|
Azərbaycanla Ermənistan razılaşdı: Qazaxın 4 kəndi qaytarılır
“Express Bank” iflas ərəfəsində - Şirkətlər bankdan 25 milyondan çox depoziti geri çəkiblər
Rusiya sülhməramlı kontingentinin Azərbaycandan çıxması prosesi başlayıb - VİDEO
Deputat Ülvi Quliyev Nəsimi rayonunda torpaq zəbt edib? - FOTOLAR
Digərlərinin ağlı ilə hərəkət edən Ermənistan - VİDEO
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi terror hücumlarından necə xəbər tuta bilir? – ŞƏRH
Ərdoğan Qərbi belə mat etdi – Türk əsri başlayıb
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Bəxtiyar Əsgərov məsələsi Fuad Nəcəflini çətin duruma salıb - Naxçıvana ardı-arası kəsilməyən zənglər...
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
“Xocalı qurbanlarının qisasını aldıq!“ - Prezidentin Xocalıdakı çıxışı (FOTOLAR)
Güney Azərbaycanda 77 il öncəki hədəf: “Azadlıq, ədalət, milli hökumət”
Tarix 12.12.22, 16:54 |
|
Azərbaycan türkü indi İran kimi tanınan dövlətə yeniliklər gətirib. Bu, XX əsrin əvvəlindən günümüzədək davam edir. Ölkədə konstitusiyalı monarxiyanın yaranması Güney Azərbaycan türkünün adı ilə bağlıdır. 1920-ci ildə Şeyx Məhəmməd Xiyabani hərəkatı İranın ictimai-siyasi həyatına daha bir yenilik gətirdi. Hərəkatın şüarlarından biri “İrana demokratiya, Azərbaycana muxtariyyət!” olub. Bu, ölkə həyatına fərqli bir idarəetmə formasının təqdim olunması demək idi. Bu hərəkat həm də İranda milli hüquqların demokratik yolla həllini göstərirdi.
Xiyabani hərəkatı o vaxt Yaxın və Orta Şərq üçün ən nümunəvi hadisə idi. Təəssüf ki, dünyanın aparıcı dövlətləri regionda bu addımı həmin hadisələrdən yarım əsr sonra atmağa başladılar. Həmin dönəmdə beynəlxalq ictimaiyyət, dünyanın aparıcı gücləri “Azadistan” uğrunda fəaliyyəti dəstəkləyib, yardımlar etsəydilər, heç şübhəsiz, indiki İranda bir sıra hadisələr yaşanmazdı. Bu, İran tarixində çox böyük əhəmiyyətə malik rol oynayaraq demokratiya uğrunda mübarizəyə təkan verib. Xiyabani hərəkatı bu istiqamətdə dərin bir iz buraxıb. İstibdad, daxili və xarici qüvvələr birləşərək demokratik hərəkatı qan içində boğdu. Proses yarımçıq qaldı.
Həmin hadisədən 25 il sonra Güney Azərbaycanda yenidən milli hüquqların təmini istiqamətində azadlıq hərəkatı başladı. 1945-ci il dekabrın 12-də (İran təqvimi ilə azər ayının 21-də) Seyid Cəfər Pişəvərinin başçılığı altında Azərbaycan Milli Hökuməti yarandı. Buna bir çox hallarda “21 Azər hərəkatı” da deyirlər.
Azərbaycan Milli Hökuməti mövcud olduğu bir il ərzində Güney Azərbaycanda milli hüquqları bütün sahələrdə təmin edib. Azərbaycan türkcəsi dövlət dili elan olunub. Ana dilində məktəblər açılıb. Milli mədəniyyət sahələrinin inkişafına diqqət ayrılıb. Türkcə mətbuat, radio, fəaliyyət göstərib, konservatoriya və milli teatr açılıb. Ordu quruculuğu sahəsində işlər görülüb. Ana dilində ali təhsil müəssisəsi açılıb. Bir sözlə, həmin il milli dövlət quruculuğu ilə bağlı bütün istiqamətdə işlər görülməyə başlayıb. Ancaq Milli Hökumətə vədlər verən ölkələr sonradan xəyanətkar çıxıblar. Onlar Milli Hökuməti süqut etdirmək üçün Məhəmmədrza şaha yardım ediblər. Hökumət mövcud olduğu bir il ərzində həm dövlət quruculuğu ilə məşğul olub, həm də xarici qüvvələrə qarşı mübarizə aparıb. Həmin il Məhəmmədrza şahın qoşunu Azərbaycan ərazisindən çıxarılmışdı. Ancaq 1946-cı il dekabrın 11-də ABŞ, SSRİ, Britaniya və Fransanın dəstəyi ilə şah qoşunu Milli Hökuməti qan içində boğdu. Bununla da Tehran hakimiyyəti Azərbaycan türklərini soyqırımına məruz qoydu.
Əslində, Azərbaycan Milli Hökuməti 25 ildən sonra İran cəmiyyəti üçün yenilik, Xiyabani dönəmində başlamış demokratikləşmə hərəkatının davamı idi. Təəssüf ki, bu hərəkat yenə xarici qüvvələrdən, dünyanın demokratik qütbündən dəstək almadı. Bu isə İranda demokratiyanın qurulmasına zərbə oldu. Məhəmmədrza şahın diktaturası daha da kəskinləşdi. Monarx Milli Hökumətlə əlaqəsi olanları qətlə yetirdi. Azərbaycan türkcəsi qəti şəkildə qadağan edildi. Ana dilində danışanlar cərimələndilər. Azərbaycan türkcəsində çap olunan kitablar yandırıldı. 50 mindən çox Güney Azərbaycan türkü öldürüldü. Hərəkatın minlərlə iştirakçısı, başçısı İrandan sürgün olundu, mühacirət etdi.
Yeri gəlmişkən, ölkədə növbəti hərəkat da Azərbaycan türkünün adına bağlıdır. Məhəmməd Müsəddiqin başçılığı altında 1952-ci ildə qurulan islahatçı hökumət 1953-cü ildə devrilib. Bu hərəkatın da əsas aparıcı qüvvəsi Güney Azərbaycan türkləri olub. Müsəddiqin başladığı mütərəqqi işi də diktatura rejimi xarici qüvvələrin yardımı ilə yarımçıq qoydu. Sonrakı illərdə də İranda milli hüquqların təmini başda olmaqla fəaliyyət davam edib. Güney Azərbaycan türkləri İranda demokratiyanın, milli hüquqların bərpası uğrunda daim mübarizə aparıblar.
1979-cu il fevralın 11-də baş vermiş inqilabı şərtləndirən əsas məsələlərdən bir də milli hüquqların təmin olunması ilə bağlı olub. Həmin dönəmdə ayətullah-üzma Məhəmməd Kazım Şəriətmədarinin mənəvi liderliyi ilə Müsəlman Xalq Respublikası Partiyası yarandı. Bu təşkilatın əsas hədəflərindən biri Azərbaycan türklərinin milli hüquqlarının təmin olunması idi.
Ayətullah Şəriətmədari Fransadan İrana dönən Ruhullah Xomeyniyə mötədil siyasət yürütməyi məsləhət görüb. Onu qan tökməkdən vaz keçməyə çağırıb. O, Xomeyninin dini dövlət (vilayəti-fəqih) nəzəriyyəsini tənqid edərək dini dövlət yanaşmasının şiəlikdə heç bir elmi əsasının olmadığını bildirib. Tezliklə Şəriətmədari ilə Ruhullah Xomeyni arasında fikir ayrılığı açıq qarşıdurmaya çevrilib. Şəriətmədari İranda dini dövlət qurulmasını nəzərdə tutan konstitusiya layihəsini rədd edib. 1979-cu ilin dekabrında Xomeyni Şəriətmədarini ev dustağı edib, Müsəlman Xalq Respublikası Partiyasını isə yasaqlayıb. Bununla da İranda milli-demokratik hərəkat yenə boğulub. İranın mövcud konstitusiyasında dil və milli bərabərliklə bağlı maddələr olsa da, bu günədək onlar əsaslı şəkildə təmin edilməyib.
1990-cı illərdə, 2006-cı ildə və sonralar Güney Azərbaycan türklərinin milli hüquqlarının təmin olunması istiqamətində fəaliyyətləri güclənib. SSRİ-nin dağılması İranda da yarımçıq qalmış hərəkatın davam etməsinə təkan verib.
Bu il sentyabrın 17-də İranda “Qadın, həyat, azadlıq!”, “Diktatora ölüm!” şüarları altında ümumiran etiraz aksiyası başlayıb. Bu aksiyalar indiyədək davam edir. Güney Azərbaycan türkləri etiraz yürüşlərinin aparıcılarındandır. Onlar bu hərəkatda “Azadlıq, ədalət, milli hökumət!” şüarları ilə çıxış edirlər. Bu, güney azərbaycanlıların İrandakı aksiyalara qatdıqları yeni çalardır. Bu şüar həm də demokratikləşmə, milli hüquqların təmin olunması deməkdir.
Yüz illik hadisələr sübut edir ki, demokratikləşmə və milli hüquqların təmin olunması İranı yeniləyə bilər. Azadistandan başlayan Azərbaycan Milli Hökuməti ilə davam edən milli demokratik hərəkat bu gün də davam edir. Azərbaycan türklərinin 77 il öncə əldə etdikləri uğur, Milli Hökumətin bərpası İranı dəyişdirəcək. İranın dəyişməsi isə Yaxın və Orta Şərqdə yeniliklərə, dəyişikliklərə səbəb olacaq: Yaşasın Milli Hökumət!
“Report” İnformasiya Agentliyi
Xəbərin oxunma sayı : 550
Maraqlı
Xəbərlər
-
Könül Kərimova estetik əməliyyat etdirib - FOTO
-
Xavi qərarını niyə dəyişdiyinin səbəbini dedi: “Üç dəqiqə söhbətləşdik və...“
-
Çörək və un məmulatlarına tələbatın azalması qiymətlərə təsir edəcək? - VİDEO
-
Azərbaycanda uşaqlar arasında yeni virus YAYILDI
-
Şadlıq saraylarında hansı menyular daha çox bahalaşıb? - QİYMƏTLƏR
-
Anar Ələkbərov o videonu Prezidentlərə göstərdi - VİDEO
-
Prezident İlham Əliyev Almaniyada işgüzar səfərdədir - FOTO/VİDEO
-
NATO baş katibi qırıcı təyyarədə ikinci pilot oldu - FOTO
-
Avtobuslarda gigiyenik qaydalara əməl olunmur - VİDEO
-
Lukaşenko nüvə başlığını qucaqladığını bildirib - VİDEO
-
Milli Məclisdən Avropa Parlamentinin qətnaməsinə ETİRAZ
-
Türkiyədə İŞİD-ə qarşı əməliyyat - 23 bəfər saxlanıldı
-
İlham Əliyev Füzulidən Berlinə getdi - Tarixi uçuş
-
Hansı rayonda nə qədər özəl uşaq bağçası var? – Tam siyahı
-
Azərbaycan-Qazaxıstan hərbi əməkdaşlığı müzakirə edilib - VİDEO
-
Keçmiş nazir müvininə 7 il iş kəsildi - 125 milyon mənimsəyib
-
Vətəndaş Qəbulu Mərkəzində may ayında qəbul cədvəli açıqlanıb - SİYAHI
-
Ətin qiyməti 25 manat olacaq? - AÇIQLAMA
-
Prezidentlər Ağdamda orta məktəbin təməlqoyma mərasimində - FOTOLAR
-
Yusif Mustafayev borc verdiyi 100 mindən çox pulunu geri ala bilmir - VİDEO
-
Tayvandan Azərbaycana gətirilən meyvə suyu yararsız çıxıb - FOTO
-
İlham Əliyev Qırğızıstan prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə etdi - FOTO
-
Mənimsəmədə təqsirləndirilən vəkilin cinayət işinin bəzi detalları məlum olub - İTTİHAM AKTI
-
COP29 Azərbaycanın malik olduğu imkanlarıntəqdimatı olacaq
-
Xaricdən gətirilən kartof ölkə daxilində 2 dəfə baha satılır – Rəqəmlər
-
Prezidentlərin Ağdama səfərindən - Maraqlı fotolar
-
İki naziri yola salan Heydər Yaqubov... – Direktor öz gücünü kimdən alır?
-
Qərb Cənubi Qafqazda sabitliyi pozmağa çalışır - Zaxarova
-
“TikTok“la bağlı sorğu keçirilib - 74,9% məhdudiyyət tətbiqini istəyib
-
Binə qəsəbəsində qanunsuz elektrik xətləri çəkilir? - VİDEO
-
Xocalıda insan qalıqları aşkar edildi - FOTO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri Ağdam Konfrans Mərkəzi ilə tanış olublar - FOTOLAR
-
HƏMAS silahı yerə qoyacağına söz verdi: Amma bir şərtlə
-
“Füzuli tam şəkildə yenidən qurulur” - Hikmət Hacıyev
-
Ağdam Cümə məscidinin bərpadan sonra açılışı olub - FOTOLAR
-
Naxçıvanın yeni baş naziri kimdir? - DOSYE
-
Bakıda kişi qardaşını qətlə yetirib: “Hamımızın başına oyun açırdı”
-
Prezidentlər Pənahəli xanın sarayı və İmarət kompleksində görülən işlərlə tanış olublar - FOTO
-
Deputatdan parlament seçkilərinin vaxtı ilə bağlı iddia
-
Bakının məşhur məktəbi təmirə bağlanır: Şagirdlər digər təhsil ocağına köçürülürlər
-
Avtomobili yay rejiminə necə keçirək? - AÇIQLAMA + VİDEO
-
Naxçıvanın yeni baş naziri vəzifəsindən azad olundu - Yerinə Cəlilov təyin edildi
-
“Zəngəzur dəhlizinin adını eşitdikcə sanki ağıllarını itirirlər...“ - “Bu, çox qəribədir“
-
Bakıda 6 istiqamət üzrə istirahət zonaları yaradılacaq - TƏFƏRRÜAT + VİDEO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri Füzulinin Baş planı ilə tanış olublar - FOTOLAR
-
Nəsib Quliyev qadına görə intihar edib - SENSASİYALI İDDİA
-
“Dövlət sərhədimizin 12 kilometri artıq delimitasiya olunmuş hesab edilir” - Prezident İlham Əliyev
-
Bölmələrimiz həyəcan siqnalı ilə ayağa qaldırıldı - Zakir Həsənov prosesi izlədi
-
Taliban İŞİD-ə qarşı mübarizə üçün xüsusi bölmə yaradır: İşsizlərin siyahısı hazırlanır
-
Azərbaycanda balıq ovu qadağan edilir - Bu tarixdə
-
“NATO Polşada nüvə obyektləri yerləşdirərsə, hədəfimiz olacaq“ - Rusiya XİN
-
Cəfər Cabbarlı haqqında məxfi həqiqətlər - ARAŞDIRMA + VİDEO
-
Azərbaycanda niyə qeysəriyyə əməliyyatlarına üstünlük verilir? - ARAŞDIRMA
-
Bayden qanun imzaladı - Üç ölkəyə hərbi yardım haqqında
-
ADA Universitetində keçirilən forumdan mühüm məqamlar
-
İqlim dəyişmələrinin fəsadlarına qarşı mübarizəyə böyük töhfə
-
Tünzalə Ağayevanın yeni görünüşü - VİDEO
-
“Qarabağ“ - “Neftçi“ oyunundakı 5 qol - VİDEO
-
Sakinlər deputatlara ən çox nədən şikayətlənirlər? - VİDEO
-
Keçmiş başçının hospitalından şikayət - Pasientlə “Rela Hospital“ arasında nə baş verib?
-
Bayden qanunu imzaladı - “TikTok” ABŞ-da qadağan ediləcək
-
Şuşada inşa olunan yeni yaşayış kompleksinin görüntüləri - VİDEO
-
Maşın bazarında durğunluğun səbəbi nədir? - VİDEO
-
Büdcəyə yenidən baxılacaq? - FOTO
-
Rəisin evindən oğurluq etdi, araq alıb içdi - Kameraya salam da verdi
-
İkinci əl məhsulun oğurluq olmadığını necə bilmək olar? - VİDEO
-
Çinə səfər edən Antoni Blinken üçün qırmız xalı sərilmədi - VİDEO
-
Bakıda nöqsanlar aşkarlanan restoranın fəaliyyəti məhdudlaşdırılıb - FOTO
-
Alimpaşa Məmmədov vurduğu ziyandan 185 min manat ödəyib
-
“İstəyirəm həyat yoldaşım mənə qulaq asanda utanmasın” - Aysun İsmayılova
-
Sabah Rəfahda hərbi əməliyyat başlaya bilər - İsrail nəşrindən şok iddia
-
“Nar” voleybol üzrə ölkə çempionlarını təbrik edir - FOTOLAR
-
Sabah Binəqədidə qaz olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
Zəngilan, Cəbrayıl və Qubadlı sakinlərinə şad xəbər - VİDEO
-
Əfv Komissiyasının növbəti iclası keçirilib - Müraciətlərin sayı 300-ü keçib
-
Xankəndidə tələ partlayıcı qurğular aşkarlanıb - VİDEO
-
Bakıda restoran sahibləri cəzalandırıldılar - RƏSMİ
-
Naxçıvanda 10 aydan çoxdur ki, maaş ala bilməyən işçilər etiraz etdilər - VİDEO
-
30-a yaxın israilli general HƏMAS-ın girovluğundadır – KİV
-
Şuşaya köç başlayır - Tarix açıqlandı
-
Moskvada sərgidə qənimət götürülmüş NATO tankı nümayiş etdiriləcək - VİDEO
-
Üç ayda 170 avtomobil yanıb: FHN əsas səbəbləri açıqladı
-
Bakı Sağlamlıq Mərkəzində maşınqayırma texnikumunu bitirən şəxs anju edir? - İDDİA/VİDEO
-
“Azərbaycan parlaq gələcəyini inamla qurur“ - Sadıq Japarov
-
Bakıda dələduz şəbəkə peyda olub – Mənzilləri, obyektləri kirayələyib...
-
100 milyon da son hədd deyil - İlham Əliyev
-
ABŞ-nin Rusiyadakı səfirliyi zəhərlənmədən ehtiyat edir - SƏBƏB
-
“Ermənistan özü işğalı sonlandırmağa qərar verdi“ - Elçin Əmirbəyov
-
Respubilkanın sabiq baş pediatırı intihar edib - Prokurorluqdan açıqlama
-
Azərbaycan-Qırğızıstan sənədləri imzalanıb - FOTO
-
Tanınmış iş adamı deputat olacaq? - İDDİA
-
Prezidentlər mətbuata bəyanatlarla çıxış etdi - VİDEO
-
Roza Zərgərli pedaqoji fəaliyyətə başlayıb - VİDEO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan Dövlətlərarası Şurasının 2-ci iclası keçirilib - FOTOLAR
-
Benzinlə qadını yandıran şəxs vəzifəli şəxsin oğludur - Yeni faktlar
-
Prezidentdən Allahverən İsmayılovla bağlı – Sərəncam
-
Bakıda təhlükəli vəziyyət: 130-dan çox yaşı olan bina hər an uça bilər (VİDEO)
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentlərinin məhdud tərkibdə görüşü olub - FOTO
-
Deputatın tikdiyi binanın əyilməsi ilə bağlı xəbərdarlıq: Komissiya yaradılması təklif edildi
-
“NATO-nun Finlandiyadakı təlimləri təxribat xarakterlidir” - Zaxarova
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentlərinin məhdud tərkibdə görüşü başladı
-
Qırğızıstan Prezidentinin rəsmi qarşılanma mərasimi olub - FOTOLAR +VİDEO
-
AMEA-da yeni şöbələr yaradılıb - Kadr təyinatları olub
-
Sadır Japarov Bakıya gəldi - FOTO
-
Qeyri-neft sektorunun inkşafı və Dövlət İnvestisiya Şirkətinin batırdığı sərmayələr... - I yazı
-
Bakıda taksilər gediş haqqı qiymətini qaldırdı - VİDEO
-
“Made in Karabakh”: Şərablarımız yenidən dünyaya ayaq açır - VİDEO
-
Sabiq deputatın qardaşı oğlunun 350 min vergi borcu var - Ramiz Mehdiyevin qohumudur
-
Hadrut yenidən qurulur - Ən son görüntülər
-
Baş nazir iclas keçirib - Holdinqin İdarə Heyətinə tapşırıqlar verilib
-
“Rusiya yaxın günlərdə Ukrayna ərazisinə hücumları gücləndirəcək“ - ABŞ institutu
-
Yağış yağıb, şimşək çaxıb - FAKTİKİ HAVA
-
“Sənəd masama qoyulan kimi onu imzalayacağam” - Bayden
-
Beyləqanda dəhşətli cinayət: Ferma sahibi toyuq hinində çobanın arvadına təcavüz etdi
-
Keyfiyyətsiz gün eynəklərinin qorxunc fəsadları - VİDEO
-
Masazırda vətəndaşa məxsus torpaq sahəsi zəbt edilərək ev tikilir - İDDİA + VİDEO
-
Dünyada ABŞ-dən narazılıq artır - QLOBAL SORĞU
-
"35 ildir Aygünü sevmişəm" - Faiq Ağayev
-
“Britaniya sənayesi müharibə rejiminə keçir” - Sunak
-
Sumqayıtda 28 ailənin bir qaz sayğacı var: Limit necə hesablanır?
TOP 10
ARXİV