|
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
“Xocalı qurbanlarının qisasını aldıq!“ - Prezidentin Xocalıdakı çıxışı (FOTOLAR)
Yüz milyon büdcəsi olan Dövlət Fondunu kimlər idarə edir? - Araşdırma
MSK növbədənkənar prezident seçkilərinə yekun vurdu - İlham Əliyev 92,12 % səslə qalib oldu
Bir qərinəlik sədrin müəmması - Vahid Novruzovun Auditorlar Palatasında baş verənlərdən xəbəri yoxdur?
İrəvan bu istiqamətdən savaşa başlayacaq - Fransanın Azərbaycanla bağlı sensasiyalı planı (VİDEO)
Utanc və korrupsiya tablosu: Bakı küçələrinə ayrılan 2.300 ton duzu kimlər “yeyib“?
Avropa İttifaqında daxili ziddiyyətlər artır - TƏHLİL
Tarix elmləri namizədi olan Prezident – İlham Əliyev hansı mövzuda elmi işi müdafiə edib?
Güləddin Dadaşovu korrupsiya və çoxsaylı şikayətlər bitirir: “Azərkontrakt” ASC sədri kim olacaq?
Prezident nöqtəni qoydu - “Dediyim marşrut açılmasa, biz Ermənistanla...”
“Azərbaycanı Rusiyaya o ölkə qurban verdi” - Tarixçi-alim Zaur Əliyev
Tarix 28.05.20, 18:15 |
|
"Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti o dönəmdə dünyanın 20 ən demokratik dövlətindən biri sayılırdı. Cümhuriyyətin digərlərindən əsas fərqi bundaydı. Təsəvvür edin ki, dövlət rəsmilərinin nəqliyyat vasitəsi belə yox idi. Pulla kareta tutmuşdular, bu karetalarla Tiflisdən Gəncəyə, Gəncədən Tiflisə gedirdilər”.
Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, tarixçi-alim Zaur Əliyev belə deyir. Onun müsahibəsini təqdim edirik.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dönəmindən danışanda həmişə bu məqama diqqət çəkirlər ki, Azərbaycanın müstəqil olması üçün şərtlər irəli sürülmüşdü. Məsələn, İrəvanın ermənilərə verilməsi kimi... Sizcə, bu ön şərtlərsiz və ya bunlardan yan keçməklə müstəqilliyə nail olmaq mümkün idimi?
- Proses 1912-ci ildən başlamışdı, xalqlar Çar Rusiyasının parçalanmasından sonra müstəqil olacaqlarını gözləyirdilər. Artıq 1912-ci ildən Rusiya Dövlət Dumasında təmsil olunan azərbaycanlı deputatlar müstəqillik çıxışları edirdilər. Çünki görürdülər ki, ermənilər Qafqazda və ya Azərbaycanda hansı vəhşiliklərə əl atırlar, bu səbəbdən müstəqillik uğrunda mübarizə aparırdılar.
Ümumiyyətlə, həmin dövrdə beynəlxalq güclərin gündəmində erməni dövlətinin yaradılması məsələsi yox idi. Osmanlı və İngiltərə arasındakı razılaşmaya görə, ermənilərə indiki Türkiyə ərazilərində muxtariyyət verilməli idi, paytaxtı da Gümrü olacaqdı.
Azərbaycan həmin dövrdə qurulan Zaqafqaziya Seyminin tərkibində idi. Osmanlı tələb edirdi ki, Batumu ona versinlər. Ermənistan və Gürcüstan da razılaşmışdılar ki, Batumun Osmanlıya verilməsinə mane olsunlar. Azərbaycan bu məsələdə neytral qaldı, çünki Osmanlıya qarşı savaşmaq istəmirdi. Hər şeyin taleyi Batum konfransında həll olundu. Həmin konfransda bölgədə yeni dövlətlərin yaranması tələbi qoyuldu.
Məsələn, Gürcüstanın müstəqilliyini ən çox tələb edən dövlətlərdən biri Almaniya idi. Plan bu idi ki, mayın 26-da Cənubi Qafqazda Azərbaycan və Gürcüstanın müstəqiliyi elan ediləcək. Lakin İran və Rusiya erməni məsələsini ortaya atdı, Türkiyə də geri çəkilməyə məcbur oldu. Çünki ermənilərə paytaxt vermək lazım idi. Osmanlı dövləti də öz ərazisində ermənilərə paytaxt vermək istəmirdi. Nəticədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökumətinə bildirildi ki, siz İrəvanı ermənilərə paytaxt kimi verməsəniz, cümhuriyyətin elan olunmasını görə bilməyəcəksiniz.
Azərbaycan böyük təzyiqlərə məruz qaldı. Ortada həm Osmanlının, həm İranın, həm Rusiyanın, həm də İngiltərənin təzyiqləri vardı. Azərbaycan güzəştə getməli oldu. İrəvanı Ermənistan dövlətinə yox, Erməni Milli Konfederasiyasına təqdim etməyə razılaşdı. Çünki o vaxt Ermənistan dövlətinin yaradılması gündəmdə yox idi. Ermənilər "Ararat Respublikası” qurmağı planlaşdırırdılar. Bu da Erməni Milli Konfederasiyası şəklində formalaşmalı idi. Lakin Azərbaycan Cümhuriyyəti İrəvanı güzəştə getməyə məcbur olduqdan sonra böyük dövlətlərin tələbi ilə Batum konfransında imzalanan müqavilə Azərbaycan və Ermənistanın müstəqilliyinin tanındığı ilk rəsmi sənəd idi.
Cümhuriyyət hökuməti bilirdi ki, İrəvanı güzəştə getməsə, müstəqilliyi elan etmək mümkün olmayacaq. Çünki ermənilərin arxasında duran dövlətlər çox güclü idilər. Hətta İrandan təzyiqlər edilirdi ki, yaranacaq yeni müstəqil dövlətlərin arasında Azərbaycanın adı olmasın.
- Bəs müzakirələrdə Azərbaycan hansı adla təqdim edilirdi?
- Həmin müzakirələrdə Azərbaycan Türk Respublikasından söhbəti gedirdi. Lakin nə Türkiyə, nə Rusiya, nə də İran buna razılıq verdi. Qərara gəlindi ki, Qafqaz Azərbaycan dövləti yaradılsın. Azərbaycanın müstəqil olmasını istəməyən respublikalar buna etiraz etdilər. Nəticədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elan olunması məsələsi gündəmə gəldi. "İstiqlal Bəyannaməsi” qəbul edikdən sonra – 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dünyaya elan olundu.
Bir faktı da deyim ki, o dönəmdə Azərbaycanın arxasında onu dəstəkləyən qüvvə yox idi. Böyük dövlətlərin Azərbaycanda yeganə marağı bu idi ki, Bakı neftini ələ keçirsinlər. Bütün maraqlar bunun üzərində qurulmuşdu. Almanlar bir tərəfdən, Türkiyə digər tərəfdən, Rusiya və ingilislər də başqa bir tərəfdən Bakı neftini ələ keçirmək istəyirdilər.
İran isə ümumiyyətlə Azərbaycan adlı dövlətin yaranmasını istəmirdi. Böyük Britaniya Tağıyevin vaxtından – 1905-ci ildən Bakıda oturmuşdu. Britaniya Bakı neftini itirmək istəmirdi.
- Əgər onlara Bakı nefti maraqlı idisə, niyə Bakı və bütöv Azərbaycanın ələ keçirilməsini gözləri yumulu seyr etdilər?
- Rusiya Azərbaycanı aldatdı. Rusiyanın məqsədi bu idi ki, Mərkəzi Asiya və Hindistanı İngiltərənin əlindən alsın. Çünki Şərq regionunu Rusiya idarə etmək istəyirdi. Amma Britaniya Hindistan və İranı itirmək istəmirdi. Buna görə də, Britaniya Azərbaycanı qurban verdi. Çünki artıq Hollandiya və Britaniyanın neft şirkətləri öz paylarını satmışdılar. Yəni, onlar üçün Azərbaycan öz əhəmiyyətini itirmişdi.
Böyük dövlətlərin siyasi xəritəsində Britaniyanın sözü keçirdi. Britaniya da Hindistanı itirməmək üçün Cənubi Qafqazı, o cümlədən, Azərbaycanı Rusiyaya qurban verdi.
- İşğaldan sonra mühacir hökumət hansı işləri həyata keçirirdi, yenidən müstəqil olmaq üçün planları vardımı, buna cəhdlər olmuşdumu?
- Mühacir hökumət Azərbaycanla əlaqə saxlayırdı. Gəncə üsyanının hazırlanması, Gəncədə 32-lər savaşı, Tərtər, Zaqatala və Balakən üsyanları mühacir hökumətin yenidən Azərbaycana qayıtması üçünü hazırlanan planlar idi. Onlar istəmirdilər ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süquta uğrasın. Mühacir hökumət uzun müddət Sovet Rusiyasının işğalçı olduğunu sübut etməyə çalışdı. Hətta Amerikada yaşayan azərbaycanlılar da çalışırdılar ki, Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etsinlər. O faktı irəli sürürdülər ki, Azərbaycanın müstəqilliyi Paris Sülh Konfransında de-fakto tanınıb və bu respublikanın azad olunması vacibdir. Amma artıq elə bir dövr idi ki, dünya SSRİ-nin qurulması ilə razılaşmışdı, geri qayıtmaq üçün bir yol yox idi.
Mühacir hökumət İkinci Dünya Müharibəsində də buna cəhdlər etdi, amma bu da baş tutmadı. Baxmayaraq ki, Almaniya tərəfi məğlub olan anda Azərbaycanın müstəqilliyini tanıdı, lakin gec idi. Çünki Rusiya artıq ABŞ-ı da, İngiltərəni də, digər gücləri də razı salmışdı. Digər yandan, Britaniya nə Azərbaycan, nə Gürcüstan, nə də digər dövlət üçün Sovet Rusiyası ilə savaşa girmək gücündə deyildi, əslində isə maraqlı deyildi. Bu səbəbdən də, o illərdə Azərbaycan hökumətinin yenidən bərpa olunması mümkün deyildi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti o dönəmdə dünyanın 20 ən demokratik dövlətindən biri sayılırdı. Cümhuriyyətin digərlərindən əsas fərqi bundaydı. Təsəvvür edin ki, dövlət rəsmilərinin nəqliyyat vasitəsi belə yox idi. Pulla karet tutmuşdular, bu karetlərlə Tiflisdən Gəncəyə, Gəncədən Tiflisə gedirdilər. Yəni, cümhuriyyətin heç nəyi yox idi.
Hətta Ermənistan və Gürcüstan birləşib Azərbaycanı yarı yolda qoymuşdular. Azərbaycan borc üçün bir neçə dövlətə, o cümlədən, Osmanlıya müraciət etmişdi. Osmanlı Azərbaycana 1 milyon vəd etmişdi, amma o pul da gəlib Azərbaycana çatmadı.
Mənbə: Teleqraf.com
Xəbərin oxunma sayı : 208
Sosial
Xəbərlər
-
Aygün Kazımova ilə Namiq yenidən məşhur dueti oxudu - VİDEO
-
Qurban Qurbanov hərəkətlərinə fikir verməyən futbolçunu CƏRİMƏLƏDİ
-
DİN vətəndaşlara müraciət edib - “Hesab məlumatlarınızı tanımadığınız şəxslərlə paylaşmayın”
-
Pensiya və müavinətlər artırıla bilər - VİDEO
-
Azərbaycan təhlükəsizlik orqanlarına həsr edilən “Xüsusi Xidmət” sənədli filmi - VİDEO
-
Quzu ətindən baha olan göbələk növü - VİDEO
-
“Hərbi xidmətdən yayınanların sayı bir milyona çatır“ - Ukraynalı deputat
-
Şokoladın qiyməti dəyişəcək? - VİDEO
-
Nazir üç universitetə yeni prorektorlar təyin etdi - FOTO
-
Ramazanın 19-cu gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
-
“Ermənistan Rusiya ilə münasibətləri uçuruma aparır” - Lavrov
-
Təhlükəsizlik orqanlarının 105 illiyi ilə bağlı tədbir keçirildi - FOTOLAR
-
Nağdsız ödənişdən yayınanlar barəsində tədbir görüləcəkmi? - Ekspertlər danışır...
-
7-8 il əzab verdiyi arvadı gözünü itirib... - TƏFƏRRÜAT
-
“OMİD” 10 min manatədək cərimə oluna bilər – Məhkəmə davam edir
-
Şadlıq saraylarında hansı menyular daha çox bahalaşıb? - QİYMƏTLƏR
-
Bu şəxslərin evləri təmir olunacaq: yarım milyon ayrıldı
-
Ramiz Mehdiyev məhkəmə qarşısında - Onu hansı cəza gözləyir?
-
Himayədar ailə olmaq istəyənlərin nəzərinə - Güzəşt tətbiq ediləcək
-
Taksilərlə bağlı yeni tələblər müəyyənləşdi - Nələr məcburi olacaq?
-
Azərbaycanda sahə rəisi həmkəndlisini niyə güllələyib? - TƏFƏRRÜAT
-
Küçəni zibilləyənlərə qarşı nə tədbir görüləcək? - Gəncədə zibilxanaya çevrilən ərazi + VİDEO
-
Paşinyan hökuməti separatçıları küncə sıxışdırır: Bütün ofisləri bağlanacaq
-
Daxili işlər naziri Şamaxı rayonunda vətəndaş qəbulu və sıra baxışı keçirib - FOTO/VİDEO
-
Məktəb və musiqi kolleci niyə birləşdirildi? - VİDEO
-
Taleh Qaraşovun qardaşı oğluna hökm oxundu - Atasını öldürmüşdü
-
Azərbaycanda taksilər bu rənglərdə olacaq - Qərar verildi
-
Dövlət Xidmətindən xəbərdarlıq - Bu mesajlar telefonunuza gəlirsə...
-
Çingizi arvadı ifşa edibmiş - Mərhum nazirin oğlu da dindirilib
-
Tramp İncil satmağa başladı - VİDEO
-
Naxçıvanda nəqliyyat problemi necə həll ediləcək? - VİDEO
-
Ödənişli yollara görə ödənilən vəsaitin bölgüsü qaydası hazırlanacaq - FƏRMAN
-
Bakıda İran vətəndaşına hökm oxundu - Casusluğa görə
-
“Ermənistan “Dağlıq Qarabağ”ın “hökuməti”ni tanımır” - Paşinyan
-
Yeni qərar kredit faizlərini endirəcək? - AÇIQLAMA
-
“KTMT üzvləri su uğrunda münaqişələrlə üzləşə bilər“ - Baş katib
-
İsveçrədən Azərbaycana 105 min manata 4 ədəd qol saatı gətiriblər - TƏFƏRRÜAT
-
“Telegram“ getdikcə terrorçuların əlində alətə çevrilir“ - Kreml
-
“Lifttəmir”in direktoruna şiddətli töhmət verildi – İki rəis vəzifədən kənarlaşdırıldı
-
“Vətəndaşlarımız Rusiyada terrora cəlb edilir“ - Qırğızıstanın əmək nazirliyi
-
Ombudsman Xankəndidə erməniəsilli sakinlərlə görüşüb
-
Bakıda 17, bölgələrdə 20 dərəcə isti olacaq - Sabahın havası
-
Diri atı 340 manata Qazaxıstana satıb, kiloqramı 2,9 manata Qazaxıstandan at əti alırıq – RƏSMİ
-
“Azneft”in baş direktoru vəzifəsindən azad edildi - Yeni təyinat
-
Mərkəzi Bank dollara tələbin artmasının səbəblərini AÇIQLADI
-
“İrəvan bizim işimizdə iştirak etmir“ - KTMT-nin Baş katibi
-
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
-
YAP qarşıdakı seçkidə bu deputatlardan imtina edəcək? - SİYAHI
-
Uşaq bağçalarında müdir vəzifəsinə qəbulun test mərhələsinin vaxtı AÇIQLANDI
-
Daşaltıda itkin düşmüş daha 73 nəfərin adı açıqlanacaq - Əli Nağıyev
-
Azərbaycanda işığın qiyməti ucuzlaşa bilər - VİDEO
-
Cəhri-Buzqov avtomobil yolunda qaya uçqunu baş verdi - VİDEO
-
DTX 27 dövlətə xəyanət işinin ibtidai istintaqını aparıb - Əli Nağıyev açıqladı
-
Azərbaycanın təhlükəsizlik orqanları 105 yaşında - VİDEO
-
“Rusiya “Crocus”da terrorun hazırlandığını hələ fevraldan bilirdi“ - Budanov
-
Qadın sevgilisinə yazdığı mesajı oğluna göndərdi - Ucar rayonunda dəhşətli cinayət
-
Fransada həyəcan təbili: Silah ehtiyatı azalır
-
Boşanma zamanı əmlakın bölünməsi ilə bağlı yenilik: Qeydiyyatsız tikililərlə bağlı qərar - VİDEO
-
Canlı yayım açıb dərman tövsiyə edən əczaçıları hansı cəza gözləyir? - VİDEO
-
Lalə Məmmədovadan cazibədar - Fotosessiya
-
“Yəqin ki, yığmadan gedəcəkdim“ - Messi açıqladı
-
Hikmət Hacıyev NATO-nun eks-baş katibi barədə: “Hesabatına ödənişi əlavə etməyi unudub”
-
Tikinti materialları bazarında son vəziyyət: Hansı məhsullar ucuzlaşdı?
-
Bakıda və üç rayonda qazın verilişində məhdudiyyət olacaq - Xəbərdarlıq
-
Rusiya Xarkovun yaşayış massivinə zərbə endirib - Ölən və yaralananlar var
-
Həcc üçün ayrılan kvotanın yarısından çoxu dolub - RƏSMİ
-
Sabiq milli təhlükəsizlik naziri VƏFAT ETDİ
-
“55 min manat ver, övladının maddəsini dəyişdirib azadlığa buraxdırım” - Məhkəmə
-
“ABŞ-ni yenidən dua oxumağa məcbur etməliyik” - Tramp
-
“Fransa Azərbaycanla Ermənistan arasında razılaşmaların həyata keçirilməsinə mane olur” - Zaxarova
-
Ramazan ayının 18-cı günü - İmsak və iftar vaxtı
-
“Qərbi ərköyün övladına qarşı təzyiqləri artırmaq lazımdır” - Ərdoğan
-
Azərbaycan hotelləri Novruz bayramından necə çıxıblar? - ARAŞDIRMA
-
Şəhid bacısı sektor müdiri TƏYİN EDİLDİ
-
Xristianlıqla İslamı üz-üzə qoymaq istəyirlər - Kirill
-
Yüzə yaxın ailə təhlükədə: Zaqataladakı qəzalı körpü niyə təmir edilmir? - VİDEO
-
“Düzəltdiyim dəmiri silah üçün istifadə ediblər“ - “Bravo“da silahlı hücumla bağlı məhkəmə
-
2024-cü ildə bu rektorların səlahiyyət müddəti bitir - SİYAHI
-
Samuxun ötən əsrdən qalma keçilməz yolları - VİDEO
-
Prorektorun qətlini sifariş etməkdə təqsirləndirilənlərə ağır cəza istənildi - MƏHKƏMƏ
-
Bahalaşmanın növbəti dalğası gəlir: Evlərin qiyməti yenə artacaq
-
Məşhur vəkilə qarşı ittiham: 7 min manat pul alıb
-
Qanunsuz evlər yaxın vaxtlarda sənədləşdiriləcək? - AÇIQLAMA
-
Ağalarovun “Crocus City Hall” konsert zalı bankda girov imiş - Yeni DETALLAR
-
“Bahalaşmanı müsbət qarşılamaq lazımdır“ - Deputat
-
“Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişinin prinsipləri razılaşdırılıb“ - Paşinyan
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Ukraynada rusiyalı agentlər ifşa edildilər - FOTO
-
Onlayn satılan saç serumları hansı xəstəliklərə səbəb olur? - VİDEO
-
Mərkəzi Bank Hökumət Ödəniş Portalını niyə ləğv edib? – “Ən çox zərbə mikrosahibkarlara dəyir...”
-
“Rusiyada baş verən terror aktını hər gün Türkiyədə törətmək istəyənlər var“ - Ərdoğan
-
Jurnalistlərin bitirdiyi gömrük polkovniki – Onu Bakıdan qardaşları ilə birlikdə aparıblar
-
Kolleclərə qəbul olmaq istəyənlərin NƏZƏRİNƏ
-
Dəmiryol Vağzalının qarşısında bir sutka parkinqin qiyməti 30 manat olacaq – Tariflər
-
Bakıda qəribə hadisə: Özünün xəbəri olmadan işə götürüldü - VİDEO
-
“Gənclik Mall”da autizmli gəncin döyülməsini ört-basdır etməyə çalışıblar? – FOTO
-
“Dünyanın gələcəyi Çin-ABŞ münasibətlərindən asılıdır“ - Si Cinpin
-
Elçin Babayev yenidən BDU-nun rektoru təyin edildi - Sərəncam
-
“Traktor” komandasının azarkeşləri yeni şüar təqdim ediblər - VİDEO
-
Bakıda 18 dərəcə isti, dağlarda 7 dərəcə şaxta olacaq - Sabahın havası
-
Arıqlamaq üçün istifadə edilən toxumların faydası və zərəri nələrdir? - ARAŞDIRMA
-
Xocalıda kütləvi məzarlıqda qalıqları tapılan şəhid dəfn olundu - FOTO
-
Bakıda qəbiristanlıqda çayxana tikmək istədilər-VİDEO
-
Yeraltı dayanacaqlarda kəskin qiymət artımının səbəbi nədir? - AÇIQLAMA
-
“Azərbaycanda varlıların işğal etdikləri torpaqlar var”: Komitə sədrindən açıqlama
-
Binəqədidə binanın zirzəmisi su ilə dolub: Təhlükəli vəziyyət yaranıb - VİDEO
-
Mərkəzi Bank növbəti faiz qərarını açıqlayacaq - Tarix bəlli oldu
-
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola düşüb - FOTOLAR + VİDEO
-
Bakıda evə neft axır - VİDEO
-
Mənzil alışında yeniliklər - Nələr dəyişəcək?
-
“Serbiya tezliklə çox böyük təhlükə ilə üzləşəcək“ - Vuçiç
-
Qəbiristanlıqlar hasarlanır və zəbt edilir - VİDEO
-
Bayram günlərində yüzlərlə şəxs xəstəxanaya yerləşdirilib - RƏSMİ
-
Müdafiə Nazirliyindən 30 yaşınadək hərbi vəzifəlilərə müraciət - VİDEO
-
Pakistanda terror hücumu nəticəsində çinlilər həlak oldular - FOTO
-
Bəzi yerlərə yağış və qar yağıb - FAKTİKİ HAVA
-
Sumqayıtda Musiqi Kolleci köçürülür: Valideynlər nədən narazıdırlar? - VİDEO
-
Qırğızıstanın sabiq vəzifəli şəxsi Azərbaycanda həbs edildi - VİDEO
-
“Aİ və ABŞ-nin açıqlamaları qərəzli xarakter daşıyır” - Azərbaycan XİN
-
Güney Azərbaycanın incisindən yeni görüntülər - VİDEO
TOP 10
ARXİV