![]() |
|














Aralıq dənizi uğrunda savaşda Türkiyə geri çəkilmir – Vaşinqton Ankara ilə Təl-Əvivi eyni masa ətrafına oturtmağa çalışır
Tarix 06.07.19, 15:00 |
|

Ergün Diler
“Takvim”, Türkiyə, 04 iyul 2019-cu il
Bu gün daha dəqiq addımlarla irəliləyək. Məsələni böyük bir riyazi problem kimi həll etməyə çalışaq.
ABŞ öz davamlılığını təmin etmək üçün Çini durdurmağa və nəzarət altına almağa məcburdur. Bunun üçün ilk atdığı addım neftlə bağlı oldu. Venesuelanı qarışdırıb, hakimiyyəti ələ keçirmək istədi. Hədəf Çinin nəzarətdənkənar bir damla belə neft ala bilməməsi idi.
İran məsələsi də, Qaşıqçı qalmaqalı da bundan ayrı və müstəqil deyildi. ABŞ Çini “neftlə tərbiyə etmək” istəyirdi.
“Huawei”lə bağlı dava da bu məqsədə xidmət edir. Çin daha çox böyüməsin, nəzarətə alınsın ki, ABŞ böyük olaraq yaşaya bilsin. Bu balans belə qurulurdu.
Vaşinqtonda “Çini indi vurmasaq, sabah çox gec olacaq” deyən çox adam vardı. Tramp və komandası isə, sanki, Çinlə birlikdə “iki böyük” olma variantını seçirdi. Sıxıntı burada idi. Trampın əleyhdarları “Bundan bir addım sonra ABŞ adlı bir dövlət olmayacaq” deyərək bağırırdı. Gedən mübarizənin mahiyyəti qısaca bu idi.
Bu iki ayrı qütb hədəf seçdikləri hər bir ölkədə özünə yaxın güc tapırdı. İngiltərədə də, Almaniyada da, Türkiyədə də bu qütblərin hər birinə yaxın şəxslər, iş adamı da, siyasətçi də var idi.
Qütblər arasındakı toqquşma ABŞ-Çin balansının oturuşmaması üzündən idi. 2007-ci ildən bu yana Türkiyədə baş verən bütün sarsıdıcı hadisələrin arxa planında da bu reallıq dayanırdı. “Ergenekon”dan “Balyoz”a, oradan da 17-25 dekabr və 15 iyula qədər gedən yolda aparılan mübarizə əslində bu üzdən idi. Maraq mövzusu, “Türkiyə Qərb ittifaqındamı qalacaq, yoxsa günəşin doğuşunu təqib edib Avrasiyada qonaq olacaq?” idi. Savaşın səbəbi bu mövzu idi. Çünki dünyanın maliyyə və enerji siyasəti tamamilə dəyişəcəkdi. Bütün qurumlar və ölkələr bu yöndə düzüləcəkdi. Bu, böyük bir keçid olacaqdı. Sancı buradan qaynaqlanırdı. NATO-dan BMT-yə, BVF-dən Dünya Bankına qədər hər şey dəyişəcəkdi. İki böyük müharibə ilə meydana gələn qurumlara səssiz müharibə ilə son veriləcəkdi. Durumu qəbul edənlər və etməyənlər var idi. Mübarizə bütün sürətilə davam edirdi.
Gedən mübarizənin mərkəzlərindən biri, bəlkə də, əsası Aralıq dənizi idi. Təqribən 2,5 milyon km2 sahəsi olan Aralıq dənizi yeni dünyanın ən özəl dənizidir. İndi əsas məsələ bu qədər böyük sahəyə yayılan neft və təbii qaza kimin hakim olacağıdır. Kritik bölgələrdə söz sahibi kim olacaq, son sözü kim söyləyəcək?
Beynəlxalq hüquqa görə, Türkiyə Aralıq dənizinin ən şanslı ölkələrindən biridir. Türkiyənin 55 500 km2, İsrailin 4 000 km2, Misirin isə 17 000 km2 sahədə kəşfiyyat aparma haqqı var. Beynəlxalq rəsmi sənədlər bunu təsdiqləyir. Elə əsas məsələ də burada başlayır.
Bölgədə 40-dan çox ölkənin hərbi gəmiləri haqq istəyir. Yeni Zellandiya belə, Aralıq dənizindən pay istəyir. Adama zarafat kimi gəlir, elə deyilmi? Amma həqiqət belədir.
Bu səbəblə, ABŞ Türkiyəni hədəf seçdi. Yeni dünyanın özəl dənizində mövcud olmaq istəyən ABŞ Türkiyənin bölgədəki gücünü azaltmaq istəyir. Bu gün Suriya və İraqda Türkiyə əleyhinə nə baş verirsə, onun səbəbi Ankaranın Aralıq dənizində olan şansıdır. Bunu görmək çətin deyil. Ancaq bunu israrla görməməzlikdən gələnlər var.
ABŞ, İsraildən istifadə edərək Türkiyə ilə anlaşmaq istəyir. Əgər Vaşinqton Ankara ilə Təl-Əvivi eyni masa ətrafına oturtmağı bacararsa, dünya başqa bir nöqtəyə yönlənəcək. Çünki Türkiyə ilə İsrailin böyük enerji anlaşması əldə etməsi Avropa və Rusiyanı plan xaricinə itələyəcək. İsrailin Cənubi Kiprlə bağladığı enerji sazişi özü ilə bərabər yeni sıxıntılar gətirdi. Əsas təbii qaz və neft ehtiyatlarının olduğu Şərqi Aralıq dənizində “boss” hazırda Türkiyə görünür. Ona görə də İsrail Türkiyə ilə anlaşmaq üçün Vaşinqtondan dəstək istədi.
Burada, heç kim görmək istəməsə də, İngiltərənin rolu çox önəmlidir. Bilənlər bilir. İsrailin arxasındakı əsil ağıl, əsil güc Londondur. Məncə, məsələnin həllinə Londonun oyundankənar duruma salınması ilə baxılması yalnış olardı. O da nəzərə alınmalıdır ki, İngiltərə uzun müddətdir Kiprdədir.
İsrail bir çox baxımdan Vaşinqtonla Londonu bir-birinə bağlayırdı. Vaşinqton Londonun təsirində qalırdı. Bu, sirr deyil. Bir çox hadisə zamanı bunu gördük. Ən azı, son illərədək durum belə idi. İndi İngiltərənin ABŞ-la əldə etdiyi Aralıq dənizi anlaşması başlamadan bitdi. Çünki Vaşinqton İngiltərədən daha çox səlahiyyət istədi. Bu da reallaşmadı. Əgər İngiltərə “Brexit”lə nəticələnən bir dövr yaşamazsa, Vaşinqton üçün əsil risk o zaman başlayacaq. İngiltərə də AB-də öz təsirini qorumaq üçün Aralıq dənizi qazına var gücü ilə girişəcək.
Aralıq dənizinin həqiqi dəyərini ilk anlayan da İngiltərə oldu. Hamının hadisədən uzaq olduğu bir vaxtda onların 3 önəmli hərbi gəmisi Kipr ətrafında lövbər saldı. Bu gəmilər ABŞ-ın hərbi gəmiləri ilə yaxın olmasalar da, bölgədə təsirli rol oynayırlar.
Türkiyənin xüsusilə Şərqi Aralıq dənizində İngiltərə ilə qarşı-qarşıya gəlməsini istəyən də Vaşinqtondur. Təbii, öz maraqlarına görə. Bu durum, əlbəttə, özü ilə bərabər ciddi nəticələr gətirə bilər. Yəni, oyun içində oyun qurulur. Zənginlik də, sui-qəsdlər də Türkiyənin ətrafındadır.
London artıq Kipr adası ilə bağlı geri addım atmayacaq. Vaşinqton da bunu anlayır. Ona görə də Vaşinqton İngiltərə ilə böyük ortaqlıq istəmir.
Kilid ölkə mövqeyində olan Türkiyənin anlaşmaq üçün necə bir yol izləyəcəyini isə bu gün heç kim anlamır. Türkiyənin hamı ilə oturması, danışması və öz bildiyin etməsi fikirləri əməlli-başlı qarışdırıb. I Dünya Müharibəsindən sonra torpaqlarını itirən bir dövlət indi, böyük oyunçulara rəğmən, masada yer tutmuş durumdadır. Və bu yer həddindən artıq önəmli bir nöqtədir.
Ankara həm “İpək yolu”nun önəmini, dəyərini, həm də Aralıq dənizinin vazkeçilməzliyini görür və bilir. Oyunu gördüyü üçün də böyük həmlələrlə irəliləyir. Əlbəttə, bu marşurutu tərsinə çevirmək istəyənlər, “Əvvəllər olduğu kimi, Qərblə yürüyək” deyənlər olacaqdır. Demək olar ki, bütün önəmli paytaxtlardakı ayrışma belədir.
Bu ayrışma, bölünmə AKP daxilində də, CHP daxilində də var. Və bu məktəblərin toqquşması İstanbul seçkilərində ortaya çıxdı. Sərmayənin “rəngi”ndən tutmuş ölkələrin marağına qədər olan hər bir şey açığa çıxdı. İki məktəb də Türkiyənin yönü uğrunda mübarizə aparmaqdadır.
Ancaq Ankara Avrasiya üçün qaza basdı, gedir. Türkiyə NATO mərkəzli əməliyyatlardan sonra bu ittifaqla nə qədər sağlam bir ortaqlıq edə bilərdi? Bu sualın cavabı Türkiyənin böyük güc balansını dəyişdirmək üçün meydana girməsinə yol açdı. Olan budur.
Qeyd: Ötən gün axşam saatlarında dünyada “qırmızı həyəcan” durumu yaşandı. Dedi-qodu baş alıb getdi. Rus sualtı qayığı yenə ABŞ tərəfindən vurulduğu üçün qayğı böyük idi. Hər kəs “Böyük müharibə qapıda” deyərək, tullanıb düşdü. Əllər tətikdə idi. ABŞ-ın Suriyadakı Tabka və Rümeylan bazalarına bir rus hücumunun olması ehtimalı Ağ Evi ayağa qaldırdı. Putinin soyuqqanlılığı savaşı önlədi. Ancaq gərginlik hələ çox yüksəkdir…
Şimal qütbündə keçirilən bir əməliyyatın əks-reaksiyası belə, deyəsən, bizim ətrafımızda olacaq. İndi Türkiyənin güc balansındakı rolunu düşünün.
Tərcümə Strateq.az-ındır
Xəbərin oxunma sayı : 499
Analiz
Xəbərlər
-
İnstaqramda kimlər nələr paylaşdı? - FOTOLAR
-
Klublarımızın yay planları: Kim gəlir, kim gedir?
-
“Lavrov İsa Məsihin vaxtından xarici işlər naziridir...“ - NATO BAŞ KATİBİ
-
Aşurada bu ünvanlarda qan vermək mümkün olacaq - Siyahı
-
“Bütün layihələri yığışdırın, atam bu yeri qardaş ölkəyə verib” - İlham Əliyev
-
“Nə təcili yardım, nə də xəstəxana harayımıza çatır“ - ŞİKAYƏT/VİDEO
-
Araz Ağalarov da hədəfə alındı - Barəsində icraat başladıldı
-
Öldürdüyü müdirinin axtarışlarında iştirak edibmiş - Füzulidəki cinayətin ŞOK TƏFƏRRÜATI
-
Prezidentlər mətbuata bəyanatlarla çıxış etdi - FOTOLAR
-
Leyla Əliyevanın poetik dünyası” kitabının təqdimatı keçirilmişdir - FOTO
-
Nəsimi rayonunda obyektlər piyada səkisini zəbt edib - VİDEO
-
Prezidentlər “Sea Breeze” istirahət mərkəzində olublar - FOTOLAR
-
Azərbaycanda şəxsiyyət vəsiqəsinin forması DƏYİŞDİRİLİR
-
Köçkünlərin yaşadığı 185 mənzil əsl sahiblərinə qaytarıldı - RƏSMİ
-
Makronun arvadının kişi olması iddiasına Trampdan REAKSİYA: “Mən Bricitə yaxından baxmışam“
-
Azərbaycan və Özbəkistan artıq bir ilə yaxındır ki, rəsmi müttəfiqlərdir - İlham Əliyev
-
Vəzifəli şəxs cəzalandırıldı - 1400 manata sürücülük vəsiqəsi alacaqmış...
-
Bakıda Özbəkistan səfirliyinin yeni binası açıldı - FOTOLAR
-
Azər Qasımlı barəsində cinayət işi məhkəmə baxışına verilib - Vəkilin vəsatəti təmin edilməyib
-
Şəxsiyyəti müəyyənləşdirilən daha üç itkin şəhid dəfn olunacaq - ADLAR + FOTO
-
Binəqədi rayonunda qanunsuz tikintiləri Hacıbaba Babayev himayə edir? - VİDEO
-
“Telefonda oyun oynamaq istəyib, anası vermədiyi üçün bıçaqlayıb” - Video
-
Ağ Şəhərdə “Özbəkistan” parkının təməli qoyuldu - Fotolar
-
Əli Əsədov Əfqanıstanın Baş nazirinin müavini ilə görüşdü - FOTO
-
Rusiya səfiri Azərbaycan XİN-ə çağırıldı - Rəsmi Bakıdan moskvaya etiraz
-
İyulun ilk ongünlüyündə ölkə ərazisində hava mülayim keçəcək - PROQNOZ
-
Azərbaycanla Özbəkistan arasında imzalanmış sənədlər mübadilə edildi - Fotolar
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Binəqədidə partlayışda ölənlərin yaxınlarına 30 min manat təklif edilib - MƏHKƏMƏ
-
Peterburqda azərbaycanlı iş adamının evinə basqın - VİDEO
-
Ötən il tikinti şirkətlərinə 288 mln. manat ödənilib - “Kirayə mənzillərə“ görə
-
Beyləqanda Azərbaycan Polisi Günü qeyd olundu - Fotolar
-
140 manatlıq müavinət: Kimlər faydalana biləcək?
-
“Mor-mor” suları bu antisanitar vəziyyətdə hazırlanır? - VİDEO
-
Prezidentlər iclasda iştirak etdilər - FOTOLAR
-
ABŞ bir müddət Ukraynaya sursat tədarük etməyəcək - “The New York Times”
-
Dr.Ella necə estetik əməliyyatlar icra edir? - Araşdırma
-
Şavkat Mirziyoyevin rəsmi qarşılanma mərasimi oldu - FOTO
-
Nazir Qubada vətəndaşları qəbul edəcək - Bu tarixdə
-
Külək, yağış, 33° isti... - Sabahın havası
-
DİN-in Polis Akademiyasında “Məzun Günü” keçirilib - VİDEO
-
İnformasiya agentliklərinə dair tələblər sərtləşdirilir - Nələr olacaq?
-
Rusiya mediasında Azərbaycana qarşı kampaniya başladılıb - RƏSMİ
-
Ersin Tatar Azərbaycana səfərə gəlib - FOTOLAR
-
Konstitusiya Məhkəməsinin 3 hakimi yola salınır - ONLAR KİMDİR?
-
Azərbaycanlıların ölümündə əli olduğu deyilən rus polislər - FOTO
-
Mirziyoyev Azərbaycana səfərə gəlib - FOTO
-
Şahin Şıxlinskini saxlayanlar ondan nə soruşublar? - Özü danışdı
-
PKK yaxın günlərdə silahları təhvil verəcək - Hakim partiya sözçüsü açıqladı
-
Abşeron rayon Qobu qəsəbəsində qanunsuz tikintiyə icazə verib? - VİDEO
-
“Ziyəddin Səfərov evdən aparılarkən tam sağlam olub“ - Baş Prokurorluq
-
Media Reyestrində olmayan media subyektləri - Onları cərimələr gözləyir
-
Bəzi qadınlar üçün pensiya yaşı azaldıla bilər - VİDEO
-
“Azərbaycan və Rusiya üçün dostluq münasibətləri olduqca vacibdir“ - Zaxarova
-
Hakan Çalhanoğlu “od püskürdü“: “İnter“in prezidenti və kapitanı cavabını aldı
-
Qohum evlilikləri ilə bağlı qadağa əvvəlcədən nişanlı olanlara da aiddir? - VİDEO
-
Avronun manata qarşı bahalaşması davam edir - Rəsmi məzənnələr açıqlandı
-
“Mənə təxribatçı suallar verdilər” - Rusiyada hücuma məruz qalan azərbaycanlı qadın
-
İsrail Qəzzada 60 günlük atəşkəs şərtləri ilə razılaşıb - Tramp
-
Şahin Şıxlinski sərbəst buraxılıb - VİDEO
-
Azərbaycan Polisi 107 yaşında - FOTO
-
Elçin Şıxlı həbs olunan qohumundan danışdı - “Biabırçılıqdır”
-
Saxlanılan Rusiya vətəndaşları barəsində həbs qətimkan tədbiri seçildi - FOTOLAR
-
İkinci əl Çin avtomobili alarkən nələrə diqqət edilməlidir? - VİDEO
-
Kimya müəllimləri sertifikasiyanın nəticələrindən narazıdırlar - VİDEO
-
Hökumət vergi güzəştini sona çatdırır? - “Vergi Məcəlləsinə dəyişiklik layihəsi artıq hazırdır“
-
Mutvali Şıxlinskinin niyə saxlanıldığı məlum oldu - İllər öncə qətlə yetirilən şəxs onun müavini olub
-
“Anti-Azərbaycan kampaniyası 600-ə yaxın hesabdan aparılır“ - Milli Məclis
-
Sahib Məmmədovun müşaviri və yaxın qohumu xaricə hansı vəsaitlə gedir? - İLGİNC İTTİHAM
-
Yekaterinburqdakı Azərbaycan diasporunun lideri və oğlu belə saxlanıldı - VİDEO
-
“AZERİŞIQ” ASC-də açıq TENDERLER niyə GİZLİ şəkildə keçirilir…..
-
Özbəkistan Prezidenti Azərbaycana dövlət səfəri edəcək - Bu tarixdə
-
Voronejdə azərbaycanlı iş adamı həbs edildi - VİDEO
-
Ruben Vardanyan hakim qarşısında - Məhkəmə prosesi
-
Zelenski İlham Əliyevə zəng etdi: Ukrayna Azərbaycana həmrəyliyini ifadə etdi
-
“Evə dünyanın xərcini çəkib təmir etdirmişik...” - 1 evi 2 nəfərə satan MTK rəhbərinin məhkəməsi
-
“Dəniz” Hospitalında estetik əməliyyat üçün qızılları girov alındı…- Şikayət
-
“Bakı Yem Fabriki“ndə maliyyə böhranı: Vergi borcu yarım milyona yaxınlaşır
-
“O, futbol tarixinin ən böyük məşqçisidir“ - Yürgen Klopp
-
“İşğal Azərbaycana 150 milyard ABŞ dolları dəyərində ziyan vurub“ - Samir Şərifov
-
“Ege Hospital“ qaydaları pozdu - Maliyyə sanksiyası tətbiq olundu
-
AZAL təyyarəsini vuran rus zabitinin etirafları - Sensasion iddia + Səs yazısı
-
“Sputnik Azərbaycan“ işi üzrə saxlanılanlar 4 aylıq həbs edildi - Məhkəmədən qərar
-
Həftə sonunadək yağış yağacaq, şimşək çaxacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
Rəsmi Bakıdan Rusiyaya:“Daxili işlərimizə qarışmayın!”
-
Pakistanda hökumət binasına və banklara hücum - Ölənlər var
-
İlqar Mustafayev bu şəxslərlə əlbir imiş - 12 milyonluq cinayət
-
Bu ilin birinci yarısında Azərbyacanda neçə nəfər qızılcaya yoluxub? - RƏSMİ
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Nazir Mərkəz direktorunu işdən çıxardı - Yeni təyinat
-
Bir sıra birinci instansiya məhkəmələrinə hakimlər təyin edildi - SİYAHI
-
Miqrasiya Xidmətindən əcnəbilərə xəbərdarlıq - 31 iyula kimi vaxtınız var
-
İlahə İlyasovanın direktoru olduğu “T-Finans LTD” MMC-nin rəhbəri Minayə Həmidova haqqında məhkəmə qərarı
-
Fərid Əsgərova general-mayor rütbəsi verildi - Sərəncam
-
Bakıda Rusiya vətəndaşlarından ibarət dəstələr ələ keçdi: Narkotik tranziti, onlayn dələduzluq...
-
Kinostudiyanın ərazisində təmizləmə işləri aparılır - Birgə məlumat
-
2300-dən çox müəllim işdən çıxarılıb - RƏSMİ
-
Rusiyadan gətirilən məhsullar Azərbaycanda məhv edildi - Fotolar
-
Tərlan Əhmədzadə işdən çıxarılır - Vəzifəsindən kənarlaşdırıldı, məzuniyyətə göndərildi
-
Yasamal rayonunda qanunsuz tikinti: “Kəpəz“ MTK yenidən işə başlayıb?
-
“Sputnik Azərbaycan“ bağlı işdə yenilik - 7 nəfər saxlanıldı
-
“Azərbaycan ərazisindən İrana qarşı istifadə olunmasına dair rəsmi məlumat yoxdur“ - Səfir
-
Daha iki nəfər batdı - Birinin 91, digərinin 17 yaşı var... (VİDEO)
-
MY SHOPS”un satış müdirindən dələduzluq - 50 ədəd “Playstation” sifariş verib...
-
Baş Prokurorluqda cinayət işi açıldı - Rusiyada öldürülən azərbaycanlılarla bağlı
-
Yağış, leysan, dolu, 32 dərəcə isti - Sabahın havası
-
Sabiq diplomat hakim qarşısına çıxarılır - DTX tərəfindən saxlanılmışdı
-
Beyləqanda qanvermə aksiyası keçirildi - Fotolar
-
“Pulu Vasif Talıbovun oğlunun sürücüsünə verirdim” - Rəisdən ŞOK AÇIQLAMA
-
Səfərov qardaşlarının ölümü ilə bağlı ekspertiza nəticələri açıqlandı - VİDEO
-
Lənkəran şəhərində qanunsuz obyekt inşa edilir? - Açıqlama/FOTO
-
700 balın sirri: Niyə maksimum nəticə yoxdur?
-
Məsud Pezeşkian Xankəndiyə səfər edəcək - Bu tarixdə
-
Nohurqışlaqda meşədə köməksiz qalan şəxs xilas olundu - VİDEO
-
Azərbaycan səfiri Rusiya XİN-ə getdi - VİDEO
-
Səfərov qardaşları dəfn olundu - Fotolar
-
DTX əməliyyat keçirdi: Dövlətə xəyanət edən tutuldu
-
Lökbatanda beton zavodundan şikayət - VİDEO
-
Baş direktor vəzifədən azad edildi - Yeni təyinat
-
Azərbaycanda avro bahalaşdı - 4 ildən sonra
TOP 10
ARXİV