![]() |
|














Güney Azərbaycanda 77 il öncəki hədəf: “Azadlıq, ədalət, milli hökumət”
Tarix 12.12.22, 16:54 |
|

Azərbaycan türkü indi İran kimi tanınan dövlətə yeniliklər gətirib. Bu, XX əsrin əvvəlindən günümüzədək davam edir. Ölkədə konstitusiyalı monarxiyanın yaranması Güney Azərbaycan türkünün adı ilə bağlıdır. 1920-ci ildə Şeyx Məhəmməd Xiyabani hərəkatı İranın ictimai-siyasi həyatına daha bir yenilik gətirdi. Hərəkatın şüarlarından biri “İrana demokratiya, Azərbaycana muxtariyyət!” olub. Bu, ölkə həyatına fərqli bir idarəetmə formasının təqdim olunması demək idi. Bu hərəkat həm də İranda milli hüquqların demokratik yolla həllini göstərirdi.
Xiyabani hərəkatı o vaxt Yaxın və Orta Şərq üçün ən nümunəvi hadisə idi. Təəssüf ki, dünyanın aparıcı dövlətləri regionda bu addımı həmin hadisələrdən yarım əsr sonra atmağa başladılar. Həmin dönəmdə beynəlxalq ictimaiyyət, dünyanın aparıcı gücləri “Azadistan” uğrunda fəaliyyəti dəstəkləyib, yardımlar etsəydilər, heç şübhəsiz, indiki İranda bir sıra hadisələr yaşanmazdı. Bu, İran tarixində çox böyük əhəmiyyətə malik rol oynayaraq demokratiya uğrunda mübarizəyə təkan verib. Xiyabani hərəkatı bu istiqamətdə dərin bir iz buraxıb. İstibdad, daxili və xarici qüvvələr birləşərək demokratik hərəkatı qan içində boğdu. Proses yarımçıq qaldı.
Həmin hadisədən 25 il sonra Güney Azərbaycanda yenidən milli hüquqların təmini istiqamətində azadlıq hərəkatı başladı. 1945-ci il dekabrın 12-də (İran təqvimi ilə azər ayının 21-də) Seyid Cəfər Pişəvərinin başçılığı altında Azərbaycan Milli Hökuməti yarandı. Buna bir çox hallarda “21 Azər hərəkatı” da deyirlər.
Azərbaycan Milli Hökuməti mövcud olduğu bir il ərzində Güney Azərbaycanda milli hüquqları bütün sahələrdə təmin edib. Azərbaycan türkcəsi dövlət dili elan olunub. Ana dilində məktəblər açılıb. Milli mədəniyyət sahələrinin inkişafına diqqət ayrılıb. Türkcə mətbuat, radio, fəaliyyət göstərib, konservatoriya və milli teatr açılıb. Ordu quruculuğu sahəsində işlər görülüb. Ana dilində ali təhsil müəssisəsi açılıb. Bir sözlə, həmin il milli dövlət quruculuğu ilə bağlı bütün istiqamətdə işlər görülməyə başlayıb. Ancaq Milli Hökumətə vədlər verən ölkələr sonradan xəyanətkar çıxıblar. Onlar Milli Hökuməti süqut etdirmək üçün Məhəmmədrza şaha yardım ediblər. Hökumət mövcud olduğu bir il ərzində həm dövlət quruculuğu ilə məşğul olub, həm də xarici qüvvələrə qarşı mübarizə aparıb. Həmin il Məhəmmədrza şahın qoşunu Azərbaycan ərazisindən çıxarılmışdı. Ancaq 1946-cı il dekabrın 11-də ABŞ, SSRİ, Britaniya və Fransanın dəstəyi ilə şah qoşunu Milli Hökuməti qan içində boğdu. Bununla da Tehran hakimiyyəti Azərbaycan türklərini soyqırımına məruz qoydu.
Əslində, Azərbaycan Milli Hökuməti 25 ildən sonra İran cəmiyyəti üçün yenilik, Xiyabani dönəmində başlamış demokratikləşmə hərəkatının davamı idi. Təəssüf ki, bu hərəkat yenə xarici qüvvələrdən, dünyanın demokratik qütbündən dəstək almadı. Bu isə İranda demokratiyanın qurulmasına zərbə oldu. Məhəmmədrza şahın diktaturası daha da kəskinləşdi. Monarx Milli Hökumətlə əlaqəsi olanları qətlə yetirdi. Azərbaycan türkcəsi qəti şəkildə qadağan edildi. Ana dilində danışanlar cərimələndilər. Azərbaycan türkcəsində çap olunan kitablar yandırıldı. 50 mindən çox Güney Azərbaycan türkü öldürüldü. Hərəkatın minlərlə iştirakçısı, başçısı İrandan sürgün olundu, mühacirət etdi.
Yeri gəlmişkən, ölkədə növbəti hərəkat da Azərbaycan türkünün adına bağlıdır. Məhəmməd Müsəddiqin başçılığı altında 1952-ci ildə qurulan islahatçı hökumət 1953-cü ildə devrilib. Bu hərəkatın da əsas aparıcı qüvvəsi Güney Azərbaycan türkləri olub. Müsəddiqin başladığı mütərəqqi işi də diktatura rejimi xarici qüvvələrin yardımı ilə yarımçıq qoydu. Sonrakı illərdə də İranda milli hüquqların təmini başda olmaqla fəaliyyət davam edib. Güney Azərbaycan türkləri İranda demokratiyanın, milli hüquqların bərpası uğrunda daim mübarizə aparıblar.
1979-cu il fevralın 11-də baş vermiş inqilabı şərtləndirən əsas məsələlərdən bir də milli hüquqların təmin olunması ilə bağlı olub. Həmin dönəmdə ayətullah-üzma Məhəmməd Kazım Şəriətmədarinin mənəvi liderliyi ilə Müsəlman Xalq Respublikası Partiyası yarandı. Bu təşkilatın əsas hədəflərindən biri Azərbaycan türklərinin milli hüquqlarının təmin olunması idi.
Ayətullah Şəriətmədari Fransadan İrana dönən Ruhullah Xomeyniyə mötədil siyasət yürütməyi məsləhət görüb. Onu qan tökməkdən vaz keçməyə çağırıb. O, Xomeyninin dini dövlət (vilayəti-fəqih) nəzəriyyəsini tənqid edərək dini dövlət yanaşmasının şiəlikdə heç bir elmi əsasının olmadığını bildirib. Tezliklə Şəriətmədari ilə Ruhullah Xomeyni arasında fikir ayrılığı açıq qarşıdurmaya çevrilib. Şəriətmədari İranda dini dövlət qurulmasını nəzərdə tutan konstitusiya layihəsini rədd edib. 1979-cu ilin dekabrında Xomeyni Şəriətmədarini ev dustağı edib, Müsəlman Xalq Respublikası Partiyasını isə yasaqlayıb. Bununla da İranda milli-demokratik hərəkat yenə boğulub. İranın mövcud konstitusiyasında dil və milli bərabərliklə bağlı maddələr olsa da, bu günədək onlar əsaslı şəkildə təmin edilməyib.
1990-cı illərdə, 2006-cı ildə və sonralar Güney Azərbaycan türklərinin milli hüquqlarının təmin olunması istiqamətində fəaliyyətləri güclənib. SSRİ-nin dağılması İranda da yarımçıq qalmış hərəkatın davam etməsinə təkan verib.
Bu il sentyabrın 17-də İranda “Qadın, həyat, azadlıq!”, “Diktatora ölüm!” şüarları altında ümumiran etiraz aksiyası başlayıb. Bu aksiyalar indiyədək davam edir. Güney Azərbaycan türkləri etiraz yürüşlərinin aparıcılarındandır. Onlar bu hərəkatda “Azadlıq, ədalət, milli hökumət!” şüarları ilə çıxış edirlər. Bu, güney azərbaycanlıların İrandakı aksiyalara qatdıqları yeni çalardır. Bu şüar həm də demokratikləşmə, milli hüquqların təmin olunması deməkdir.
Yüz illik hadisələr sübut edir ki, demokratikləşmə və milli hüquqların təmin olunması İranı yeniləyə bilər. Azadistandan başlayan Azərbaycan Milli Hökuməti ilə davam edən milli demokratik hərəkat bu gün də davam edir. Azərbaycan türklərinin 77 il öncə əldə etdikləri uğur, Milli Hökumətin bərpası İranı dəyişdirəcək. İranın dəyişməsi isə Yaxın və Orta Şərqdə yeniliklərə, dəyişikliklərə səbəb olacaq: Yaşasın Milli Hökumət!
“Report” İnformasiya Agentliyi
Xəbərin oxunma sayı : 550
Maraqlı
Xəbərlər
-
Nəsrin Bodrumda transparan libası ilə diqqət çəkdi - FOTOLAR
-
“ABŞ və İsrail İrana hücuma görə məsuliyyət daşımalıdır“ - Nazir
-
Bakıda kanalizasiya suları birbaşa dənizə axıdılır - VİDEO
-
Naxçıvanda min bir dərdə dərman olan suyun sirri nədir? - VİDEO
-
Azərbaycanda torpaqların kadastrının dronlarla xəritələnməsi təklif edilir - VİDEO
-
BRİKS liderlərindən İsrailə sərt tələb: “Qoşunlarını dərhal Suriyadan çıxar”
-
Çimərliklərə getmək istəyənlərin NƏZƏRİNƏ
-
“Azərbaycanda ən təbii qız mənəm“ - Pərvin Abıyeva
-
Məktəbəhazırlıq təhsili məcburi olacaq? - Rəsmi
-
Türkiyə Ordusunda faciə: 19 əsgər zəhərləndi, 5-i şəhid oldu
-
“Ukrayna Rusiya ilə əsas məhbus mübadiləsinin səkkiz mərhələsini başa vurub“ - Zelenski
-
Xankəndi Dəmir Yolu və Avtovağzal Kompleksi belə olacaq - FOTOLAR
-
Bakının mənzil fondu yenilənir - VİDEO
-
Azərbaycanın qızıl bazarında vəziyyət necədir? - Açıqlama
-
Kəşfiyyatın məxfi məlumatı mediaya sızdı: sensasion təfərrüatlar
-
Pərvin Abıyeva şıdırğı rəqsi ilə diqqət çəkdi - VİDEO
-
Vəkilliyə qəbulla bağlı test imtahanında 196 nəfər uğur qazandı - SİYAHI
-
Nikahsız analar, sənədsiz uşaqlar: Kimdir günahkar?
-
Bulvarda dənizə düşən 57 yaşlı qadın xilas edildi - VİDEO
-
Məmmədli sakinləri acınacaqlı durumda: “Şikayətimizə baxan yoxdur“
-
Xaricdən məhsul gətirənlərin nəzərinə: Hansı qaydalar dəyişir?
-
Oğlunu 10 minə FHN-ə işə düzəldəcəkdi - Məmmədovun cinayət işi
-
“Neftçi“ dünya ulduzu ilə danışıqlar başladı - İDDİA
-
“Əcəmi Mall”da qanunsuz tikintiyə kim icazə verib? - FOTOFAKT
-
Putinlə Makron arasında telefon danışığı - Lavrov açıqladı
-
Həmin rəqəm səhvən 5000 əvəzinə 3000 göstərilib - DİM
-
Yağış yağacaq, dolu düşəcək - Sabahın havası
-
Mask yeni siyasi partiyasını qurduğunu elan etdi - “Amerika“
-
Avronun bahalaşması Azərbaycanda qiymət artımına səbəb olur - VİDEO
-
Əməkdaşlıq davam edir, əlavə yüz minlərlə dron alacağıq - Zelenski
-
Kür çayında batan gənc tələbə imiş - “Üzə bilmirdin, niyə gedirdin, ay bala?”
-
Xamenei müharibədən sonra ilk dəfə üzə çıxdı - VİDEO
-
“Ermənistanla normallaşma üçün saziş layihəsinin mətni üzrə müzakirələr tamamlanıb“ - Elçin Əmirbəyov
-
Qohumlarını xilas etmək istədilər, üçü də göldə batdı - Fotolar
-
Bakıda və bölgələrdə yağış yağır, dənizdə dalğanın hündürlüyü 4,2 metrə çatıb - FAKTİKİ HAVA
-
Almaniya Patriot sistemlərinin dörddə birini Ukraynaya təhvil verib - “Bloomberg“
-
“Ermənistana yeni konstitusiya lazımdır“ - Paşinyan
-
Saray körpüsünün ətrafı genişləndirilir - VİDEO
-
Binəqədidə ağaclardan qurd tökülür - VİDEO
-
“Rusiya Ermənistandakı hərbi mövcudluğunu genişləndirir“ - Ukrayna kəşfiyyatı
-
13 yaşlı qızı zorlamaqda ittiham edilən şəxs həbs olundu - 10 min ödəyib, ailə ilə barışmışdı
-
TikTok-la bağlı sövdələşmə hazırdır: İyulun 7-8-də...
-
İslam aləmi Aşura Gününü necə qeyd edir - ARAŞDIRMA
-
Azərbaycanda ən az maaşı kim alır? - Açıqlama
-
Boşanmadan sonra kredit borcunu kim ödəməlidir? - AÇIQLAMA
-
Qarabağda milyonlar qazanan nazir müavininin qardaşının şirkəti cərimələndi - Rəfiyevlərin tender SİYAHISI
-
“Azərbaycan Suriyaya təbii qaz tədarükündə yardım etməyə hazırdır“ - Türkiyə prezidenti
-
İrəvanda məscidlərimizi də bərpa edəcəyik - Allahşükür Paşazadə
-
“Qəzza razılaşması gələn həftə bağlanıla bilər” - Tramp
-
Bir ayın kirayəsi bir günə - Bağ evləri “od tutub yanır”
-
Akademik Yusif Məmmədəliyevin 120 illiyi qeyd ediləcək - Sərəncam
-
“Ermənistan və Azərbaycanın imzalayacağı sülh regionun ab-havasını dəyişəcək“ - Ərdoğan
-
Polis əməliyyatlar keçirdi - 35 nəfər saxlanılıb
-
“İnsanlar şaiyələrə inanmayıb, təxribatlara uymasınlar“ - QMİ
-
Beş kollecin direktoru işdən çıxarılıb - Yerinə təyinatlar olub
-
Polis özünü dənizə ataraq qadını xilas edib - VİDEO
-
Bu gün Aşuradır - Qanvermə aksiyaları təşkil olunub
-
Cəlilabad Rayon Mərkəzi Xəstəxanasının direktoru vəzifəsindən azad edildi
-
DTX-nın Akademiyasında növbəti məzun buraxılışı olub - VİDEO
-
“İran-İsrail münaqişəsi təkrarlanmamalıdır“ - Van İ
-
Bakıda daha bir yol hər an ÇÖKƏ BİLƏR - VİDEO
-
Seren Serengil azərbaycanlı gənclə işbirliyi qurdu - Fotolar
-
“Dioqunun yoxluğu ilə barışmaq çox çətin olacaq“ - Məhəmməd Salah
-
Prezident Xankəndidə keçirilən Zirvə görüşündən görüntülər paylaşılıb - VİDEO
-
Tikinti materialları bazarında bahalaşma və durğunluq var - VİDEO
-
“Reo-Med Tibb Mərkəzi“də yoxlama - Pozuntular aşkarlandı
-
Amerikalıların 40-60 faizi Maskın yeni partiya ideyasını dəstəkləyir - Şok nəticələr
-
“Dedilər qaz, meyiti basdır” - Zərərçəkmişlər danışdı
-
Gənclərin qanlı hesablaşması - biri qətlə, digəri xuliqanlığa görə mühakimə olunur
-
Bakıda küçələrdə “kahinlər“ peyda oldu - VİDEO
-
Türkiyədə meşə yanğınları: 500-dən çox xəsarət alan var
-
Ən çox gəlir əldə edən türkiyəli məşhurlar - SİYAHI
-
Rusiya səfiri Ermənistan XİN-ə çağırıldı - Nota verildi
-
Gələn həftədən Azərbaycanda istilər başlayacaq - Xəbərdarlıq
-
Pezeşkianın Azərbaycan səfəri başa çatdı - FOTO
-
Müəllim olmaq istədi, 5000 manat pulu ələ keçirildi - Dələduzluq
-
Ərdoğanın Azərbaycana səfəri başa çatdı - FOTO
-
Şuşada İlham Əliyev liderlərin şərəfinə ziyafət verdi - FOTO
-
Tramp Çinə səfər edə bilər - “Bloomberg”
-
Prezident Xankəndidə Ərdoğanla görüşdü - FOTO
-
Əliyev, Pezeşkian və Ərdoğanın ən səmimi görüntüsü - VİDEO
-
Deputatlar daha 15 məsələni müzakirəyə çıxaracaq - Siyahı
-
Sadır Japarovun Azərbaycana səfəri başa çatıb - FOTO
-
“Virus hələ də bizimlədir” - Səhiyyə Nazirliyi xəbərdarlıq edir
-
Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana səfəri başa çatdı - FOTO
-
Əliyevlə Pezeşkianın görüşü oldu - Fotolar
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank 5 günlük məzənnəni açıqladı
-
İtkin düşən 3 hərbçi Kəlbəcərdə dəfn edildi - FOTOLAR
-
Almaniya ordunu ikiqat gücləndirir - Könüllü hərbi xidmət qayıdır
-
Bakının ortasında kanalizasiya “fəlakəti“ - Qurumdan açıqlama
-
Liderlər çay süfrəsi arxasında - Fotolar
-
“ABŞ-ın dəstəyi ilə İsrail Yaxın Şərqin taleyini girov altına alıb“ - Məsud Pezeşkian
-
Küçədə soyundu, qadınlar şikayət etdi - Məhkəmə qərarı
-
Xankəndidə tarixi sammit yüksək səviyyədə təşkil olunub - Şahbaz Şərif
-
Baş prokuror Yardımlıda vətəndaş qəbulu keçirdi - FOTOLAR
-
Azərbaycanda şəxsiyyət vəsiqələrində dəyişiklik edilir - Milli Məclis təsdiqlədi
-
Kiçik çavuş həbs edilib - “TikTok”da tanış olduğu sevgilisini şantaj edirmiş
-
“Hindistan Pakistana qarşı sudan silah kimi istifadə edir“ - Şahbaz Şərif
-
Yağış yağacaq, külək güclənəcək - Sabahın havası
-
Avtomobil almaq istəyənlərin nəzərinə - Bu maşınlar bahalaşacaq
-
“Biz göstəriciyə görə dünyada ön sıralardayıq” - Prezident
-
“Qəbələ“ Futbol Akademiyasının fəaliyyəti məhdudlaşdırılıb - Açıqlama
-
“Vəsiyyətnamə yoxdursa, ögey şəxslər vərəsə ola bilməzlər“ - Ali Məhkəmə
-
“Azərbaycanın xarici valyuta ehtiyatları 74 milyard dollardan artıqdır” - Sahil Babayev
-
Naxçıvanda şok hadisə - Deputat sakini döydü
-
Xankəndidə Zirvə görüşü keçirilir - FOTO/CANLI
-
Prezident Xankəndidə qəbul keçirdi - FOTOLAR
-
Ərdoğan Azərbaycana səfərə gəlib - FOTO
-
“Tramp iyulun 7-də Qəzzada atəşkəs elan edəcək“ - İsrail mətbuatı
-
Şəxsiyyət vəsiqəsində nələr dəyişəcək? - VİDEO
-
Konstitusiya Məhkəməsinə 4 hakim təyin olundu - ADLAR
-
Merkel Trampla yaşadığı qalmaqaldan danışdı - VİDEO
-
Bu şəxslərə 6 min manat birdəfəlik müavinat veriləcək - Deputat açıqladı
-
Ceyhun Bayramov Pakistan XİN başçısı görüşdü - Xankəndidə
-
Pezeşkianın Azərbaycana səfərə gəldi - FOTO
-
Direktor yük maşınının altında qalıb öldü - TƏFƏRRÜAT
-
“Zəngəzura görə Paşinyanı devirmək istəyirlər“ - Çevriliş planının detalları + VİDEO
-
Tacikistan prezidenti Füzuli rayonunda belə qarşılandı - FOTO
-
Rusiya Ukraynaya kütləvi hava zərbəsi endirib: Kiyevdə çoxsaylı dağıntılar var
-
Məktəbdən çıxan müəllimənin başına torba keçirib qaçıranlar azadlığa çıxdı - TƏFƏRRÜAT
TOP 10
ARXİV