Bunun üçün isə ölkədə səhmdar cəmiyyəti (SC) institutu inkişaf etməli, səhmdarların hüquqları qorunmalıdır.

Bəs bu sahədə vəziyyət necədir?

“Report” hazırda əksər müəssisələrdə səhmdarların ümumi yığıncaqlarının keçirildiyini nəzərə alaraq mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Ölkədəki bir sıra SC-lərdə pay sahibi olan Şəmsəddin Allahyarov “Report”a açıqlamasında bildirib ki, səhmdarı olduğu müəssisələr demək olar ki, dividend ödəmirlər və minoritar səhmdarlara qarşı haqsızlıq edirlər.

“Əsas səhmdarlar maliyyə məsələlərini özləri bildiyi kimi idarə edib, məqsədli şəkildə SC-ləri zərərə çıxarır və bunu bəhanə edib dividend ödəməkdən yayınırlar. Belə hallara qarşı mübarizə aparmaq isə bizim gücümüz çatan məsələ deyil. Yaxşı olar ki, bu məsələlərə nəzarət edilsin, qanunda müəyyən müddəalar olsun ki, ölkədə səhmdar insitutu məhv olmasın”, - deyə o qeyd edib.

Müsahib həm də indiyə qədər özəlləşdirilmiş müəssisələrin çoxunun səmərəsiz fəaliyyət göstərdiyini bildirir:

“Keçirilən sərgilərdə bir dənə də olsun səhmdar cəmiyyətin istehsal etdiyi məhsul yoxdur. 1997-2010-cu illərdə özəlləşdirmə keçirilib və əksər SC-lər bu müddət ərzində normal məhsul istehsal etməyib”.

Hüquqşünas Əkrəm Həsənov isə deyir ki, kiçik səhmdarlarla bağlı problemlər təkcə Azərbaycanda deyil, inkişaf etmiş ölkələrdə də var:

“Sadəcə inkişaf etmiş ölkələrdə bu məsələlər qanunvericilikdə nəzərə alınıb və müəyyən mexanizmlər təyin edilib. Auditin keçirilməsi, daxili audit, daxili nəzarət kimi mexanizmlər var və direktorun məsuliyyəti də bu kimi hallarda çox olur. Bizdə bu məsələ korporativ qanunvericilikdə nəzərə alınmalıdır. Bu, olmadığı üçün Azərbaycanda SC-lərin sayı az, qiymətli kağızlar bazarının həcmi məhduddur. 2014-cü ildən başlayaraq 2016-cı ilə kimi həmin korporativ qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı işçi qrup yaradılıb. Vergi orqanlarının işçiləri, yerli və alman ekspertlərlə birgə bu problemlərin həll olunması üçün layihə hazırlanıb. Hazırda həmin layihə üzərində heç bir iş getmir”.

Ə.Həsənov vurğulayıb ki, şirkət direktorları üzərində nəzarətlə bağlı qanunvericilikdə xüsusi bir maddə yoxdur:

“Səhmdarların ümumi yığıncağında qanuna görə 50%-dən çox səhmi olan şəxs direktoru özü təyin edir. Daha sonra həmin direktorun gördüyü işlərə nəzarət edilmir. Əslində isə həmin şəxsin üzərində nəzarət mexanizmi olmalıdır. Şirkətlərdə Müşahidə Şurası olmalıdır. Həmin şurada az səhmi olan şəxslər də təmsil olunmalıdırlar. Onlara qanunla hüquq verilməlidir ki, işlər onların istədiyi kimi getmədikdə məhkəməyə müraciət edə bilsinlər. Təəssüf ki, bu məsələlər bizim qanunda yoxdur”.

Bundan başqa, onun sözlərinə görə, Azərbaycanda insanlar əmlaklarını birləşdirərək birgə fəaliyyət göstərməkdən qorxur, bu da səhmdar institutunun inkişafını ləngidir:

“Məsələn, sizin 200 min manat pulunuz var, amma qurmaq istədiyiniz biznes üçün 300 min manat lazımdır. Bu halda siz bankdan kredit götürürsünüz. Dünya təcrübəsində isə insanlar bizneslərini qurmaq üçün şərik axtarırlar və əldə edilən mənfəət də ortaya qoyulmuş pula uyğun olaraq bölünür. Bizdə isə bu kimi hallar risklidir. Çünki sizin pay sahibi olduğunuz şirkət düzgün idarə edilmədikdə pulunuz batır”.

Azərbaycandakı investisiya şirkətlərindən birinin direktoru Cəfər İbrahimli isə deyir ki, SC-lərdə maraqların toqquşması adi haldır və bu, böyük və kiçik səhm sahibləri arasında həmişə münaqişə yaradır:

“Əslində isə bütün investorların hüquqları, onun kiçik və yaxud böyük olmasına baxmayaraq, qanunvericiliyə uyğun qorunmalıdır. Qanunvericiliklə hər bir səhmə görə səs vermə hüququ, şirkətin idarəedicisini seçmə hüququ və şirkətin gəlirlərindən dividend alma hüququ var. Böyük səhmdarlar öz qərarlarını və strategiyalarını şəxsi bazada dəyişdirə bildikləri üçün bu kimi hallarda xırda investorlar zərər görə bilirlər. Bu bir subyektiv yanaşmadır. Əslində SC haqqında informasiyanın açıqlanması, əldə olunması və istifadəsi bütün investorlar üçün eyni səviyyədə olmalıdır. Şəxsi konfliktlər olduğu zaman təbii ki, kiçik investorlar hüquqlarını qorumaq üçün məhkəməyə müraciət etməli olurlar”.