AzFakt

Azərbaycanın ən varlı şirkətləri: milyardlara sahib olanlar kimdir?

Rəsmi Bakı Blinkenin görüş təklifini qəbul etməyib - Səbəb məlum oldu

“Ermənistan Qərbi Azərbaycan İcması ilə danışıqlara başlamalıdır“ - Prezident

ABŞ OCCRP-ni maliyyələşdirib və layihə rəhbərliyini təyin edib - Araşdırma

86 milyon manatı ölkəyə qaytarmayanlar ifşa edildi - Həbs olundular

Şirvanda 13 hektar ərazi başçı tərəfindən zəbt edilib - Qazinin əli ilə

ARB-nin 5 mərtəbəli studiya binası hansı məmura məxsusdur - FOTOFAKT

Bakı və Ankaradan İrəvana ultimatum - Zəngəzurla bağlı...

Azərbaycan Haaqa Məhkəməsinə müraciət etdi - Ermənistanla bağlı

143 milyon taladılar, 38 milyon ödədilər - Mənimsədikləri pulları qaytarmırlar

“Əgər biz cəngəlliyiksə, onda işlərimizə qarışmayın “ - Prezidentdən ağır ittihamlar

“Azərbaycanofoblar Ermənistanı yeni müharibəyə təhrik edirlər“ - Prezident xalqa müraciət ünvanladı

Paşinyan yenə imtina etdi... - Bakı və İrəvan arasında sülh danışıqları dalana dirənib

“Ermənistan təhlükəli oyunlara qoşulub“ - Prezidentdən sərt xəbərdarlıq

Nadir şah Əfşar - Napoleonun sevimlisi, Stalinin müəllimi...


Tarix 14.09.24, 18:30	Font ölçüsü : - / +

Çobanlıq edib kürk tikən atası öləndən sonra 13 yaşında odun toplayıb satmaqla özünü və anasını dolandıran bir oğlan vardı. Bir neçə il sonra - 1704-cü ildə Xarəzm özbəkləri Xorasan vilayətinə basqın etdi. Çox sayda adam öldürüldü. Onlarla adam, o cümlədən 17 yaşlı oğlan və anası qul kimi bazarda satıldı. Ana az sonra əsirlikdə öldü, o oğlan isə sahibinin yanından qaça bildi. Bir müddət quldurluq etdi. 1708-ci ildə o, Xorasana qayıtdı.

O, 28 il sonra-1736-cl ildə III Şah Abbasın (Səfəvi xanədanı) yerinə taxta çıxdı. 1747-ci ilə qədər şahənşah oldu. Qohumu olan cangüdənlər tərəfindən öldürüldü. Qətli Əfşar və Qacar tayfasından olan zabitlər törətdi. O, Əfşarlar dövlətinin I şahı və Asiyanın sonuncu böyük fatehi Nadir şah Əfşar idi. "Şərqin Napoleonu" və "İkinci Makedoniyalı İsgəndər" ləqəbləri də onun adına yazıldı. Qərb mənbələri yazır ki, Napoleon Bonapart Nadir şahın hərbi dühasına heyran idi. O, Nadiri tərifləyir və özünü "İkinci Nadir" kimi qələmə verirdi. Təsadüfi deyil ki, Napoleon Bonapart özünü Avropanın Nadir şahı adlandırırdı. İosif Stalin Nadir şahı və İvan Qroznını özünün müəllimi hesab edirdi.

3ffedb9c-ca46-446d-90ce-2bc21715.jpg (234 KB)

Nadir şahın London Viktoriya və Albert Muzeyində saxlanılan Məhəmməd Rza Hendi tərəfindən 1740-cı ildə çəkilmiş portretində önəmli bir məqam var. Həmin portretdə şahın başındakı papaq “kolah-e Naderi” kimi tanınır. Bu, hökmdar papağıdır. Özəlliyi ondadır ki, papağın 4 zirvəni andıran və aşkar görünən çıxıntısı aydın görünür. Bu zirvəli çıxıntılar ilk dörd Rəşidi xəlifələrə şahın sayqısını rəmz olaraq ortaya qoyur. Bəzi mənbələr iddia edir ki, Nadir şah həyatının əvvəlində şiə, sonunda isə sünni olub. Qərb tarixçiləri yazır ki, Nadir şah qaldırdığı bayraqda şüurlu şəkildə yaşıl rəngdən istifadə etməkdən qaçırdı, çünki yaşıl şiə İslamı və Səfəvilər sülaləsi ilə assosiasiya yaradırdı...

Təəssüf ki, osmanlı dövləti Nadir şahın dini islahatına lazımı dəyər vermədi. Onun bu təklifi o vaxt həyata keçsəydi, hal-hazırda da islam dünyasında aşkar şəkildə müşahidə olunan sünni-şiə ayrımçılığı birdəfəlik aradan qalxa bilərdi. Bəlkə də, bu ideyaya yenidən qayıtmaqda fayda var...

Bir önəmli məqamı da vurğulayım. Nadir şah türk kimliyinə son dərəcə bağlı idi. İndiki təbirlə desək, o, demək olar ki, ancaq azəri tükcəsində danışırdı və bütün hökmləri də məhz bu dildə verirdi.

Nadir şahın görmək istədiyi ən böyük işlərdən biri islamda islahatlarla bağlı idi. Sirr deyil ki, hazırkı İran coğrafiyası bir vaxtlar sünni bölgə kimi tanınırdı. Məhz Şah İsmayılın qətiyyəti ilə həmin ərazidə şiəlik geniş yayıldı. Ərazidəki bir çox sünnilər şiə olmağa məcbur edildi.

Nadir şah hesab edirdi ki, sünni olan Osmanlı İmperiyası ilə Əfşar dövləti arasındakı qarşıdurmanın əsas səbəblərindən biri də bu amilə söykənir.

Nadirin ordusu sünni və şiə müsəlmanların qarışığından yaranmışdı. Onun məqsədi İran coğrafiyasında sünnilər tərəfindən daha məqbul sayıla biləcək bir dini düşüncə formalaşdırmaq idi.

Nadir şiəliyin Cəfəri qoluna üstünlük verirdi. O, sünnilər tərəfindən təhqir kimi qarşılanan bəzi şiə yozumlarını qadağan etdi. Xüsusən Rəşidi xilafətinin 3 xəlifəsi Əbu Bəkr, Ömər ibn Xəttab və Osman ibn Əffanın söyülməsini yasaqladı.

Nadir şah ümid edirdi ki, cəfərilik sünni İslamın beşinci məzhəbi kimi qəbul ediləcək. O, həmçinin ümid edirdi ki, Məkkə və Mədinəyə də hökm edən Osmanlı soltanları onun təbəələrinə də həcc ziyarətinə getməyə icazə verəcək.

qvb1d-crop-c0-5__0-5-640x360-75.jpg (71 KB)

Bu məqsədə varmaq üçün Nadir şah İraq, İran, Əfqanıstan və Orta Asiyadan olan üləmaları imam Əlinin Nəcəf şəhərində olan türbəsində bir araya yığdı. Cəfəri məzhəbi məsələsi ilə bağlı bir neçə gün davam edən qızğın müzakirələrdən sonra iştirakçılar Cəfəri məzhəbini sünni İslamın qanuni hüquqi məktəbi kimi tanıyan sənədi imzaladılar. Osmanlı sultanı isə bu nəticədən məmnun qalmadı. Belə ki, osmanlılar cəfəriliyi beşinci məzhəb kimi (Hənəfilər, Malikilər, Şafiilər,Hənbəlilər) qəbul etmədilər. Buna baxmayaraq Osmanlı sultanları şiə zəvvarlarına həccə getməsinə icazə verdilər.

Onu da deyim ki, Misirdə yerləşən İslam dünyasının ən qədim və nüfuzlu Universitetlərindən biri olan Əl-Əzhər 1959-cü ildə Cəfəriliyi sünni islamın beşinci məzhəbi kimi (Hənəfilər, Malikilər, Şafiilər,Hənbəlilər) tanıyıb. Ancaq bu tanıma ciddi qarşılanmayıb...

Yeri gəlmişkən, bu universitetin əsası (970-972) şiə Fatimələr tərəfindən qoyulub. Ola bilər ki, bu qərarın verilməsində bu amil də müəyyən rol oynayıb. Şühbəsiz ki, bu, pozitiv qərardır. Təəssüf doğuran odur ki, bu qərar İslam Dünyası tərəfindən hələ də rəsmən tanınmır. Ümid edirəm ki, nə vaxtsa Nadir şahın arzusu həyata keçəcək və müsəlman dünyasını parçalayan sünni-şiə ayrımçılığı aradan qalxacaq...

Elbəyi HƏSƏNLİ, SÜRİX

Xəbərin oxunma sayı : 1276