AzFakt

Əhmədzadənin yerinə Sultan-zadə - Adnan Əhmədzanin yerinə keçən Rüfət Sultan-zadə kimdir?

“360Marcom“ MMC KOBİA üçün niyə bu qədər önəmlidir? - ARAŞDIRMA

Şirvanda qeyri-müəyyənlik - İlqar Abbasov Mehdiyevin güdazına gedə bilər...

SOCAR-da dəyişiklik gözlənilir - Fərhan Əliyev vitse-prezident olacaq?

Yaxın vaxtlarda MSK-da “təmizlik” gözlənilir - Ramiz Mehdiyevin adamlarından

Dövlət Gömrük Komitəsində kürsü savaşı - Müavin və idarə rəisi Şahin Bağırovun yerinə göz dikib

Binəqədi rayonunda fərdi yaşayış evi obyektə çevrilib - Hacıbaba Babayevin saxta arayışı ilə...

Tendersiz 53 milyonluq sifariş! - AYNA-nın heyrət doğuran qanunsuzluğu üzə çıxdı

250 milyonluq dələduzluqda ittiham olunan azərbaycanlı iş adamı kimdir? - 11 şübhəli var

Pirallahıda DOST işçiləri MİS-ə transfer olunur - Maraqlı təfərrüat…

Türkiyə -““Böyük İsrail” savaşı - Azərbaycan nə etməlidir?

SOCAR rəsmisinin gizli eşq macərası Rumıniya mediasında - Ramil Əsədulzadənin şok görüntüləri

Qaradağ rayonunda qanunsuz daş karxanaları - Başçının müavini himayə edir?

Bir qrup adam ölkəyə gizli yolla mal gətirir - Şəbəkənin başında kimlər dayanır?

Hansı ölkənin nə qədər nefti və qazı var? - SİYAHI


Tarix 25.12.22, 10:23	Font ölçüsü : - / +

Son zamanlar “yaşıl” iqtisadiyyatın genişlənməsinə baxmayaraq, hələ də neft Yer kürəsində ən qiymətli resurs olaraq qalır. Təsadüfi deyil ki, dünya enerji istehlakında onun payı 31 faizdir (1970-ci illərin əvvəllərində bu göstərici 45 faiz təşkil edib).

AzFakt.com "Vergilər" qəzetinə istinadən xəbr verir ki, bu, qaz, kömür, həmçinin bərpa olunan enerji mənbələrinin analoji göstəricisindən yüksəkdir.

Dünya üzrə neft ehtiyatları cəmi 1732,4 milyard bareldir. Ondan 1214,7 milyard bareli OPEC, 260 milyard bareli OECD ölkələri, 2,4 milyard bareli isə AB-nin payına düşür.

Dünya neft ehtiyatlarının təxminən 2/3-si, dünya neft hasilatının 35 faizi, dünya neft ixracının isə yarısı OPEC ölkələrinin payına düşür. Bu barədə “BP Statistical Review of World Energy” hesabatında deyilir. Hesabatda digər maraqlı məqamlara da toxunulub.

Neft ehtiyatları

- Neft ehtiyatlarının həcminə görə dünyada lider ölkələr: Venesuela, Səudiyyə Ərəbistanı, Kanada, İran, İraq.

- Neft hasilatına görə dünyada lider ölkələr: ABŞ, Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya, Kanada, İraq.

- Neft ixracına görə dünyada lider ölkələr: Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya, İraq, Kanada, BƏƏ.

- Hazırda neft ehtiyatlarının həcminin qiymətləndirilməsi onun hasilatının texniki imkanlarına uyğun olaraq müəyyənləşdirilir.

- Neft ehtiyatlarının qiymətləndirilməsinin bir neçə təsnifatı mövcuddur. Onlardan ən geniş yayılmış SPE-PRMS – təkcə neft yataqlarının vəziyyətini müəyyənləşdirmir, həm də onun hasil edilməsi effektivliyini hesablamaq imkanı verir. Əgər neft yatağında neftin mövcudluğu təsdiq edilərsə, o zaman onun hasilat mümkünlüyü – 90 faiz, “ehtimal edilərsə” – 50 faiz təşkil edir.

- 1997-ci ildə BMT yer altından çıxarılan enerji və mineral resursların qiymətləndirilməsi üzrə öz təsnifatını (Çərçivə Təsnifatı BMT-2009) təklif edib. Bu universal sistem aşağıdakı meyarlar əsasında qurulur:

layihənin iqtisadi-sosial həyat qabiliyyəti;

yatağın mənimsənilməsi layihəsinin statusu və əsaslandırılması;

geoloji tədqiqat.

Təbii qaz ehtiyatları

- Təbii qaz ekoloji cəhətdən orqanik yanacağın ən təmiz növüdür. Belə ki, təbii qaz yandıqda ondan kömür və ya torfa nisbətən daha az zərərli maddə ayrılır. Dünya enerji istehlakında onun payı 24 faizdir.

- Dünya üzrə təbii qaz ehtiyatları cəmi 188,1 milyard m³-dir. Ondan 20,3 milyard m³ OECD ölkələrinin və 0,4 milyard м3 AB-nin payına düşür.

- Təbii qaz ehtiyatlarının həcminə görə dünyada lider ölkələr: Rusiya, İran, Qətər, Türkmənistan, ABŞ.

- Təbii qaz hasilatına görə dünyada lider ölkələr: ABŞ, Rusiya, İran, Çin, Qətər.

- Təbii qaz ixracına görə dünyada lider ölkələr: Rusiya, ABŞ, Qətər, Norveç, Avstraliya.

Şist neft və qaz ehtiyatları

- Son illər dünyada şist neft bazarı aktiv irəliləyir. Yanar şistin ümumi həcmi 345 milyard barel təşkil edir. Lakin şist neftinin işlənməsi o zaman iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğundur ki, təbəqənin (layın) qalınlığı 30 metri keçmir, neftin miqdarı isə şistin bir tonu üzrə 90 litr təşkil edir.

- Şist neft və qazının hasilatının banisi və “şist inqilabı” ideyasını ilk irəli sürən ABŞ sayılır. Bununla da ABŞ həm daxili bazarda yanacağın qiymətini azaldıb, həm də neft və qaz hasilatının ümumi həcmi üzrə dünyada Rusiyanı keçərək karbohidrogenlərin ixracatçısı olub.

- Şist neftin hasilatı üçün ən əlverişli ərazilər ABŞ-da müşahidə olunsa da, ehtiyat həcminə görə dünyada 1-ci yeri (75 milyard barel) Rusiya tutur (2-ci ABŞ, 3-cü Çin, 4-cü Argentina, 5-ci Liviya).

- Şist qaz ehtiyatlarının həcminə görə isə 1-ci yeri Çin tutur (2-ci Argentina, 3-cü Əlcəzair, 4-cü ABŞ, 5-ci Kanada).

- Şist yataqlarının işlənməsi ərazinin ekologiyasında ciddi problemlər yaradır ki, bu da istifadənin qarşısını alan amildir. Eyni zamanda, şist karbohidrogenlərinin hasilat xərcləri ənənəvi neft yataqlarının işlənməsi üzrə maya dəyərini üstələyir. Lakin bu istiqamətin böyük perspektivləri var.

Dünya neft hasilatı üzrə ölkələrin cari reytinqi

- Reytinq OPEC və BP-nin dərc edilmiş illik statistik bülletenlərindəki qiymətləndirmələrə əsasən müəyyənləşdirilir.

- BP-nin reytinqinə görə ən çox neft hasil edən 10 ölkə:

1. ABŞ

Günlük neft hasilatı: 16,585 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 18,5 faiz

Neft ehtiyatları: 68,8 milyard barel (dünyada 9-cu)

Sabit investisiya mühiti və yüksək səviyyədə inkişaf etmiş texnologiyalar ölkədə bitum qumları və şistlər kimi qeyri-ənənəvi mənbələri tətbiq etməyə imkan yaradır. Neft hasilatına görə dünyada 1-ci yerdə olduğuna baxmayaraq, istehlak istehsaldan yüksək olduğuna görə ölkə Meksika və Kanadadan çoxlu xammal idxal edir.

2. Səudiyyə Ərəbistanı

Günlük neft hasilatı: 10,954 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 12,2 faiz

Neft ehtiyatları: 297,5 milyard barel (dünyada 2-ci)

Ölkə iqtisadiyyatı ÜDM-in 45 faizini təşkil edən neft sənayesinə əsaslanır. Büdcə gəlirlərinin 75 faizini və ixracın 90 faizini neft məhsullarının ixracı təşkil edir. SƏ neft ixracı üzrə dünya lideri olmaqla OPEC-də “sabitləşdirici istehsalçı” rolunu oynayır və bununla da dünya neft qiymətlərini tənzimləyir. Ölkənin nəhəng neft və qaz ehtiyatları və buna uyğun mükəmməl emal sənayesi onun güclü tərəfləridir.

3. Rusiya

Günlük neft hasilatı: 10,944 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 12,2 faiz

Neft ehtiyatları: 107,8 milyard barel (dünyada 6-cı)

Neft ixracına görə dünyada 2-ci yer tutur. Ölkədə aparılan neft ehtiyatlarının inventarlaşma nəticələrinə görə onun yalnız 65 faizinin hasilat üçün rentabelli olması təsdiq edilib. Qalan hissənin hasilatı üçün yeni texnologiyaların, xüsusi vergi rejimlərinin tətbiqi lazımdır. Coğrafi çətinliklərə görə ölkədə Uzaq Şərq, Şərqi Sibir və Arktika ərazilərində cəmləşən bütün ehtiyatlardan hələ ki istifadə etmək olmur. Burada yerləşən yataqların mənimsənilməsi kifayət qədər kapital tutumludur.

4. Kanada

Günlük neft hasilatı: 5,429 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 6 faiz

Neft ehtiyatları: 168,1 milyard barel (161,4 milyard barel bitumlu qumlar daxil olmaqla, dünyada 3-cü, BP-nin hesablamalarına görə)

Hazırkı ehtiyatların böyük hissəsi (95 faizdən çox) qeyri-ənənəvi neft növlərindən biri olan bitumlu qumlarda yerləşir. Texnologiyaların təkmilləşdirilməsi nəticəsində ölkə bu ehtiyatlardan faydalana bilər, bununla yanaşı, Arktika dəniz buzlağının azalması nəticəsində də xeyli ehtiyatlar aşkar ediləcək. Bu sahədə perspektivdə vəziyyət çox yaxşıdır.

5. İraq

Günlük neft hasilatı: 4,102 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 4,6 faiz

Neft ehtiyatları: 145 milyard barel (dünyada 5-ci)

Neft ixracına görə dünyada 3-cüdür, 2010-cu ilin sonunda ölkə neft hasilatına görə liderlər sırasına daxil olmaqla OPEC-in aparıcı üzvü olub. ABŞ-İran münasibətlərindəki gərginlik, İrana ABŞ tərəfindən tətbiq olunan sanksiyalar bazarda ölkə üçün yeni imkanlar yaradır. Ölkə 2024-cü ilədək günlük hasilatı 7,5 milyon barelə çatdırmaq niyyətindədir.

6. Çin

Günlük neft hasilatı: 3,994 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 4,4 faiz

Neft ehtiyatları: 26 milyard barel (dünyada 13-cü)

Ölkə bu sahədə daim templəri artırmaqla son 50 ildə hər gün ümumdünya neft hasilatının 4-4,5 faizini verir. Lakin güclü iqtisadi inkişaf və nəhəng əhalinin təmin edilməsi üçün bu kifayət deyil. ABŞ kimi Çin də hasil etdiyindən daha çox neft istehlak edir. Neft ehtiyatları isə cəmi 26 milyard bareldir. Amma layların hidravlik kəsimi və digər texnologiyaların tətbiqi ilə ölkə ehtiyatları (şist ehtiyatlar hesabına) gələcəkdə artıra bilər.

7. BƏƏ

Günlük neft hasilatı: 3,668 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 4,1 faiz

Neft ehtiyatları: 97,8 milyard barel (dünyada 8-ci)

Ölkənin neft və qaz ixracatında əsas tərəfdaşı Yaponiyadır. Ölkə iqtisadiyyatının əsasını xam neft və qaz hasilatı və ixracı təşkil etsə də, son zamanlar neft hasilatı və emalından gələn gəlirlərin ÜDM-də payı azalmaqdadır. Bu da iqtisadiyyatın diversifikasiyası üzrə hökumətin tədbirləri ilə əlaqədardır. Son zamanlar iqtisadiyyatın digər sektorlarının (tikinti, ticarət, turizm və kənd təsərrüfatı) önəmliliyi artmaqdadır.

8. İran

Günlük neft hasilatı: 3,620 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 4 faiz

Neft ehtiyatları: 157,8 milyard barel (dünyada 4-cü)

Ölkə neftinin böyük hissəsi təmizdir, yəni hasilat mürəkkəb texnologiyaların tətbiqini tələb etmir. Həmçinin İran OPEC-in üzvüdür, bu da ona qiymətlərə nəzarət üzrə bəzi səlahiyyətlər verir. Ölkənin neft ehtiyatları aktiv istehsal üçün hələ 120 il kifayət edər.

9. Braziliya

Günlük neft hasilatı: 2,987 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 3,3 faiz

Neft ehtiyatları: 11,9 milyard barel (dünyada 16-cı)

Ölkə yaxın 10 ildə günlük neft hasilatını 70 faizdən çox artırmaqla 5,3 milyon barelə çatdırmaq niyyətindədir. Bu da ölkənin ixrac potensialının saxlanmasına imkan verəcək.

Son 5 ildir ki, ölkə neftinin əsas istehlakçısı Çindir (neft ixracının 70 faizi onun payına düşür). Güman olunur ki, dünya neft bazarında ölkə Rusiyanı əvəzləyə bilər.

10. Küveyt

Günlük neft hasilatı: 2,741 milyon barel

Günlük ümumdünya neft hasilatında payı: 3 faiz

Neft ehtiyatları: 101,5 milyard barel (dünyada 7-ci)

Ölkədə ÜDM-in 50 faizini, büdcə gəlirlərinin 95 faizini və ixrac gəlirlərinin 95 faizini neft sənayesi təşkil edir. Neft ehtiyatları ölkəyə hələ 120 il kifayət edər. Yüksək texnologiyaların tətbiqi ilə bunu daha da artırmaq olar.

Qeyd: Neft ehtiyatlarına görə dünyada lider (303,8 milyard barel) olan Venesuelanın günlük neft hasilatı cəmi 0,654 milyon barel təşkil edir. Dövlət Energetika Şirkətinin (Petroleos de Venezuela SA - PDVSA) verdiyi məlumata görə ölkə növbəti illərdə bu göstəricini 2, hətta 3 milyon barelə çatdırmaq niyyətindədir.

Dünya təbii qaz hasilatı üzrə ölkələrin cari reytinqi

- Reytinq OPEC və BP-nin dərc edilmiş illik statistik bülletenlərindəki qiymətləndirmələrə əsasən müəyyənləşdirilir.

- BP-nin reytinqinə görə ən çox təbii qaz hasil edən 10 ölkə:

1. ABŞ

İllik qaz hasilatı: 934,2 milyard m3

İllik ümumdünya qaz hasilatında payı: 23,1 faiz

Qaz ehtiyatları: 12,6 trilyon m3 (dünyada 5-ci)

2. Rusiya

İllik qaz hasilatı: 701,7 milyard m3

İllik ümumdünya qaz hasilatında payı: 17,4 faiz

Qaz ehtiyatları: 37,4 trilyon m3 (dünyada 1-ci)

3. İran