![]() |
|

61.jpg)
05.jpg)
841.jpg)


021.jpg)
898.jpg)

399.jpg)
608.jpg)
 (2)5.jpg)

841.jpg)
Dünyanın ilk şahmatçı azərbaycanlı qadını – Məhsəti Gəncəvi
Tarix 22.09.19, 21:42 |
|
325.jpg)
Söhbət Azərbaycanın görkəmli şairəsi Məhsəti Gəncəvidən gedir. M.Gəncəvinin adı, ümumiyyətlə, bir çox sahələrdə birincilik qazanmış insan kimi tarixə düşüb. O, şahmatçı qadın olmaqla yanaşı, həm də məşhur Azərbaycan şairəsi, görkəmli qadın musiqiçimiz və çox ehtimal ki, ilk qadın bəstəkarımız olub.
M.Gəncəvi, 1089-cu ilin mayın 12-də Azərbaycanın qədimi şəhərlərindən olan Gəncədə doğulub və ömrünün sonuna qədər də orda yaşayıb. Əsl adı Mənicə imiş.
Deyilənlərə görə, Səlcuq hökmdarı Sultan Səncərlə söhbətlərinin birində Mənicə öz mühitində hamıdan kiçik və görünməz olduğunu söyləyir. Sultan isə onunla razılaşmayıb deyir: “To, meh-həsti”. Yəni “Sən hamıdan böyüksən”. Həmçinin bir başqa mənbədə Sultan Səncərin diqqətini onun gözlənilmədən yağan qar haqqında bədahətən söylədiyi bir rübainin çəkdiyi bildirilir: “Göylər sənə gümüşü xalça göndərib ki, atının nalı bulanmasın”. Sultan bu rübaini eşitdikdən sonra şairəni “Mə-histi” (“Ən böyük”) adı ilə mükafatlandırmış və onu öz yaxın əhatəsinə qəbul etmişdi.
Abbasqulu ağa Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsərinin “Nəticə” adlanan hissəsində irəli sürülmüş fərziyyəyə görə, “Məhsəti” “mah” və “səti” olmaqla iki sözdən ibərətdir və “böyük xanım” anlamına gəlir. Nəhayət, başqa bir ehtimala əsasən, bu ad “Mah” və “səti” (“Ay xanım”) sözlərindən düzəlib (Nizami Gəncəvinin Məhin Banusu (“Xosrov və Şirin“) da bunun analoqudur).
Beləliklə də, “meh-həsti” və ya “mə-histi” – “Məhsəti”yə çevrilərək şairənin təxəllüsü olur. Rəvayətlərə əsasən, o, Gəncənin Xərabət məhəlləsində yaşamış, vaxtını məclislərdə, musiqi və rəqs yığıncaqlarında keçirmişdir. Onun şahmatçı olmasına dair fakta isə Azərbaycan Əlyazmalar İnstitutunda, İstanbulda və Londonda saxlanan XIII əsrə aid, müəllifinin Abdulla Cövhəri Zərgər Təbrizi olduğu güman edilən “Məhsəti və Əmir Əhməd” dastanından rast gəlmək olar.
Məhsətinin şahmatla tanışlığı məclislərdən başlanıb və bu oyun həyatının bütün mərhələlərində onu müşayiət edib. Dastanda deyilir ki, Bəlx şəhərində (indiki Əfqanıstan) yaşayan bir ilahiyyat aliminin qızı olur. Münəccimlər qızın böyük gələcəyindən xəbər versələr də, bildirirlər ki, qızın taleyi xərabət-meyxana ilə bağlı olacaq. Beləliklə, Məhsəti atasının xüsusi səyi ilə mükəmməl təhsil alır, həmçinin, musiqini dərindən mənimsəyir.
Atasının vəfatından sonra Məhsəti Gəncəyə, Xərabət məhəlləsinə köçür. Burada o, savadı, gözəlliyi, məlahətli səsi və poetik istedadı ilə hamının rəğbətini qazanır. Gələcək sevgilisi və həyat yoldaşı – Gəncə xətibinin oğlu Əmir Əhmədlə də elə burda tanış olur. Məhsəti tezliklə Gəncədə ən güclü şahmat ustası kimi də ad çıxarır. Gəncə şahı kimi tanınan şəhər hakimi Sultan Məhəmməd onu tez-tez saraya dəvət edir. Belə görüşlərin birində şah Məhsəti ilə şahmatda gücünü sınayır. Məhsətinin ilk şahmatçı qadın kimi tanınmasında da məhz bu oyunun müstəsna rolu olur. Çılğın şahmat azarkeşi və oyunçusu olan Mahmud şahı dəfələrlə məğlub etdikdən sonra, Məshətinin şahmatçı kimi sorağı İraqa, Misirə, Orta Asiyaya qədər gedib çıxır. Amma oyunların birində şah nədənsə qəzəblənib Məhsətini öküz dərisinə bükdürüb yeddi günlüyə zindana atdırır. Altıgünlük həbsdən sonra şairə Bəlx şəhərinə qaçır və burda da çılğın oyunu ilə saraydakı şahmat ustalarını, yaradıcılığı ilə saray şairlərini aciz qoyur.
Ümumilikdə götürdükdə, Məshəti üçün şahmat fəlsəfə idi. Sufizmin “Əxi” qolunda ruhi rahatlıq tapan ilk şahmatçı qadınımız hesab edirdi ki, şahmat onu Allaha qovuşduran vasitələrdən biridir. Sufizm düşüncəsinə görə, insanda azarkeş duyğusu, müsbət mənada asılılıq yaradan, onu bu dünyadan alıb-aparan digər hisslər, əslində, ruhun göyə üçması, başqa aləmə, Tanrının dərgahına gedən yola qovuşması deməkdir. Bu yolda sufilər üçün şahmat və musiqi məclisləri əvəzsiz vasitə idi. Rəvayətlərdə qeyd edilir ki, Məhsəti musiqiyə qulaq asanda, özü udda ifa edəndə və nəhayət, şahmat oynayıb gedişlərinə aludə olanda sanki bu dünya ilə əlaqəsini itirirdi. Maraqlıdır ki, çox-çox sonralar Məhəmməd Füzuli, Mövlanə Cəlalədin Rumi kimi sufilərlə yanaşı, Höte, Mendeleyev kimi sufizmə aidiyyəti olmayan dahilərdə də oxşar düşüncə tərzinə rast gəlinib. Onlar da təqribən, eyni fikirləri paylaşaraq bildiriblər ki, şahmat insanı başqa dünyalara aparan qeyri-adi qüvvə və ya bu qüvvənin himayə etdiyi sehrli aləmə aparan yoldur.
1923-cü ildə Nizami Gəncəvinin qəbri qazılıb, Şah Abbas məscidində basdırılmaq istəyəndə, onun yanında bir qadın sümükləri də aşkarlanır. Bunun Məhsəti Gəncəvi olduğu ehtimal edilir.
Rübailəri ilə tanınmış Məhsəti Gəncəvi əsərləri bu ilin mayın 7-də Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilib. /Oxu.az
Xəbərin oxunma sayı : 1444
loading...
Maraqlı
Xəbərlər
-
Dünyanın ən gözəl qızı seçildi - Foto+Video
-
Maradona bu uşaqların qəlbini belə qırdı – Video
-
Almaniyadan qovulan miqrantlar — Onlar polisi cırmaqlayır, tüpürür, təpik atır...
-
Maşınınız üçün etibarnaməni elə telefonunzdan verəcəksiniz - Dünyada ilk dəfə Azərbaycanda
-
Enerji içkiləri hansı halda zəhərlənməyə səbəb ola bilər? – QTA araşdırma aparıb
-
Müğənni Aysel Əlizadə od püskürdü: “Qadın adına ləkə gətirən…”
-
Arvadından məşhur futbolçuya şok qadağa
-
DİN-dən həbs olunan polkovniklə bağlı - RƏSMİ AÇIQLAMA
-
Avropada müsəlmanlara şok təhdid: İbadət zamanı öldürün!
-
Azərbaycanlı general deputatlığa namizədliyini irəli sürdü - FOTO
-
İstanbulda yoxa çıxan “QIRMIZI ÇANTA“… – İngilis kəşfiyyatçıdan hansı sənədlər oğurlanıb? -
-
Türkiyə Şimali Kiprdə PUA-lar üçün baza qurur – Nazirlər Kabineti qərar qəbul edib
-
Bələdiyyə sədrinin oğlanları adam bıçaqladı - VİDEO
-
Bildirişlərin seçicilərə paylanması prosesi başa çatır – Bələdiyyə seçkiləri ilə əlaqədar
-
“ABŞ Əfqanıstandakı qoşunlarının bir hissəsini bu ölkədən çıxarır” –“NBC News“ telekanalı
-
Növbəti metrostansiyada tikinti işləri yekunlaşdı - Açılış vaxtı bəlli oldu
-
Azərbaycanda polkovnik həbs olundu – Lələtəpəyə bayraq sancmışdı
-
“Müxalifət hərbçilərə qarşı terror hücumu hazırlayır” – Venesuela hökuməti
-
Erməni silahlı bölmələri atəşkəs rejimini 21 dəfə pozub – Müdafiə Nazirliyi
-
Çimnazın başından avro tökdülər – Video
-
“Futbolda mənim üçün oğul, qardaş, bacıoğlu anlayışı yoxdur“ - Qurban Qurbanov
-
“MTRŞ-nın üzrü əməlindən betər oldu...” - Seyfulla Mustafayev
-
Türkiyə ABŞ-a sorğu göndərib- “Patriot” sistemləri almaq üçün
-
AMİP 11 dairə üzrə namizədlərini müəyyənləşdirdi – SİYAHI
-
Erməni reportyor Laçından süjet hazırladı – Azərbaycan dilində + VİDEO
-
“Messiyə tarixin ən yaxşısı deyə bilmərəm“ - Ronaldinyo
-
Sudanın sabiq prezident Ömər əl-Bəşiri korrupsiyada təqsirli bilinib - Məhkəmə qərarı
-
Parlament seçkilərində iştirak edəcək siyasi partiyaların sayı 9-a çatıb – SİYAHI
-
Xırdalanın “xırda” dərdi: Bu yol bitməyəcək...
-
Mesut Özil müsəlman ölkələrini günahlandırdı - Uyğurların əzilməsinə səssiz qalmaqda
-
Gəncə SOS Uşaq Kəndində rəzalət: Dəhşətli cinayətlər niyə gizlədilir? (FOTOLAR)
-
“3-cü mikrorayon bazarı”nda yanğın söndürülüb- FHN
-
ABŞ Avropanı da təhdid edir - Almaniya dirəniş göstərir, tarix təkrarlanır...
-
Növbədənkənar parlament seçkiləri: 71 nəfərin namizədliyi təsdiqlənib
-
Mbappe dünyanın ən bahalı oyunçusudur - Ronaldo TOP-15-də yoxdur
-
İlham Əliyev icra başçısı haqqında sərəncam imzaladı
-
“3-cü mikrorayon bazar”ı yanır- FHN məlumat yaydı
-
Namizədliyini geri götürən sədr danışdı: “Başa düşmürəm, burda qəbahət nə idi?“
-
Söyüşcül blogger Elvin İsayev Ukraynadan Azərbaycana deportasiya edildi - RƏSMİ
-
Türkanın kamera qarşısında sinəsi açıldı - VİDEO
-
İranın 90 milyard dolları sanksiya altındadır – Vaşinqtondan açıqlama
-
“Konstitusiya Məhkəməsi ölkənin hüquq sistemini alt-üst etdi!” – “Bankların xeyrinə misilsiz biabırçı qərardad!”
-
İzmir-Bakı, Bakı-İzmir avtobus reysləri fəaliyyətə başladı
-
Bakıda tənqidlərdən sonra 8 qohum namizədliyini geri götürdü - FOTOLAR
-
Aqrar Sığorta Fondu necə formalaşacaq? – Baş Nazir qərar verdi + Detallar
-
İlyas İsmayılov oğlunun qatili ilə üzləşdi - “Səni heç vaxt bağışlamayacam”
-
Azərbaycanın avtomobil istehsalı ilə bağlı yeni mərhələ başlayır - Nə gözlənilir?
-
Tezliklər niyə dəyişdirilib? - MTRŞ aydınlıq gətirdi
-
Bakıda ana və qızı evində qətlə yetirilib- Baş Prokurorluq açıqlama yaydı
-
Cəbhədə atəşkəs yenə pozuldu- Müdafiə Nazirliyi məlumat yaydı
-
Pərvin Abıyeva gecə paltarında... - FOTO
-
Gələn ildən bu şəxslərin maaş və pensiyaları artacaq - ŞAD XƏBƏR
-
“Mançester Siti“ Çempionlar Liqasında ən sevdiyim klubdur“ - Sarri
-
38 yaşlı kişi özünü yandırdı - Azərbaycanda dəhşətli hadisə
-
“Bizim supermarket”də kərə yağı adı altında satılan spred yağı aşkarlanıb - FOTO
-
Türkiyəyə qarşı sanksiyaya Almaniyadan sərt cavab: “Bu, suverenliyimizə təhqirdir”
-
“Rusiya ilə inteqrasiya mövzusunda danışıqlar davam etdirilə bilər” – Lukaşenko
-
“Azəriqaz” abonentlərinin sayı 2,3 milyona çatıb – Ruslan Əliyev
-
“Azərbaycan ilə hazırlıq matçı oynaya bilərik“ - Şenol Güneş
-
İstirahət günlərinin havası: Səkkiz dərəcə şaxta olacaq
-
Davudoğlu yeni partiyasını elan etdi - “Təbəssüm göstərməyə gəlmişik“
-
Daha üç dairədə “ailə bələdiyyəsi” formalaşacaq - Fotolar
-
Bakının Sulutəpə qəsəbəsi “su içində üzür”: Uşaqlar dərsə getməkdə çətinlik çəkir (VİDEO)
-
“Həyat yoldaşımın yanında daha açıq-saçıq geyinirdim” - Müğənni Kəmalə Qaramollayeva
-
Məhərrəm Əliyev yeni vəzifədə ilk müşavirəsin keşirdi - Foto
-
AFFA-dan şok cəzalar – 28 nəfəri futboldan “sildilər”
-
Prezident Şahin Mustafayevə daha bir vəzifə verdi – Sərəncam
-
Daha bir müəmmalı “TENDER KRALI” - “Azərtranss”...
-
İdxal məhsulları niyə bahalaşır? – “İqtisadiyyata ciddi inflyasiya təzyiqi qalır”
-
Sivilizasiyanın ömrünə maksimum 100 il qalıb – Alimlərin yeni proqnozu
-
Xaçmazda yol tikintisinə 15,4 milyon manat ayrıldı – Sərəncam
-
Bakıda qəza törədən xanım sürücü jurnalistə hücum çəkdi - Video
-
Eks-prezident qətldə ittiham olunur – Polkovniki snayperlə güllələyib
-
“Biz indi Xəzərdə ən böyük donanmaya malikik“ - İlham Əliyev
-
Dollar neçəyə olacaq? – Mərkəzi Bank 3 günlük rəsmi məzənnəni açıqladı
-
Dövlətə 1.3 milyon borcu olan şirkət Bərdəni necə abadlaşdırdı?
-
Saxta əillik, veteran vəsiqəsi, işədüzəltmə... - Veteranlar Birliyinin rayon şöbəsinin sədri tutuldu
-
Mağazası yananlara hansı güzəştlər olacaq? –“EuroHome”un sahibindən açıqlama + VİDEO
-
“Liverpul“ Kloppla müqaviləni uzatdı - Rəsmi
-
“İşgəncəyə məruz qalan azyaşlılarla bağlı məsələ hərtərəfli araşdırılır” – Komitə sədri
-
Arif Alışanovun qızı 5 şirkət yaratdı – Adlar
-
“Bizim üçün əsas məsələ mandat deyil...” - İsa Qəmbər
-
Oqtay Gülalıyevdən yaxşı xəbər var – Həyat yoldaşından açıqlama
-
Azərbaycanda bir nəfər ərzaq məhsullarına orta hesabla ayda 160 manat xərcləyib – Dövlət Statistika Komitəsi
-
Prezident tankerin istismara verilməsi mərasimində -FOTO
-
Türkiyənin Ədliyyə naziri: “ABŞ Senatının qərarını tanımırıq“
-
Azərbaycanda ŞOK HADİSƏ: Rusiyadakı dostunu arvadı ilə yazışarkən tutdu, qızını...
-
Ramiz Mehdiyevin kürəkəni: “Bunu özbaşıma edə bilmərəm...“
-
ABŞ-Türkiyə münasibətləri kəskin pisləşəcək – Nələr gözlənilir?
-
45 saylı Abşeron seçki dairəsindən iddialı namizəd - Zahir Əzəmət imzatoplama kampaniyasına başlayır
-
Nazirlik xarici bukmeykerlərə qarşı: “TOPAZ” niyə uduzur?
-
Nəriman Əliyev deputatlığında nə edib ki?.. - İttiham
-
Siyavuş Novruzov: “Bu qış çox isti keçəcək...“
-
AFFA millimizin baş məşqçisi ilə yolları ayırdı - Rəsmi
-
Xaçmazda unikal hadisə: Müəlliməni zorla namizəd ediblər!
-
İcra başçısı “EuroHome”un sahibkarları ilə görüşdü - Konpensasiya necə hesablanır?
-
Yanvarın 1-dən 50 AZN ödəməsəniz, 30 AZN cərimə olunacaqsız
-
Baş Nazir hakimiyyət orqanlarına tapşırıqlar verdi - SƏRƏNCAM
-
Ermənistan atəşkəs rejimini 23 dəfə pozub – Müdafiə Nazirliyi
-
24 yaşlı model yarıçılpaq fotolarını paylaşdı - FOTOLAR
-
“Qarabağ“ qrup mərhələsini 3-cü pillədə başa vurdu - Avropa Liqası
-
Bakıda şok hadisə - Xəyanətə uğramış ər arvadının sevgilisini zorladı
-
Bu məhsulların qiyməti bahalaşdı - SİYAHI
-
Tramp “Time” jurnalına etiraz etdi: “Qreta Tunberqi “İlin adamı” elan etmələri gülüncdür“
-
Baş redaktor Azərbaycan vətəndaşlığından imtina edir - FOTO
-
Azərbaycanlı deputatların polis və prokuror övladları - SİYAHI
-
Azərbaycan Dünya Bankının kreditindən imtina edib – Bankdan açıqlama
-
Merkel 2019-un ən nüfuzlu qadını oldu- “Forbes“in seçimi ilə
-
Azərbaycanda şəxsiyyət vəsiqələrinə e-imza tətbiq olunacaq - Hazırlıq işləri tamamlanıb
-
ABŞ Almaniya şirkətlərinə sanksiya tətbiq edəcək –“Şimal Axını 2“ layihəsinə görə
-
Zakir Fərəcovun oğlu yeni vəzifəyə təyin olundu – Prokurorluqda dəyişiklik
-
İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu maliyyə hesabatını yaydı – Rəqəmlər
-
İran vətəndaşı Bakıda dəm qazından öldü, “Azəriqaz“ 50 min manat cərimələndi
-
Türkiyə parlamentində Metsamor AES-lə bağlı məsələ qaldırılıb- Araşdırma tələb olunur
-
Torpağı olan ev sahibinin vergi öhdəliyi nədir? - Nazirlik aydınlıq gətirdi
-
Azərbaycanda qayınana gəlini göysatanla yataqda tutdu - VİDEO
-
İsa Qəmbər seçki mesajı verdi, Kirov adına ADU-nun 40 il əvvəlki diplomunu paylaşdı: “Bizimdir, bizim olacaq!”
-
İlin məşqçisi Qurbanov oldu - 10-cu dəfə
-
Məktəblərdə işləyən psixoloqların maaşı artacaq:“Ölkə üzrə 800 nəfər əlavə vakansiyaya ehtiyac var“
-
Gürcüstan parlamentində insident – Bir neçə deputatın halı pisləşib
TOP 10
ARXİV