|
Deputat Ülvi Quliyev Nəsimi rayonunda torpaq zəbt edib? - FOTOLAR
Digərlərinin ağlı ilə hərəkət edən Ermənistan - VİDEO
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
Ərdoğan Qərbi belə mat etdi – Türk əsri başlayıb
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Bəxtiyar Əsgərov məsələsi Fuad Nəcəflini çətin duruma salıb - Naxçıvana ardı-arası kəsilməyən zənglər...
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
“Xocalı qurbanlarının qisasını aldıq!“ - Prezidentin Xocalıdakı çıxışı (FOTOLAR)
Yüz milyon büdcəsi olan Dövlət Fondunu kimlər idarə edir? - Araşdırma
MSK növbədənkənar prezident seçkilərinə yekun vurdu - İlham Əliyev 92,12 % səslə qalib oldu
Bir qərinəlik sədrin müəmması - Vahid Novruzovun Auditorlar Palatasında baş verənlərdən xəbəri yoxdur?
İrəvan bu istiqamətdən savaşa başlayacaq - Fransanın Azərbaycanla bağlı sensasiyalı planı (VİDEO)
Yaxın şərqdə cəhənnəm qapılarını açacaq “Kürdüstan“ – Ərəb tədqiqatçı “kürd tarixi“ni alt-üst etdi - ARAŞDIRMA
Tarix 19.02.18, 2:23 |
|
Bəşir Nafi
“Middle East Eye”
Kürd milliyyətçi saytlarından birində Diyarbəkir Türkiyədəki kürd iqtisadiyyatının, mədəniyyətinin və siyasətinin əsas mərkəzi olaraq təsvir edilir. Həm siyasi, həm də maarifçi sayılan veb-saytda şəhərin qısa tarixi təqdim edilir və iddia olunur ki, qədim Bizans şəhərinin ilkin adı – Amed mənşəcə kürd olub.
Veb-səhifə şəhərin İslam tarixini və Diyarbəkiri kürd əksəriyyətin şəhərinə çevirən Osmanlı dövründə əhali yerdəyişməsini tamamilə görməməzliyə vurur.
Bu gün Diyarbəkirdə, təxminən, bir milyon insan yaşayır, onların dörddə biri, kürd qaynaqlarına görə, kürdcə danışır.
Kürd millətçiliyinin termometri
O, həqiqətən, Türkiyə Respublikasında kürd milliyyətçiləri, xüsusilə Kürd İşçi Partiyası (PKK), kürd millətçi hərəkatının termometri hesab edilən şəhərdir.
Diyarbəkirin kürd əhalisinin böyüklüyü İstanbul kürdlərinin üçdə birinə yaxın olmasa da, şəhər radikal kürd millətçilərinin müqəddəs coğrafiyasında, Qərbi İrandan Aralıq dənizinə və Gürcüstandan – Türkiyə sərhədlərindən Bağdad ətrafındakı ərazilərə qədər uzanan “Kürdüstan”ı ehtiva edir.
Bizans şəhəri olaraq Amed assur-xristian dini mərkəzi idi və İslamın fateh ordusu xəlifə Ömər ibn Xəttabın hakimiyyəti dövründə bu əraziyə gəlib çıxıb. Dəclə çayının sahillərində mühüm mövqe tutan şəhər müsəlmanlara təslim olduqdan sonra Ərəbistan yarımadasından başlayan İslam torpaqlarının əsas sərhəd məntəqələrindən birinə çevrilib.
Bizanslılara qarşı mübarizədə İslamın sərhədlərini genişləndirmək üçün Üməyyə hökmdarları ərəb tayfalarını Ərəbistan yarımadasından əyalətə, Dəclənin yuxarı hissəsindən tutmuş Qərbdə Fərat çayına qədər məskunlaşmağa təşviq edib.
Amed (Amuda) – Bəkir ibn Vail qəbilələrinin məskunlaşdığı yerin göbəyi oldu. Şəhərin yeni adının – Diyarbəkirin və ya “Bəkir torpaqları”nın mənşəyi də buradan gəlir.
Rabiədən olan digər tayfalar Mosulun yaxınlığında yerləşdirilib, Mudardan olan tayfaları isə bir qədər qərbdə məskunlaşdırılıb.
Demoqrafik dəyişikliklər
Lakin İslam xilafətinin şimal-şərq sərhədlərindəki ərəb varlığı sonrakı əsrlərdə ərəblərin hərbi gücünün azalması səbəbindən türkmən tayfalarının ardıcıl köçü və ya Yaxın Şərq xalqlarının davamlı yerdəyişməsi ucbatından zəifləyib.
XVI əsrdə Osmanlı vilayətinin 19 rayonundan yalnız yeddisi kürd ərazisi olaraq təyin olunmuşdu. Həmin yüzilliyin ikinci yarısında Diyarbəkir əhalisinin əksəriyyətini ermənilər və assurlar təşkil edirdi.
Həmidiyyə (II Sultan Həmid) dövründə (1876-1909) kürd-erməni münaqişəsinin baş verməsi və Birinci Dünya müharibəsi dövründə ermənilərin yerdəyişməsi ilə kürdlər şəhər əhalisinin əksəriyyətinə çevrilib.
Diyarbəkir – kürd xarakterini son vaxtlara qədər əldə edə bilməyən və son zamanlarda həqiqətən də, “müqəddəs Kürdüstan coğrafiyası”nda olan yeganə şəhər deyil.
Kərkük – İslamın orta çağlarında türk ordusunun yerləşdiyi qala ətrafında türkmən şəhəri kimi inkişaf edib.
İraq neft şirkəti şəhərin yaxınlığındakı yataqlardan neft çıxarmağa başlamazdan və qərargahını Tuz Xurmatudan 1930-cu illərdə Kərkükə köçürməzdən əvvəl Kərkük – əhalisinin əksəriyyəti türkmən olan şəhər idi.
Yalnız iqtisadi səbəblərə görə Kərkük, ərəb və kürd işçilərini cəlb edən maqnitə çevrildi.
İraqda 1957-ci ilin siyahıyaalınması göstərir ki, türkmənlər hələ də Kərkük sakinləri arasında ən böyük etnik qrup olub. Baxmayaraq ki, Kərkük indi türkmən, kürd və ərəb qarışığın şəhəridir.
Bu yaxınlarda bir kürd lideri Kərkükü "Kürdlərin Qüdsü" kimi səciyyələndirməkdə tərəddüd etməyib və şəhərlə bağlı yaşanan mübahisəni Fələstin münaqişəsi səviyyəsinə qaldırmaqla, çox təəccüblü bir cəhd göstərib.
Kərkük kimi, Suriyanın Osmanlı dövründən etibarən Hasaka və Qamışlı şəhərlərində olan kürd mövcudluğuna baxmayaraq, Şimal-Şərqi Suriya kürdlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi sərhədlərin türk tərəflərindən miqrasiyanın iki dalğası ilə buralara gəlib.
İlk dalğa 1920-ci illərin ortalarında Şeyx Səid üsyanından sonra kamalist dövlətin təzyiqi, ikinci isə 1930-cu illərin sonlarında Dersim hadisəsi ilə əlaqəli idi.
Pastoral tayfalar
İstanbula məşhur səyahətində Bağdad müftisi Əbu Əl-Sana Əl-Alusinin kiçik ərəb-müsəlman şəhəri kimi təsvir etdiyi Amuda 19-cu əsrin ortalarından bu günə kimi kürd şəhəri olaraq qəbul edilir.
Amma ərəb-müsəlman Amuda şəhəri 20-ci əsrin əvvəllərində əhalinin hərəkəti ilə assur əksəriyyətin şəhərinə çevrilib və kürdlər 1937-ci ildə assurları qovduqdan sonra o, kürd əksəriyyətin şəhərinə çevrilib.
Kürdlər ilkin olaraq, İslam fəthləri barədə hesabatlarda Təbəri, Bələzuri və Məsudi kimi ilk İslam tarixçilərinin qeydlərinə düşüb. Onlar İran, İraq və Türkiyə arasında bölünmüş dağlıq ərazidə yaşayan pastoral qəbilələr kimi təsvir edilib.
Sonrakı əsrlərdə kürdlər iqtisadi qüvvələrin, müharibələrin və ya dövlətlərin yüksəlişi və süqutunun təsiri ilə bitişik yaylalarda yayılmağa başlayıblar.
Zəngilər və Əyyubilərdən bəri müsəlman liderlər kürdlərdən döyüşçü kimi istifadə edib. Ruknəddin bölgəsi və ya Şamın kürd məhəlləsinin təməli Əyyubi dövründə qoyulub. İslam orta dövründəki digər peşəkar əsgərlər kimi, kürdlər də tezliklə hərbi feodal sistemdə görkəmli mövqe tutublar.
Yaşamaq uğrunda mübarizə
Osmanlı dövründə kürd tayfalarının miqrasiyasında kürd ağalarının sadiqliyi və ərəb üsyanları mühüm rol oynayıb. Məsələn, Afrin kürdləri bu şimal-qərbi Suriya bölgəsində 17-ci əsrdə, kürd ağasının İstanbul hakimiyyətinə qarşı üsyanının uğursuzluqdan sonra məskunlaşıb.
Erkən müsəlman fəthlərində müsəlmanların qarşılaşdığı dağ tayfalarını bu gün orijinal kürd kütləsi kimi təsvir etmək, o zamankı Misir, Tunis, Fələstin və İraq sakinlərini də Mudar, Rabiə, Hamadan və Əzd ərəb tayfalarının xalis varisləritək nəzərdən keçirmək qədər sadəlövhlükdür.
Əsrlər boyu davamlı deportasiya, köç və müharibələr nəticəsində, bəzi kürdlər kürd mənşəyini itirib. Eyni zamanda, ərəb, erməni və türk mənşəli başqaları da, sağ qalmaq uğrunda mübarizədə daha güclü və daha effektiv kürd qəbilə ittifaqlarına qoşulublar.
Ancaq Yaxın Şərqin bəzi şəhərlərinə və bölgələrinə kürdlərin gecikmiş köçü onları heç də vətəndaşlıq imtiyazı ilə təmin etmir. Kürdlərin Kərkük, Amuda, Qamışlı, Diyarbəkir, Şam, İstanbul və Bağdadda yaşama hüququ Taif, Səna, Tripoli, Tunis və Uhran ərəblərindən çox deyil.
Orta Asiyadan Atlantik sahillərinə qədər uzanan dünyanın bu geniş hissəsi İslam fəthlərindən sonra davam edən bir sıra hərəkətlənmə, yerdəyişmə və köçlərlə formalaşıb.
Bu tarix nəyi sübut edir? Kürd milliyyətçilərin (eləcə də ərəb və türk həmkarlarının) iddia etdiyi irqçi təmizlik mifinin kövrəkliyini və “kürd milli coğrafiyası”nın əsassızlığını.
Dünyanın bu hissəsində Avropa millətçi modelinə və millət-dövlət çağırışına istinad etmək çox çətin olardı.
20-ci əsrdə Yaxın Şərq xalqlarına milli layihə xəyalları çox baha başa gəlib. Onlar zaman keçdikcə tam uğursuzluğunu sübuta yetirib. İnsanlar bu dərsi öyrənməlidirlər.
“Kürd milli coğrafiyası”nı milli bir dövlətə çevirmə səyi heç də uğurlu olmayacaq və bütün Yaxın Şərqdə cəhənnəm qapılarını açacaq.
Bu gün gerçək mübarizə – milliyyətçi dövlət fanatizminə qarşı, onun daha az eksklüziv olması, xalqların çoxsaylılığını əhatə etmə, bu xalqların mədəniyyətlərinin və irsinin müxtəlifliyini daha doğru qəbul etmə uğrunda mübarizədir.
Tərcümə: Strateq.az
Xəbərin oxunma sayı : 316
Analiz
Xəbərlər
-
Nəsrindən bikini və əzələ şousu - Fotolar
-
Zinəddin Zidan axır ki, razılıq verdi - Bu klubu çalışdıracaq
-
Azərbaycana qaytarılan dörd kəndin sakinləri danışdılar - VİDEO
-
Səs-küy salıb, qonşularını narahat edənləri hansı cəza gözləyir? – HÜQUQİ İZAH
-
Məktəb direktoru icra başçısına müavin təyin olundu - FOTO
-
Ağdaş sakininin adına şirkət açıldı, 105 min manat vergi borcu gəldi - VİDEO
-
Banklar 3 ayda faizlərdən nə qədər qazanıblar? – Tam siyahı
-
“Qərb Zelenskini aradan götürəcək” – Medvedev
-
Abel Məhərrəmov və xanımı məhkəməyə verildi - Torpaq qalmaqalı
-
İsmayıllının bu kəndinin sakinləri alış-verişə atla gedirlər - VİDEO
-
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olundu - DETALLAR
-
Rusiya və Azərbaycan prezidentləri Moskvada görüşəcək - Bu tarixdə
-
Uşaqlara peyvənd vurulacaq - Nazir əmr imzaladı
-
Nazir generalları topladı, yeni tapşırıqlar verdi - DİN-də kollegiya iclası (FOTOLAR)
-
“Hakimiyyət hücumun arxasında İsrailin dayandığını gizlədir“ - İran rəsmisi
-
Xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələrinə qəbul davam edir - VİDEO
-
Evlənmək istəyənlər psixoloji müayinədən keçməlidirlər? - VİDEO
-
Bəzi rayonlarda yağış yağacaq, dolu düşəcək - XƏBƏRDARLIQ
-
İran və Türkiyə XİN başçıları arasında telefon danışığı olub - FOTO
-
Maliyyə Nazirliyindən büdcədən vəsait alan qurumlara MÜRACİƏT
-
FHN əməliyyat görüntüləri yayıb - VİDEO
-
Azərbaycan Prezidenti Almaniyaya səfər edəcək - Şoltsla danışıqlar aparacaq
-
“Rusiya hərbi əməliyyatları dayandırmayacaq” - Lavrov
-
Şirkət rəhbərinə hökm oxundu - Bu nazirliyin vəsaitini mənimsəmişdi
-
Üzərinə həbs qoyulmuş əmlaklar... - Prezident qanuna dəyişikliyi təsdiqlədi
-
Azərbaycanla Ermənistan razılaşdı: Qazaxın 4 kəndi qaytarılır
-
Dollar neçəyə olacaq? – 3 günlük rəsmi məzənnəni açıqlandı
-
“İsrail və İran fərqli şeylər deyir“ - Ərdoğan
-
“Özəl məktəblərdə təhsil haqları kosmik rəqəmlərə çatıb” - Deputat
-
Azərbaycanda 22 yaşlı oğlan qadının üzərinə benzin tökərək yandırıb - RƏSMİ
-
20 min manat borca görə qəssab HƏBS EDİLDİ
-
Deputat nazirliyin fəaliyyətini tənqid etdi: “Özündən qanun düzəldib...”
-
Azərbaycanda marketlərdə 19 manata satılan kərə yağı Rusiyaya 9,6 manata ixrac edilir – RƏSMİ
-
Hal şahidləri əvəzinə videoçəkiliş: İXM-ə dəyişiklik edilir
-
Bakı Fransız Liseyi fəaliyyətini dayandırır - RƏSMİ
-
Megastore və Hiperstore-nin saxta rəqabət oyunları - Onları külli miqdarda cərimə gözləyir...
-
Dövlət Xidmətinin vəzifəli şəxslərinin maaşı artırılır - BU QƏDƏR
-
Saxlanılan tiktokerlər nə edirmişlər? - ARAŞDIRMA
-
Onlar pensiyaya daha tez çıxacaq - Yeni qanun
-
“Ukraynaya dəstək artırılmalıdır“ - Donald Tramp
-
Naxçıvanda 120 milyon manatdan çox maliyyə pozuntusu - Bəzi materiallar DTX-yə göndərilib
-
Bakıda evdə partlayış: Ölən var
-
Fransanın növbəti diplomatları Azərbaycandan qovulub - “Observer Online“ yazır
-
“Ən çox ciddi nöqsan sahəsi satınalmalar və tender fəaliyyətidir“ - Deputat
-
Xocavənddə fermada xeyli sayda partlayıcı qurğu və maddə aşkarlanıb - FOTO
-
“Putin indi Finlandiyaya fokuslanıb“ - Von der Leyen
-
Kəmaləddin Heydərovdan yüksək vəzifəyə təyinat - FOTO
-
Hərbi Dəniz Qüvvələri Xəzər dənizində taktiki təlimdə - VİDEO
-
Hər 100 manatdan 51 manatı ərzağa xərclənir – 3 ayda yeyib-içməyə 7 milyard xərclənib
-
Rusiyada kütləvi tədbirlər ləğv edildi - 1 mayda yürüşlər və 9 may paradı olmayacaq
-
Ağdərə-Ağdam avtomobil yolunun inşasına başlanıldı - FOTO/VİDEO
-
Milli Məclisin növbəti iclası başlayıb - Gündəlikdə 14 məsələ var
-
Güclü maqnit qasırğası gözlənilir: Ən təhlükəli günlər açıqlandı
-
Hansı hallarda qonşulara vurulan zərəri sığorta şirkəti ödəyir? - ARAŞDIRMA
-
Şəmkirdə yerin altından tapılan saraydan GÖRÜNTÜLƏR - VİDEO
-
Rusiya Ukraynaya aviazərbələr endirib - Ölən və yaralananlar var
-
“Bu yaxınlarda parlament seçkisi olacaq” - Deputat
-
Xocalı aeroportu Azərbaycanın nəzarətinə keçir - VİDEO
-
Orta məktəblər üçün olan dərsliklər yenilənir? - VİDEO
-
Yaylaqda vəzifəli şəxs çobanın arvadına sataşdı - Qətlin TƏFƏRRÜATI
-
Kosmik silahlara malik ölkələr - Siyahıya ABŞ başçılıq edir
-
Sülhməramlılara məxsus hərbi texnikalar qatarlarla Rusiya yolunda - VİDEO
-
Dubayda su altında qalan avtomobillər Azərbaycana gətirilə bilər - İDDİA + VİDEO
-
Qayalar yarılaraq Kəlbəcərə qaz xətti çəkilir - VİDEO
-
Verilən bütün vədlər hər zaman yerinə yetirilir
-
Həbsxanada evlənən müğənni: “Heç kimin bacarmadığını etmişəm“
-
Arda Güler üçün rəsmi təklif gəldi:“Sevilya”nın heyətində oynayacaq?
-
“NATO ölkələri Ukraynanı altı “Patriot” sistemi ilə təmin edə bilər” - Şolts
-
Qobustanın problemlərlə dolu kəndi: “Burada beş-altı adam qalmışıq”
-
Bakıda məmur olmaq istəyən qadına qarşı DƏLƏDUZLUQ
-
“Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı münaqişə təhlükəsi mövcuddur” - Quterreş
-
Binə sakini: “Elə bil Somalidə yaşayırıq”
-
Keçmiş məmur 43 milyon manat dəyərindəki əmlaklarını geri almaq istəyir - MƏHKƏMƏ
-
Röya Ayxan ailə quracaq - Toya hazırlaşır (VİDEO)
-
Dövlət məktəblərində servis xidməti yaradılır? - RƏSMİ + VİDEO
-
Rusiya sülhməramlılarına vida: Ermənistan yeni şəraiti necə dəyərləndirəcək? - FOTO
-
“ABŞ və müttəfiqləri İrana qarşı sanksiyalar tətbiq edir“ - Bayden
-
“Dönər bıçağı ilə atamın ayağını kəsəcəyini dedi” - TƏFƏRRÜAT
-
Uşaqlar neçə yaşdan sonra idmanla məşğul olmalıdırlar? - VİDEO
-
Aqrar sektorun dayanıqlı inkişafına mühüm töhfə
-
Azərbaycana minik avtomobilləri hansı ölkələrdən və neçəyə gətirilir? – Siyahı
-
“Rabitəbank” kiçilir: 70 milyon geri çəkilib
-
Vergi ödəyicilərinin nəzərinə - VİDEO
-
Türkiyənin 14 əyalətində FETÖ əməliyyatı - 60 şübhəli şəxs saxlanıldı
-
Bakıda narkokuryerdən beş kiloqram narkotik götürülüb - VİDEO
-
Respublika Pediatriya Mərkəzi yaradıldı, direktoru təyin edildi - FOTOLAR
-
Üç rayonda ağaclar qanunsuz kəsilib - Təbiətə 13 min manatdan çox ziyan dəyib
-
Əfv olunanlar arasında niyə qadınlar azdır? - Komissiya üzvündən açıqlama
-
Rəqsanə İsmayılovanın əmlaklarına həbs qoyulub? - AÇIQLAMA + VİDEO
-
Qubad İbadoğluya yekun ittiham elan edildi - İstintaq bitir
-
“Azərbaycan satıcısı hələ də əlini lazımi şəkildə yuya bilmir” - Qoşqar Təhməzli
-
“Xalq Bank”ın kapitalı 8%-dən çox azalıb - Kredit və depozit portfeli kiçilib
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
“Qərb Cənubi Qafqazı hərbiləşdirməyə davam edir“ - Rusiya XİN
-
8 min manatlıq spirtli içki oğurladı, saxlanıldı - VİDEO
-
Avtomobillərin şüşəsini tündləşdirmək neçəyə başa gəlir? - VİDEO
-
Regionların inkişafı dövlətimizin iqtisadi siyasətinin əsasıdır
-
Keçid balları qaldırılır? - VİDEO
-
Baş nazirdən motosikletlərlə bağlı QƏRAR
-
“Azərbaycanlıların Ermənistana qaytarılması üçün böyük həcmdə işlər görülməlidir“ - Zaxarova
-
Polis qanunsuz miqrasiyaya qarşı keçirilən tədbirlərlə 21 əcnəbini saxlayıb - VİDEO
-
Bakının Türkan qəsəbəsindəki məhəllədə 30 ildir qaz yoxdur - VİDEO
-
Şirvan kanalının əhəmiyyəti göz önündə olacaq
-
Təhsil Nazirliyi tender keçirmədən 2 milyonu Ramiz Mehdiyevin oğlunun şirkətinə verdi – Təfərrüat
-
“Ermənistana yalnız Qərbin əlində alət rolu verilir” - Zaxarova
-
345 məktəbdə yoxlama aparıldı - 55 nəfər işdən çıxarıldı
-
İcra Hakimiyyətindən narazı qalan fermer söyüş söydü - Həbs edildi
-
Türkiyə-Rusiya Monitorinq Mərkəzi də bağlanır - Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi
-
Azərbaycan “Laçın” hücum təyyarələrini havaya qaldırdı - VİDEO
-
Bu il I siniflərə qəbulda tətbiq olunacaq YENİLİKLƏR - RƏSMİ
-
Sabah Bakıda 27 dərəcə isti olacaq - PROQNOZ
-
40-a yaxın bağça müdiri işdən çıxarılıb: 200-nə töhmət verilib
-
“Victory Construction Group“ MMC məhkəməyə verildi - Öhdəliyi yerinə yetirmədiyinə görə
-
“Amaras monastırında monitorinqlər aparılıb” - Dövlət Xidməti
-
Bakıda viza fırıldağı - Şirkət rəhbərlərinə cinayət işi açıldı
-
Prezident yeni nazir müavini təyin etdi - Foto + DOSYE
-
Şəxsiyyət vəsiqələri ilə bağlı yenilik - VİDEO
-
Azərbaycanlı aktrisa yeni sevgilisi ilə görüntüləndi - FOTO/VİDEO
-
Rusiyada işləyən azərbaycanlıların nəzərinə: Rus dili imtahanında dəyişikliklər olacaq
-
“Başlıbel sakinləri kütləvi şəkildə qətlə yetirilib, bəziləri diri-diri yandırılıb“ - Ombudsman
TOP 10
ARXİV