı ən doğru mövqe iki məzhəb arasında körpü rolunu oynayıb daha artıq qan tökülməsinin qarşısını almaqdır. Türkiyə isə hələ də tərəflərin birinin yanında dayanaraq, digərinə barmaq silkələyir. Dəstəklədiyi peşmərgələr isə  ən yaxşı türkmənin silahsız türkmən olduğuna inanırlar. Özü də məzhəb müharibələrindən tutmuş, etnik münaqişələrə qədər çox mürəkkəb faciələrin yaşandığı bir coğrafiyada. O coğrafiyada ki, türkmənlərə heç dinc nümayiş keçirmək imkanı belə, verilmir. Hər halda bunu mən yox, İraq Türkmən Cəbhəsinin yetkilisi Aydın Maaruf hələ 2012-ci ildə bu cümlələrlə etiraf edirdi: “… Kaş ki, İraqda türkmən olmayaydım da, Türkiyədə kürd olaydım. Mən 10 ildir Türkiyəni bilirəm. Hazırdakı mövcud vəziyyət (Türkiyədəki) kürdlər üçün yaxşı bir fürsətdir. Bunu yaxşı qiymətləndirmələri lazımdır. Orda hər şey sərbəstdir. Kürdcə danışa, mahnı söyləyə, parlamentə girə bilirlər. Deyəcəksiniz ki, daha əvvəl belə deyildi. Yavaş-yavaş bunların hamısı reallaşır. Bizə gəlincə … Bizim burada bir nümayiş keçirmək ehtimalımız belə, yoxdur”.

Heydər Oğuz

Strateq.az