![]() |
|














“Azərbaycanı Rusiyaya o ölkə qurban verdi” - Tarixçi-alim Zaur Əliyev
Tarix 28.05.20, 18:15 |
|

"Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti o dönəmdə dünyanın 20 ən demokratik dövlətindən biri sayılırdı. Cümhuriyyətin digərlərindən əsas fərqi bundaydı. Təsəvvür edin ki, dövlət rəsmilərinin nəqliyyat vasitəsi belə yox idi. Pulla kareta tutmuşdular, bu karetalarla Tiflisdən Gəncəyə, Gəncədən Tiflisə gedirdilər”.
Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, tarixçi-alim Zaur Əliyev belə deyir. Onun müsahibəsini təqdim edirik.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dönəmindən danışanda həmişə bu məqama diqqət çəkirlər ki, Azərbaycanın müstəqil olması üçün şərtlər irəli sürülmüşdü. Məsələn, İrəvanın ermənilərə verilməsi kimi... Sizcə, bu ön şərtlərsiz və ya bunlardan yan keçməklə müstəqilliyə nail olmaq mümkün idimi?
- Proses 1912-ci ildən başlamışdı, xalqlar Çar Rusiyasının parçalanmasından sonra müstəqil olacaqlarını gözləyirdilər. Artıq 1912-ci ildən Rusiya Dövlət Dumasında təmsil olunan azərbaycanlı deputatlar müstəqillik çıxışları edirdilər. Çünki görürdülər ki, ermənilər Qafqazda və ya Azərbaycanda hansı vəhşiliklərə əl atırlar, bu səbəbdən müstəqillik uğrunda mübarizə aparırdılar.
Ümumiyyətlə, həmin dövrdə beynəlxalq güclərin gündəmində erməni dövlətinin yaradılması məsələsi yox idi. Osmanlı və İngiltərə arasındakı razılaşmaya görə, ermənilərə indiki Türkiyə ərazilərində muxtariyyət verilməli idi, paytaxtı da Gümrü olacaqdı.
Azərbaycan həmin dövrdə qurulan Zaqafqaziya Seyminin tərkibində idi. Osmanlı tələb edirdi ki, Batumu ona versinlər. Ermənistan və Gürcüstan da razılaşmışdılar ki, Batumun Osmanlıya verilməsinə mane olsunlar. Azərbaycan bu məsələdə neytral qaldı, çünki Osmanlıya qarşı savaşmaq istəmirdi. Hər şeyin taleyi Batum konfransında həll olundu. Həmin konfransda bölgədə yeni dövlətlərin yaranması tələbi qoyuldu.
Məsələn, Gürcüstanın müstəqilliyini ən çox tələb edən dövlətlərdən biri Almaniya idi. Plan bu idi ki, mayın 26-da Cənubi Qafqazda Azərbaycan və Gürcüstanın müstəqiliyi elan ediləcək. Lakin İran və Rusiya erməni məsələsini ortaya atdı, Türkiyə də geri çəkilməyə məcbur oldu. Çünki ermənilərə paytaxt vermək lazım idi. Osmanlı dövləti də öz ərazisində ermənilərə paytaxt vermək istəmirdi. Nəticədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökumətinə bildirildi ki, siz İrəvanı ermənilərə paytaxt kimi verməsəniz, cümhuriyyətin elan olunmasını görə bilməyəcəksiniz.
Azərbaycan böyük təzyiqlərə məruz qaldı. Ortada həm Osmanlının, həm İranın, həm Rusiyanın, həm də İngiltərənin təzyiqləri vardı. Azərbaycan güzəştə getməli oldu. İrəvanı Ermənistan dövlətinə yox, Erməni Milli Konfederasiyasına təqdim etməyə razılaşdı. Çünki o vaxt Ermənistan dövlətinin yaradılması gündəmdə yox idi. Ermənilər "Ararat Respublikası” qurmağı planlaşdırırdılar. Bu da Erməni Milli Konfederasiyası şəklində formalaşmalı idi. Lakin Azərbaycan Cümhuriyyəti İrəvanı güzəştə getməyə məcbur olduqdan sonra böyük dövlətlərin tələbi ilə Batum konfransında imzalanan müqavilə Azərbaycan və Ermənistanın müstəqilliyinin tanındığı ilk rəsmi sənəd idi.
Cümhuriyyət hökuməti bilirdi ki, İrəvanı güzəştə getməsə, müstəqilliyi elan etmək mümkün olmayacaq. Çünki ermənilərin arxasında duran dövlətlər çox güclü idilər. Hətta İrandan təzyiqlər edilirdi ki, yaranacaq yeni müstəqil dövlətlərin arasında Azərbaycanın adı olmasın.
- Bəs müzakirələrdə Azərbaycan hansı adla təqdim edilirdi?
- Həmin müzakirələrdə Azərbaycan Türk Respublikasından söhbəti gedirdi. Lakin nə Türkiyə, nə Rusiya, nə də İran buna razılıq verdi. Qərara gəlindi ki, Qafqaz Azərbaycan dövləti yaradılsın. Azərbaycanın müstəqil olmasını istəməyən respublikalar buna etiraz etdilər. Nəticədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elan olunması məsələsi gündəmə gəldi. "İstiqlal Bəyannaməsi” qəbul edikdən sonra – 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dünyaya elan olundu.
Bir faktı da deyim ki, o dönəmdə Azərbaycanın arxasında onu dəstəkləyən qüvvə yox idi. Böyük dövlətlərin Azərbaycanda yeganə marağı bu idi ki, Bakı neftini ələ keçirsinlər. Bütün maraqlar bunun üzərində qurulmuşdu. Almanlar bir tərəfdən, Türkiyə digər tərəfdən, Rusiya və ingilislər də başqa bir tərəfdən Bakı neftini ələ keçirmək istəyirdilər.
İran isə ümumiyyətlə Azərbaycan adlı dövlətin yaranmasını istəmirdi. Böyük Britaniya Tağıyevin vaxtından – 1905-ci ildən Bakıda oturmuşdu. Britaniya Bakı neftini itirmək istəmirdi.
- Əgər onlara Bakı nefti maraqlı idisə, niyə Bakı və bütöv Azərbaycanın ələ keçirilməsini gözləri yumulu seyr etdilər?
- Rusiya Azərbaycanı aldatdı. Rusiyanın məqsədi bu idi ki, Mərkəzi Asiya və Hindistanı İngiltərənin əlindən alsın. Çünki Şərq regionunu Rusiya idarə etmək istəyirdi. Amma Britaniya Hindistan və İranı itirmək istəmirdi. Buna görə də, Britaniya Azərbaycanı qurban verdi. Çünki artıq Hollandiya və Britaniyanın neft şirkətləri öz paylarını satmışdılar. Yəni, onlar üçün Azərbaycan öz əhəmiyyətini itirmişdi.
Böyük dövlətlərin siyasi xəritəsində Britaniyanın sözü keçirdi. Britaniya da Hindistanı itirməmək üçün Cənubi Qafqazı, o cümlədən, Azərbaycanı Rusiyaya qurban verdi.
- İşğaldan sonra mühacir hökumət hansı işləri həyata keçirirdi, yenidən müstəqil olmaq üçün planları vardımı, buna cəhdlər olmuşdumu?
- Mühacir hökumət Azərbaycanla əlaqə saxlayırdı. Gəncə üsyanının hazırlanması, Gəncədə 32-lər savaşı, Tərtər, Zaqatala və Balakən üsyanları mühacir hökumətin yenidən Azərbaycana qayıtması üçünü hazırlanan planlar idi. Onlar istəmirdilər ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süquta uğrasın. Mühacir hökumət uzun müddət Sovet Rusiyasının işğalçı olduğunu sübut etməyə çalışdı. Hətta Amerikada yaşayan azərbaycanlılar da çalışırdılar ki, Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etsinlər. O faktı irəli sürürdülər ki, Azərbaycanın müstəqilliyi Paris Sülh Konfransında de-fakto tanınıb və bu respublikanın azad olunması vacibdir. Amma artıq elə bir dövr idi ki, dünya SSRİ-nin qurulması ilə razılaşmışdı, geri qayıtmaq üçün bir yol yox idi.
Mühacir hökumət İkinci Dünya Müharibəsində də buna cəhdlər etdi, amma bu da baş tutmadı. Baxmayaraq ki, Almaniya tərəfi məğlub olan anda Azərbaycanın müstəqilliyini tanıdı, lakin gec idi. Çünki Rusiya artıq ABŞ-ı da, İngiltərəni də, digər gücləri də razı salmışdı. Digər yandan, Britaniya nə Azərbaycan, nə Gürcüstan, nə də digər dövlət üçün Sovet Rusiyası ilə savaşa girmək gücündə deyildi, əslində isə maraqlı deyildi. Bu səbəbdən də, o illərdə Azərbaycan hökumətinin yenidən bərpa olunması mümkün deyildi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti o dönəmdə dünyanın 20 ən demokratik dövlətindən biri sayılırdı. Cümhuriyyətin digərlərindən əsas fərqi bundaydı. Təsəvvür edin ki, dövlət rəsmilərinin nəqliyyat vasitəsi belə yox idi. Pulla karet tutmuşdular, bu karetlərlə Tiflisdən Gəncəyə, Gəncədən Tiflisə gedirdilər. Yəni, cümhuriyyətin heç nəyi yox idi.
Hətta Ermənistan və Gürcüstan birləşib Azərbaycanı yarı yolda qoymuşdular. Azərbaycan borc üçün bir neçə dövlətə, o cümlədən, Osmanlıya müraciət etmişdi. Osmanlı Azərbaycana 1 milyon vəd etmişdi, amma o pul da gəlib Azərbaycana çatmadı.
Mənbə: Teleqraf.com
Xəbərin oxunma sayı : 208
Sosial
Xəbərlər
-
Saxlanılan Rusiya vətəndaşları barəsində həbs qətimkan tədbiri seçildi - FOTOLAR
-
İkinci əl Çin avtomobili alarkən nələrə diqqət edilməlidir? - VİDEO
-
Kimya müəllimləri sertifikasiyanın nəticələrindən narazıdırlar - VİDEO
-
Hökumət vergi güzəştini sona çatdırır? - “Vergi Məcəlləsinə dəyişiklik layihəsi artıq hazırdır“
-
Mutvali Şıxlinskinin niyə saxlanıldığı məlum oldu - İllər öncə qətlə yetirilən şəxs onun müavini olub
-
“Anti-Azərbaycan kampaniyası 600-ə yaxın hesabdan aparılır“ - Milli Məclis
-
Sahib Məmmədovun müşaviri və yaxın qohumu xaricə hansı vəsaitlə gedir? - İLGİNC İTTİHAM
-
Yekaterinburqdakı Azərbaycan diasporunun lideri və oğlu belə saxlanıldı - VİDEO
-
“AZERİŞIQ” ASC-də açıq TENDERLER niyə GİZLİ şəkildə keçirilir…..
-
Özbəkistan Prezidenti Azərbaycana dövlət səfəri edəcək - Bu tarixdə
-
Voronejdə azərbaycanlı iş adamı həbs edildi - VİDEO
-
Ruben Vardanyan hakim qarşısında - Məhkəmə prosesi
-
Zelenski İlham Əliyevə zəng etdi: Ukrayna Azərbaycana həmrəyliyini ifadə etdi
-
“Evə dünyanın xərcini çəkib təmir etdirmişik...” - 1 evi 2 nəfərə satan MTK rəhbərinin məhkəməsi
-
“Dəniz” Hospitalında estetik əməliyyat üçün qızılları girov alındı…- Şikayət
-
“Bakı Yem Fabriki“ndə maliyyə böhranı: Vergi borcu yarım milyona yaxınlaşır
-
“O, futbol tarixinin ən böyük məşqçisidir“ - Yürgen Klopp
-
“İşğal Azərbaycana 150 milyard ABŞ dolları dəyərində ziyan vurub“ - Samir Şərifov
-
“Ege Hospital“ qaydaları pozdu - Maliyyə sanksiyası tətbiq olundu
-
AZAL təyyarəsini vuran rus zabitinin etirafları - Sensasion iddia + Səs yazısı
-
“Sputnik Azərbaycan“ işi üzrə saxlanılanlar 4 aylıq həbs edildi - Məhkəmədən qərar
-
Həftə sonunadək yağış yağacaq, şimşək çaxacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
Rəsmi Bakıdan Rusiyaya:“Daxili işlərimizə qarışmayın!”
-
Pakistanda hökumət binasına və banklara hücum - Ölənlər var
-
İlqar Mustafayev bu şəxslərlə əlbir imiş - 12 milyonluq cinayət
-
Bu ilin birinci yarısında Azərbyacanda neçə nəfər qızılcaya yoluxub? - RƏSMİ
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Nazir Mərkəz direktorunu işdən çıxardı - Yeni təyinat
-
Bir sıra birinci instansiya məhkəmələrinə hakimlər təyin edildi - SİYAHI
-
Miqrasiya Xidmətindən əcnəbilərə xəbərdarlıq - 31 iyula kimi vaxtınız var
-
İlahə İlyasovanın direktoru olduğu “T-Finans LTD” MMC-nin rəhbəri Minayə Həmidova haqqında məhkəmə qərarı
-
Fərid Əsgərova general-mayor rütbəsi verildi - Sərəncam
-
Bakıda Rusiya vətəndaşlarından ibarət dəstələr ələ keçdi: Narkotik tranziti, onlayn dələduzluq...
-
Kinostudiyanın ərazisində təmizləmə işləri aparılır - Birgə məlumat
-
2300-dən çox müəllim işdən çıxarılıb - RƏSMİ
-
Rusiyadan gətirilən məhsullar Azərbaycanda məhv edildi - Fotolar
-
Tərlan Əhmədzadə işdən çıxarılır - Vəzifəsindən kənarlaşdırıldı, məzuniyyətə göndərildi
-
Yasamal rayonunda qanunsuz tikinti: “Kəpəz“ MTK yenidən işə başlayıb?
-
“Sputnik Azərbaycan“ bağlı işdə yenilik - 7 nəfər saxlanıldı
-
“Azərbaycan ərazisindən İrana qarşı istifadə olunmasına dair rəsmi məlumat yoxdur“ - Səfir
-
Daha iki nəfər batdı - Birinin 91, digərinin 17 yaşı var... (VİDEO)
-
MY SHOPS”un satış müdirindən dələduzluq - 50 ədəd “Playstation” sifariş verib...
-
Baş Prokurorluqda cinayət işi açıldı - Rusiyada öldürülən azərbaycanlılarla bağlı
-
Yağış, leysan, dolu, 32 dərəcə isti - Sabahın havası
-
Sabiq diplomat hakim qarşısına çıxarılır - DTX tərəfindən saxlanılmışdı
-
Beyləqanda qanvermə aksiyası keçirildi - Fotolar
-
“Pulu Vasif Talıbovun oğlunun sürücüsünə verirdim” - Rəisdən ŞOK AÇIQLAMA
-
Səfərov qardaşlarının ölümü ilə bağlı ekspertiza nəticələri açıqlandı - VİDEO
-
Lənkəran şəhərində qanunsuz obyekt inşa edilir? - Açıqlama/FOTO
-
700 balın sirri: Niyə maksimum nəticə yoxdur?
-
Məsud Pezeşkian Xankəndiyə səfər edəcək - Bu tarixdə
-
Nohurqışlaqda meşədə köməksiz qalan şəxs xilas olundu - VİDEO
-
Azərbaycan səfiri Rusiya XİN-ə getdi - VİDEO
-
Səfərov qardaşları dəfn olundu - Fotolar
-
DTX əməliyyat keçirdi: Dövlətə xəyanət edən tutuldu
-
Lökbatanda beton zavodundan şikayət - VİDEO
-
Baş direktor vəzifədən azad edildi - Yeni təyinat
-
Azərbaycanda avro bahalaşdı - 4 ildən sonra
-
“Rusiya tərəfinin uydurduğu xəbər cəfəngiyyatdır“ - Seyfəddin Hüseynli
-
Tramp fərman imzaladı - Suriyaya qarşı sanksiyaları ləğv edildi
-
Bu gündən sosial müavinətlər və təqaüdlər artırılır - Fərman qüvvəyə minir
-
İnstaqramda kimlər nələr paylaşdı? - FOTOLAR
-
“Azərbaycan xalqına bir daha təşəkkürümü bildirmək istəyirəm“ - Ərdoğan
-
Mədəniyyət sektorunda yeni vergi güzəştlərinin tətbiqinə başlanılır - VİDEO
-
Uitkoff İranla müzakirələri davam etdirir - Ağ Ev
-
“NATO sammiti Ankarada keçiriləcək” - Ərdoğan
-
Arkadi Qukasyandan yeni ETİRAFLAR
-
İyulun 1-dən artırılan bəzi sosial müavinətlər nə qədər olacaq? - VİDEO
-
Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsində kanalizasiya problemi - VİDEO
-
Bu şəxslərə yeni mənzillər veriləcək - RƏSMİ
-
ABŞ və İsrailin İrana qarşı addımları bütün regionu təhlükəyə atıb - Pakistan XİN
-
Gömrükdə rüşvət qalmaqalı - Sabiq rəis 834 maşını ölkəyə necə keçirib?
-
Yekaterinburqda öldürülən azərbaycanlıların nəşi Vətənə gətirilib - VİDEO
-
Tələbələr üçün xoş xəbər: Müraciət vaxtı artırıldı
-
Deputatlar bu qanunlara dəyişiklik edəcək - SİYAHI
-
Fransanın radioaktiv tullantıları Azərbaycan sərhədində? - Xəzər üçün təhlükə
-
Azərbaycanda şok OLAY: 5 aylıq hamilə ola-ola başqasına ərə getdi - VİDEO
-
“Sputnik Azərbaycan”ın ofisində saxlanılanlar kimdir? - ADLAR
-
“Excelsior Hotel”də baş direktorla menecer arasında nə baş verir?
-
Bəylər Eyyubovun yerinə gələn Fərid Əsgərov kimdir? - DOSYE
-
“Kremlin yeni strateji hədəfi Odessadır“ - “Financial Times”
-
DİN-dən “Sputnik-Azərbaycan“dakı əməliyyatla bağlı açıqlama
-
Ərdoğan və Ersin Tatar Bakıya gəlir - Bu tarixdə
-
Bəylər Eyyubov vəzifədən azad edildi - Yerinə təyinat oldu
-
İyul ayında hava necə olacaq? - Aylıq proqnoz
-
Rusiya agentləri “Sputnik Azərbaycan“dan belə çıxarıldı - VİDEO
-
Elariz Məmmədoğlunun qızı məhkəmədə ifadə verdi - Milyonluq qalmaqallı iş üzrə
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
“İran komandirləri yoxa çıxıblar” - “Washington Post“
-
Salyanda dəhşətli cinayət: gecəyarısı arvadını xəyanətdə günahlandırdı, sonra isə...
-
Həbs edilən şəxs Namiq Abdullayevin adından necə istifadə edib? - DƏLƏDUZLUQ İŞİ
-
“Cəlal Harutyunyana general-leytenant rütbəsini Sarkisyan verib“ - Arayik Harutyunyan
-
“Veysəloğlu”nun elan etdiyi “Qida Təhlükəsizliyi Ayı” çərçivəsində növbəti məhsuldar görüş AQİSA ilə keçirildi - FOTOLAR
-
“Türk vətəndaşı olmağı çox istərdim” - Montello ilə yeni müqavilə bağlanılıb
-
Qohum nikahların qarşısı necə alınacaq? - Nazirlikdən açıqlama
-
İran “Starlink“ə qadağa qoydu: İstifadə edənləri həbs gözləyir
-
Bakıda 400 nəfərin gizlənə biləcəyi yeraltı bunker: Harda yerləşir?
-
"QayMaq Premium Qida" şirkətinin kərə yağından sellofan çıxıb - Video
-
Sabahdan məktəbli formalarının qiyməti aşağı düşür - CƏDVƏL
-
Prezidentdən Fikrət Məmmədovla bağlı - Sərəncam
-
“TikTok” üçün çox varlı alıcılarımız var” - Tramp
-
Hərbi prokuror bayram günləri sərhədlərdə - FOTOLAR
-
Şuşa və Xankəndiyə səfərlər müvəqqəti dayandırılır - Səbəb açıqlandı
-
Vilayət Eyvazov Astarada vətəndaş qəbulu keçirəcək - Bu tarixdə
-
Cümşüdün batdığı kanal bu qurumun balansında olub - Baş Prokurorluğun məlumatı
-
“Sputnik-Azərbaycan” agentliyinin ofisində əməliyyat keçirilir
-
Azərbaycan İsrailə neft satışını dayandırıb - İxracın 95 faizi Avropa bazarlarına yönəldilib
-
Bakıda orta aylıq əməkhaqqı 1386 manatdır - Rəsmi
-
Çimərliklərdəki istirahət məkanlarında qiymətlə - VİDEO
-
“Ermənistanda kilsəyə yönələn hücumlar narahatlıq doğurur“ - Lavrov
-
Həyət evlərində qalanlar həşəratlara qarşı bu dərmanlardan istifadə etsinlər - VİDEO
-
Şamaxıda kişi qətlə yetirildi - 31 yaşlı kürəkəni tutuldu
-
Rusiya bu istiqamətdə 50 min hərbçi toplayıb - Ukraynanın işi çətindir
-
“Dedilər işə düzəlmək üçün 5 min manat pul lazımdır“ - Məhkəmə işi
-
Sabahdan bu sosial müavinətlər və Prezident təqaüdləri artırılacaq - SİYAHI
-
“İranın gizli nüvə obyekti ola bilər” – Tramp
-
Azərbaycanda bu şəxslərin nikahı qadağan ediləcək - Sabahdan
-
Qeyri-iş günü bir də dörd aydan sonra olacaq - TARİX
-
Maştağada kanalda antisanitar vəziyyət - VİDEO
-
Az maaş, çox tələb: Gənclər niyə iş tapa bilmirlər?
TOP 10
ARXİV