![]() |
|














Türkiyə lirəsi niyə dalğalanır? - Təhlil
Tarix 28.03.21, 22:28 |
|

Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyip Ərdoğan Türkiyə Cumhuriyyətinin Mərkəzi Bankının (TCMB) rəhbərinin qəfil işdən çıxarandan sonra lirə 15-17 faiz ucuzlaşıb. Belə ki, son bir həftədə 1 dollar 7,21 lirədən 8,36 lirəyə yüksəlib. Yəni lirə dollar qarşısında dəyər itirdi. MB-ın uçot dərəcəsi 17%-dən 19%-ə yüksəlib.
Yeri düşmüşkən, BVF 192 ölkə arasında ən yüksək uçot dərəcələri tətbiq edən dövlətlərin sırasında Türkiyəni də qeyd edib: Venesuela 45,3 %, Argentina 38 % və Türkiyə 19 %.
İstənilən bir dövlətin milli valyutasının dəyər itirib və qazanması həmin hökumətlərə həm də güvən məsələsi sayılır. Son 1 il içində 3 dəfə Mərkəz Bankın rəhbərinin, 3 dəfə TUİK başqanın və 2 dəfə Maliyyə və Xəzinə nazirinin dəyişməsi nəticəsində dolların dalğalanması təbiidir və gözlənilən idi. Çünki TCMB-nın sabit olan monetar siyasəti yoxdur. Tez-tez dəyişdirilən Mərkəzi Bankın rəhbərləri investorların gözləntilərinə adekvat davranmırlar.
TCMB nə etmək istəyir?
Dünyada Mərkəzi Bankların əsas funskiyası milli valyutanın faiz dərəcəsini müəyyən etməkdir. MB-nın əsas 2 əsas funskiyası vardır: (ı) milli valyutanın faiz dərəcəsini müəyyən etmək və (ıı) pulun həcmi ilə bağlı verdiyi qərardır.
Türkiyədə MB tam müstəqil olmadığı halda texnokratik korpus tərəfindən yönəldilmir. MB 4-5 illik seçilmiş millət vəkillərindən asılı olarsa, MB-nın verdiyi qərarlar populist qərarlar olacaq. Onlar seçildikləri zaman kəsikləri üçün iqtisadi “havalandırmanı” daha çox təşviq etməyə maraq göstərməkləri təbiidir. Halbuki MB uzun müddətli monetar siyasət müəyyənləşdirməlidir. Uzun vədəli iqtisadi qərarlar üçün yaxın vədəli fədakarlıq edilməlidir. Struktur islahatları hökumətlər belə aparır. Bu baxımdan MB-ın siyasətini texnokratik idarəetməyə tabe olmalıdır. Siyasi qərarlara ayaq uydurmaq siyasəti MB-ın fəaliyyətini effektiv edə bilməz. Türkiyənin milli valyutasında sərt dalağalanmaların əsas səbəblərindən biri də onun populist və siyasi qərarlara daha özünü uyğunlaşdırmaq məcburiyyəti ilə bağlıdır. Görünür ki, Türkiyədə son il yarım ərzində 4 dəfə MB rəhbərinin dəyişməsi dayanıqlı monetar siyasətin aparılmasındakı fundamental çatışmazlıqları meydana qoyur.
Hər dəfə yeni MB-nın yürütdüyü siyasət zamanı isə vətəndaşlarda inflyasiya gözləntiləri artır. Bu zaman isə insanlara malların qiymətlərinin artma siqnalını hiss edən zaman həmin mallardan daha çox satınalmaq həvəsi artar. Və nəticədə məcmu tələb yüksələr.
Ərdoğanın uzun illərdir ki, dediyi “inflyasiyanı yaradan faizdir” fikri indi heç bir iqtisadi məntiqə və reallıqlara dözə bilmir. İqtisadiyyatların əsas problemi yüksək faiz dərəcəsi deyil, yüksək inflyasiya həddidir. Halbuki yüksək faiz inflyasiyanın bir nəticəsi kimi meydana çıxır. Türkiyə gör neçə ildir bu eksperiment “dovşanının” nəticələrinə vaxt sərf edir, zaman itirir…
Türkiyənin indiki lirə çalxanmaları yalnız monetar siyasətə bağlamaq doğru olmaz. Səbəbi odur ki, milli valyutanın zəif vəziyyətə düşməsi Türkiyə iqtisadiyyatının indiyə qədərki yürütdüyü iqtisadi xətalarla bağlıdır. TCMB yüksək faizləlrələ bağlı qərarlar vermiş, lirə dollar qarşısında daha çox dəyər itirmiş, növbəti dəfə yenidən faiz dərəcəsini yüksəltmiş bir az da lirə dəyərsizləşmiş və xaricdən dollar almağa məcbur olmuşlar. Beləliklə Türkiyə həm bununla lirəni sabitləşdirmək istəmiş, digər tərəfdən isə xarici borclanmanı artırmışdır. Halbuki faiz dəcələrinin artımı dövlətlərə müəyyən iqtisadi tənəffüz fürsəti qazandırmaq məqsədilə edilir. Faiz artımı özlüyündə iqtisadiyyatı gücləndirmir, müvəqqəti sabitləşdirir. İqtisadiyyatın strukturunda baş vermiş mənfi meyllərin yaxşı istiqamətə yön alması üçün müəyyən şanslar tanıyır. Əgər siz dövlət olaraq bundan düzgün istifadə edərsizsə, o zaman bu faiz artımları sizin iqtisadiyyatda yaratdığınız fürsəti imkana çevrə bilər. Məsələn milli istehsal üçün lazım olan idxal mallarını, o cümlədən aralıq məhsullarının azaldılması üçün iqtisadi siyasət həyata keçirməlisən. Ölkəyə dollar daxilolma kanalının diapazonunu genişləndirməlisən. İdxal hesabına xaricə qaçan dollar yollarını daraltmalısan. Bu zaman sabitləşdirici faktor olan faiz koridoru iqtisadiyyatına yaxşı təsir göstərəcək. Yox, əgər sən faiz artımını sadəcə arxayınçılıqla müşahidə edən dövlət adına taşamaçı olacaqsansa, o zaman bu gedişlə “faiz inflyasiyanı doğracaq” fikri hakim olacaq.
Türkiyədə pul-kredit siyasətində əsasə məsələ lirəyə inamın azlığıdır. Eyni zamanda ölkə iqtisadiyyatının dollar əldə etmək kanalının geniş olmaması ilə bağlıdır. Bir tərəfdən dollar əldə edə bilmirsən, digər tərəfdənsə dollarla borclanırsan. Bu zaman iqtisadiyyatda dollarlaşma sürəti yavaşıyır. Artıq Türkiyənin borcları 463 mlrd. dolları ötüb. Dövlət borclarının (daxili + xarici) son 1 ilini müqayisə etsək, artımın necə baş verdiyini müəyyənləşdirmək olar. Əgər 2020 fevral ayında dövlət borcları 1 trilyon 410 milyard TL idisə, 2021 fevral ayında bu rəqəm 1 trilyon 860 milyard TL səviyyəsinə yüksəlib. Son 1 ildə borc artımı 32% və ya 450 milyard TL olmuşdur. Bu olduqca sürətli borclanma nisbətini ifadə edir.
Türkiyədə TL-nin zəifləməsində valyuta rezervlərinin də məhdud olması durur. Türkiyənin valyuta ehtiyatları 95,4 mlrd. dollardır. Bunun 85%-i kommersiya banklarının MB-da ehtiyatlarıdır. Bu isə ümumiyyətlə valyuta ehtiyatları sayılmır. Çünki bunlar öhdəliklərdir. TCMB-nın məcburi ehtiyat normalarıdır. Türkiyənin xarici valyutasının həcmi 15 milyard dolları ötmür. Bu o deməkdir ki, simvolik həddə olan bu valyuta ehtiyatları illik ÜDM-nin (2020, 717 mlrd. dollarlıq) olduqca kiçik bir hissəsin təşkil edir.
Türkiyənin tədiyyə balansında da ciddi problemlər yaranıb. Ölkəyə daxil olan vəsaitlə ölkədən çıxan vəsait Türkiyənin xeyrinə deyil. “Cari açıq” dedikləri bu defisit illik olaraq son illər 30-70 mlrd. dollar arasında dəyişir. Xüsusilə Türkiyənin enerji komponentlərinin xaricdən asıllığı, o cümlədən neft-qaz məhsullarının idxalı ölkədən kənara 10 milyardlarla valyutanın axınına səbəb olur. Bu da lirə üçün riskyaradıcı faktor sayılmalıdır.
Doğrudur, bundan sonra lirənin daha da dəyər itirməsinə çox inanmıram. Amma ümumilikdə lirənin gücü TCMB-nın siyasətinə bağlı deyildir, iqtisadiyyatın strukturuna bağlıdır. Başqa sözlə, yeni MB-nın işi asan deyil. Valyuta bazarında yanğınsöndürmə əməliyyatı həyata keçirməlidir.
Türkiyənin həm daxilində, həm də xaricində Ərdoğan iqtidarına qarşı güvən çox sarsılıb. Bu iqtidarın etdiklərinin miqyasından və komanda gücündən asılı olmayaraq bazar iştirakçılarına sivil oyun qaydalarını inandırmaq doğrudan da çətin bir işə çevrilib. İqtisadiyyatın ümumiləşmiş obrazının təzahürləri valyuta bazarında, valyuta bazarındakı sərt dalğalanmaların da əsası isə siyasi iqtidardadır. Güvən sarsılanda, bu həm siyasətin, həm də iqtisadiyyatın nəticələri kimi ortaya çıxır.
Məmməd Talıblı / ASTNA
Xəbərin oxunma sayı : 715
Analiz
Xəbərlər
-
Saxlanılan Rusiya vətəndaşları barəsində həbs qətimkan tədbiri seçildi - FOTOLAR
-
İkinci əl Çin avtomobili alarkən nələrə diqqət edilməlidir? - VİDEO
-
Kimya müəllimləri sertifikasiyanın nəticələrindən narazıdırlar - VİDEO
-
Hökumət vergi güzəştini sona çatdırır? - “Vergi Məcəlləsinə dəyişiklik layihəsi artıq hazırdır“
-
Mutvali Şıxlinskinin niyə saxlanıldığı məlum oldu - İllər öncə qətlə yetirilən şəxs onun müavini olub
-
“Anti-Azərbaycan kampaniyası 600-ə yaxın hesabdan aparılır“ - Milli Məclis
-
Sahib Məmmədovun müşaviri və yaxın qohumu xaricə hansı vəsaitlə gedir? - İLGİNC İTTİHAM
-
Yekaterinburqdakı Azərbaycan diasporunun lideri və oğlu belə saxlanıldı - VİDEO
-
“AZERİŞIQ” ASC-də açıq TENDERLER niyə GİZLİ şəkildə keçirilir…..
-
Özbəkistan Prezidenti Azərbaycana dövlət səfəri edəcək - Bu tarixdə
-
Voronejdə azərbaycanlı iş adamı həbs edildi - VİDEO
-
Ruben Vardanyan hakim qarşısında - Məhkəmə prosesi
-
Zelenski İlham Əliyevə zəng etdi: Ukrayna Azərbaycana həmrəyliyini ifadə etdi
-
“Evə dünyanın xərcini çəkib təmir etdirmişik...” - 1 evi 2 nəfərə satan MTK rəhbərinin məhkəməsi
-
“Dəniz” Hospitalında estetik əməliyyat üçün qızılları girov alındı…- Şikayət
-
“Bakı Yem Fabriki“ndə maliyyə böhranı: Vergi borcu yarım milyona yaxınlaşır
-
“O, futbol tarixinin ən böyük məşqçisidir“ - Yürgen Klopp
-
“İşğal Azərbaycana 150 milyard ABŞ dolları dəyərində ziyan vurub“ - Samir Şərifov
-
“Ege Hospital“ qaydaları pozdu - Maliyyə sanksiyası tətbiq olundu
-
AZAL təyyarəsini vuran rus zabitinin etirafları - Sensasion iddia + Səs yazısı
-
“Sputnik Azərbaycan“ işi üzrə saxlanılanlar 4 aylıq həbs edildi - Məhkəmədən qərar
-
Həftə sonunadək yağış yağacaq, şimşək çaxacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
Rəsmi Bakıdan Rusiyaya:“Daxili işlərimizə qarışmayın!”
-
Pakistanda hökumət binasına və banklara hücum - Ölənlər var
-
İlqar Mustafayev bu şəxslərlə əlbir imiş - 12 milyonluq cinayət
-
Bu ilin birinci yarısında Azərbyacanda neçə nəfər qızılcaya yoluxub? - RƏSMİ
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Nazir Mərkəz direktorunu işdən çıxardı - Yeni təyinat
-
Bir sıra birinci instansiya məhkəmələrinə hakimlər təyin edildi - SİYAHI
-
Miqrasiya Xidmətindən əcnəbilərə xəbərdarlıq - 31 iyula kimi vaxtınız var
-
İlahə İlyasovanın direktoru olduğu “T-Finans LTD” MMC-nin rəhbəri Minayə Həmidova haqqında məhkəmə qərarı
-
Fərid Əsgərova general-mayor rütbəsi verildi - Sərəncam
-
Bakıda Rusiya vətəndaşlarından ibarət dəstələr ələ keçdi: Narkotik tranziti, onlayn dələduzluq...
-
Kinostudiyanın ərazisində təmizləmə işləri aparılır - Birgə məlumat
-
2300-dən çox müəllim işdən çıxarılıb - RƏSMİ
-
Rusiyadan gətirilən məhsullar Azərbaycanda məhv edildi - Fotolar
-
Tərlan Əhmədzadə işdən çıxarılır - Vəzifəsindən kənarlaşdırıldı, məzuniyyətə göndərildi
-
Yasamal rayonunda qanunsuz tikinti: “Kəpəz“ MTK yenidən işə başlayıb?
-
“Sputnik Azərbaycan“ bağlı işdə yenilik - 7 nəfər saxlanıldı
-
“Azərbaycan ərazisindən İrana qarşı istifadə olunmasına dair rəsmi məlumat yoxdur“ - Səfir
-
Daha iki nəfər batdı - Birinin 91, digərinin 17 yaşı var... (VİDEO)
-
MY SHOPS”un satış müdirindən dələduzluq - 50 ədəd “Playstation” sifariş verib...
-
Baş Prokurorluqda cinayət işi açıldı - Rusiyada öldürülən azərbaycanlılarla bağlı
-
Yağış, leysan, dolu, 32 dərəcə isti - Sabahın havası
-
Sabiq diplomat hakim qarşısına çıxarılır - DTX tərəfindən saxlanılmışdı
-
Beyləqanda qanvermə aksiyası keçirildi - Fotolar
-
“Pulu Vasif Talıbovun oğlunun sürücüsünə verirdim” - Rəisdən ŞOK AÇIQLAMA
-
Səfərov qardaşlarının ölümü ilə bağlı ekspertiza nəticələri açıqlandı - VİDEO
-
Lənkəran şəhərində qanunsuz obyekt inşa edilir? - Açıqlama/FOTO
-
700 balın sirri: Niyə maksimum nəticə yoxdur?
-
Məsud Pezeşkian Xankəndiyə səfər edəcək - Bu tarixdə
-
Nohurqışlaqda meşədə köməksiz qalan şəxs xilas olundu - VİDEO
-
Azərbaycan səfiri Rusiya XİN-ə getdi - VİDEO
-
Səfərov qardaşları dəfn olundu - Fotolar
-
DTX əməliyyat keçirdi: Dövlətə xəyanət edən tutuldu
-
Lökbatanda beton zavodundan şikayət - VİDEO
-
Baş direktor vəzifədən azad edildi - Yeni təyinat
-
Azərbaycanda avro bahalaşdı - 4 ildən sonra
-
“Rusiya tərəfinin uydurduğu xəbər cəfəngiyyatdır“ - Seyfəddin Hüseynli
-
Tramp fərman imzaladı - Suriyaya qarşı sanksiyaları ləğv edildi
-
Bu gündən sosial müavinətlər və təqaüdlər artırılır - Fərman qüvvəyə minir
-
İnstaqramda kimlər nələr paylaşdı? - FOTOLAR
-
“Azərbaycan xalqına bir daha təşəkkürümü bildirmək istəyirəm“ - Ərdoğan
-
Mədəniyyət sektorunda yeni vergi güzəştlərinin tətbiqinə başlanılır - VİDEO
-
Uitkoff İranla müzakirələri davam etdirir - Ağ Ev
-
“NATO sammiti Ankarada keçiriləcək” - Ərdoğan
-
Arkadi Qukasyandan yeni ETİRAFLAR
-
İyulun 1-dən artırılan bəzi sosial müavinətlər nə qədər olacaq? - VİDEO
-
Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsində kanalizasiya problemi - VİDEO
-
Bu şəxslərə yeni mənzillər veriləcək - RƏSMİ
-
ABŞ və İsrailin İrana qarşı addımları bütün regionu təhlükəyə atıb - Pakistan XİN
-
Gömrükdə rüşvət qalmaqalı - Sabiq rəis 834 maşını ölkəyə necə keçirib?
-
Yekaterinburqda öldürülən azərbaycanlıların nəşi Vətənə gətirilib - VİDEO
-
Tələbələr üçün xoş xəbər: Müraciət vaxtı artırıldı
-
Deputatlar bu qanunlara dəyişiklik edəcək - SİYAHI
-
Fransanın radioaktiv tullantıları Azərbaycan sərhədində? - Xəzər üçün təhlükə
-
Azərbaycanda şok OLAY: 5 aylıq hamilə ola-ola başqasına ərə getdi - VİDEO
-
“Sputnik Azərbaycan”ın ofisində saxlanılanlar kimdir? - ADLAR
-
“Excelsior Hotel”də baş direktorla menecer arasında nə baş verir?
-
Bəylər Eyyubovun yerinə gələn Fərid Əsgərov kimdir? - DOSYE
-
“Kremlin yeni strateji hədəfi Odessadır“ - “Financial Times”
-
DİN-dən “Sputnik-Azərbaycan“dakı əməliyyatla bağlı açıqlama
-
Ərdoğan və Ersin Tatar Bakıya gəlir - Bu tarixdə
-
Bəylər Eyyubov vəzifədən azad edildi - Yerinə təyinat oldu
-
İyul ayında hava necə olacaq? - Aylıq proqnoz
-
Rusiya agentləri “Sputnik Azərbaycan“dan belə çıxarıldı - VİDEO
-
Elariz Məmmədoğlunun qızı məhkəmədə ifadə verdi - Milyonluq qalmaqallı iş üzrə
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
“İran komandirləri yoxa çıxıblar” - “Washington Post“
-
Salyanda dəhşətli cinayət: gecəyarısı arvadını xəyanətdə günahlandırdı, sonra isə...
-
Həbs edilən şəxs Namiq Abdullayevin adından necə istifadə edib? - DƏLƏDUZLUQ İŞİ
-
“Cəlal Harutyunyana general-leytenant rütbəsini Sarkisyan verib“ - Arayik Harutyunyan
-
“Veysəloğlu”nun elan etdiyi “Qida Təhlükəsizliyi Ayı” çərçivəsində növbəti məhsuldar görüş AQİSA ilə keçirildi - FOTOLAR
-
“Türk vətəndaşı olmağı çox istərdim” - Montello ilə yeni müqavilə bağlanılıb
-
Qohum nikahların qarşısı necə alınacaq? - Nazirlikdən açıqlama
-
İran “Starlink“ə qadağa qoydu: İstifadə edənləri həbs gözləyir
-
Bakıda 400 nəfərin gizlənə biləcəyi yeraltı bunker: Harda yerləşir?
-
"QayMaq Premium Qida" şirkətinin kərə yağından sellofan çıxıb - Video
-
Sabahdan məktəbli formalarının qiyməti aşağı düşür - CƏDVƏL
-
Prezidentdən Fikrət Məmmədovla bağlı - Sərəncam
-
“TikTok” üçün çox varlı alıcılarımız var” - Tramp
-
Hərbi prokuror bayram günləri sərhədlərdə - FOTOLAR
-
Şuşa və Xankəndiyə səfərlər müvəqqəti dayandırılır - Səbəb açıqlandı
-
Vilayət Eyvazov Astarada vətəndaş qəbulu keçirəcək - Bu tarixdə
-
Cümşüdün batdığı kanal bu qurumun balansında olub - Baş Prokurorluğun məlumatı
-
“Sputnik-Azərbaycan” agentliyinin ofisində əməliyyat keçirilir
-
Azərbaycan İsrailə neft satışını dayandırıb - İxracın 95 faizi Avropa bazarlarına yönəldilib
-
Bakıda orta aylıq əməkhaqqı 1386 manatdır - Rəsmi
-
Çimərliklərdəki istirahət məkanlarında qiymətlə - VİDEO
-
“Ermənistanda kilsəyə yönələn hücumlar narahatlıq doğurur“ - Lavrov
-
Həyət evlərində qalanlar həşəratlara qarşı bu dərmanlardan istifadə etsinlər - VİDEO
-
Şamaxıda kişi qətlə yetirildi - 31 yaşlı kürəkəni tutuldu
-
Rusiya bu istiqamətdə 50 min hərbçi toplayıb - Ukraynanın işi çətindir
-
“Dedilər işə düzəlmək üçün 5 min manat pul lazımdır“ - Məhkəmə işi
-
Sabahdan bu sosial müavinətlər və Prezident təqaüdləri artırılacaq - SİYAHI
-
“İranın gizli nüvə obyekti ola bilər” – Tramp
-
Azərbaycanda bu şəxslərin nikahı qadağan ediləcək - Sabahdan
-
Qeyri-iş günü bir də dörd aydan sonra olacaq - TARİX
-
Maştağada kanalda antisanitar vəziyyət - VİDEO
-
Az maaş, çox tələb: Gənclər niyə iş tapa bilmirlər?
TOP 10
ARXİV