Rəsmi statistikaya əsasən, 2021-ci illə müqayisədə 2022-ci ildə diri çəkidə ət istehsalı 3,0 faiz artaraq 628,0 min ton olub. Bu ilin yanvar-aprel ayları ərzində isə Azərbaycanda quş əti də daxil olmaqla, diri çəkidə 187,3 min ton ət istehsal olunub. Bu, 2022-ci ilin müvafiq dövrünə nisbətən 3,1 faiz artım deməkdir.

İstehsalla yanaşı, ət idxalında da artım var. Belə ki, Dövlət Gömrük Komitəsinin açıqladığı statistik məlumatlara əsasən, bu ilin yanvar-aprel aylarında 14,2 min ton ət idxal edilib. İdxal edilən ətin dəyəri 24,9 milyon dollar olub. Bildirilib ki, ötən ilin eyni dövründə dəyəri 21,1 milyon dollar olmaqla, 12,2 min ton ət idxal edilib.

Azərbaycanda mal və qoyun əti istehsalında diri heyvan idxalı mühüm paya malikdir. Çoxsaylı təsərrüfatlar əsasən Gürcüstan, Rusiya və Ukraynadan diri heyvanı alıb gətirərək, onları müəyyən müddətdə kökəldir və kəsimə verirlər. Rəsmi statistikadan aydın olur ki, 2022-ci ildə ölkəyə kəsim üçün 41 min 997 baş diri iribuynuzlu heyvan idxal olunub ki, bu da 2021-ci ildəkindən 4071 baş, yaxud 8,8 faiz azdır. 2021-ci ildə diri iribuynuzlu heyvanların 1667 başı Rusiyadan, 5145 başı Ukraynadan, 38176 başı Gürcüstandan gətirilmişdisə, 2022-ci ildə məlum səbəbdən Ukraynadan idxal olmayıb, 39648 başı Gürcüstandan, 2239 başı Rusiyadan alınıb.

Çox maraqlıdır ki, ötən il Azərbaycana 194 min 562 baş, yəni əvvəlki ildəkindən 76988 baş və ya 65,5 faiz çox qoyun gətirilib. 2021-ci ildə qoyunların 44555 başı Rusiyadan, 65314 başı Gürcüstandan, 5495 başı Qazaxıstandan, 2200 başı Türkiyədən, 2022-ci ildə isə 16523 başı Rusiyadan, 175914 başı Gürcüstandan, 2037 başı Türkiyədən alınıb. Bu zaman əsas bazarımız olan Gürcüstandan 1 qoyunu 77,8 dollara almışıq. Halbuki 2021-ci ildə idxal etdiyimiz hər qoyuna görə gürcülərə 88,6 dollar ödəmişdik.

2021-ci ildə iribuynuzlu heyvanın 1 başını Gürcüstandan 461,8 dollara, 2022-ci ildə isə 591,3 dollara almışıq. Bu, bir heyvanda 130 dollara yaxın bahalaşma deməkdir.

Bu ilin birinci rübündə ölkəyə 1 milyon 239,87 min dollar dəyərində 14184 baş diri qoyun (ötən ilin eyni dövründə 1 milyon 343,85 min dollarlıq 15495 baş), 2 milyon 787,1 min dollar dəyərində 8825 baş iribuynuzlu heyvan (2 milyon 779,11 min dollar dəyərlə 7359 baş) idxal edilib. Ötən il bir baş qoyun ölkəyə 86,7 dollara, bir baş iribuynuzlu heyvan isə 377,6 dollara idxal olunub. Bu il idxal qiyməti müvafiq olaraq 87,4 dollar və 315,8 dollar təşkil edib.

Birinci rübdə Rusiyadan 1641 baş, Gürcüstandan 6464 baş, Qazaxıstandan 720 baş iribuynuzlu heyvan, Rusiyadan 5349 baş, Gürcüstandan 8335 baş, Türkiyədən 500 baş diri qoyunlar idxal olunub.

Göründüyü kimi, bu ilin birinci rübü ərzində ölkəyə diri qoyun idxalı azalıb, qiyməti bahalaşıb, iribuynuzlu heyvan idxalı isə artıb, qiyməti ucuzlaşıb. Lakin pərakəndə satış nöqtələrində bu ucuzlaşma hələlik hiss olunmur. Əksinə, həm qoyun, həm də mal ətində bahalaşma davam edir. Hazırda qoyun ətinin 1 kiloqramı 16-17 manata, mal əti isə 14-18 manata satılır.

Ölkə üzrə heyvan sayının azalması davam edir. Belə ki, ötən ilin aprelində qeydə alının 1 milyon 295,3 min baş təşkil edəninək-camış sayı bu ilin eyni dövründə 1 milyon 253,2 min başa düşüb. Bu, 42,1 min baş azalma deməkdir. Qoyun-keçi sayı isə ötən ilki 8 milyon 168,8 min başdan indi 7 milyon 360,8 minə düşüb ki, bu da 808 min baş azalma olmasından xəbər verir.

Müstəqil mütəxəssislər ölkədə mal-qara sayının kəskin azalmasını 2015-ci ildən etibarən örüş-otlaq ərazilərinin kütləvi şəkildə bitki əkinçiliyinə verilməsi ilə izah edirlər. Belə ki, heyvandarlıq təsərrüfatlarının qışlaq kimi istifadə etdiyi ərazilərin böyük hissəsi bitki əkinlərinə ayrılıb. Bu səbəbdən fermerlər məcburən heyvan sayını azaldırlar, əvəzində idxalın tələbatın ödənməsində payı artır.

Bir sıra mütəxəssislər hesab edirlər ki, Azərbaycanda dövlət heyvandarlığa lazımi qədər dəstək vermədiyinə görə ət və ət məhsullarının qiyməti bahalaşır. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri Firdovsi Fikrətzadənin “Yeni Müsavat”a dediyinə görə, Azərbaycanda dövlət heyvandarlıq sahəsinə 3 istiqamətdə dəstək verir: “Birincisi, intensiv fermaları qurmaq üçün cins mallar və zəruri avadanlıqlar fermerlərə 60 faiz güzəştlə satılır. İkinci dəstək, süni mayalanma sisteminin qurulmasıdır. Burada iki istiqamət var: birincisi, dövlət süni mayalanma üçün texnoloji-elmi bazanı yaradır, ikincisi, süni mayalanma yolu ilə əldə edilən hər buzova görə fermerə 100 manat subsidiya ödənilir. Heyvandarlığa üçüncü dəstək mexanizmi bütün növ sənaye yemlərinin idxalının, satışının ƏDV-dən azad olunmasıdır. Bundan əlavə, bir sıra bitkiçilik sahələri üçün verilən subsidiya elə heyvandarlıq sahəsi üçün əlverişli şərtlər formalaşdırır. Məsələn, arpa, soya, qarğıdalı vəsair heyvandarlıqda yem kimi istifadə olunan bitkilərin əkini subsidiyalaşdırılır. Yəni bu da heyvandarlıq üçün dəstək mexanizmi hesab oluna bilər”.

ATM rəhbəri qeyd edir ki, Azərbaycanda heyvandarlığa dövlət dəstəyi sırf məhsuldarlığın  artırılması, intensiv ferma modelinə keçidin stimullaşdırılmasına yönəlib.

Xatırladaq ki, Azərbaycanda ərzaq bazarını Ukraynada başlayan müharibənin  qlobal bazarlara təsirindən qorumaq üçün 2022-ci ildə hökumət bir sıra addımlar atıb. 2022-ci ilin may ayından Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə yem və yem əlavələrinin idxalı gömrük rüsumundan azad edilib. Nazirlər Kabinetinin  30 iyun tarixli  “Satışı əlavə dəyər vergisindən azad olunan heyvandarlıq və quşçuluq təsərrüfatlarında istifadə edilən yem və yem əlavələrinin Siyahısı”nın təsdiq olunmasına dair qərarına əsasən 72 növdə yem və yem əlavələrinin satışı Əlavə Dəyər Vergisindən azad olunub.

İyulda isə Prezident İlham Əliyev “İdxalı əlavə dəyər vergisindən azad edilən xammal və materialların siyahısı”nın təsdiqi və “İdxalı əlavə dəyər vergisindən azad edilən xammal və materialların siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 2 noyabr tarixli 1654 nömrəli Fərmanının ləğv edilməsi barədə" fərman imzalayıb. Bu fərmanla quşçuluq və heyvandarlıq sahələrində istifadə olunan əsas yem məhsullarının idxalı da ƏDV-dən azad edilib.

Prezidentin fərmanına əsasən yemlərin idxalının ƏDV-dən azad olunması müddəti 1 yanvar 2023-cü ilə qədər, yem və yem əlavələrinin idxalının gömrük rüsumlarından azad olunması müddəti isə 31 dekabr 2022-ci il tarixədək müəyyən edilmişdi. Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə yem və yem əlavələrinin idxalının ƏDV-dən azadolma müddəti 2030-cu ilədək uzadılıb.

Hökumətin rəsmi açıqlamasına əsasən hazırda yem xərclərinin məhsulun maya dəyərində payı quşçuluq məhsullarının (quş əti və yumurta) istehsalı üzrə 70 faizə yaxın, mal əti və süd istehsalı üzrə isə 70 faizdən çox təşkil edir. Buna görə də yem və yem əlavələrinin idxalının 18 faizlik ƏDV-dən azad olunmasının bazara çıxarılan son məhsulun qiymətinə əhəmiyyətli təsiri mümkündür. Məsələn, 2022-ci ildə ölkəyə 66 milyon 289,53 min dollar dəyərində 104757,18 ton  soya yağının ekstraksiyası nəticəsində alınan cecələr və digər bərk tullantılar idxal edilib. Bu idxalın ƏDV-dən azad olunması heyvandar və quşçuların13 milyon dollara yaxın əlavə xərcdən azad olunması deməkdir. Bura qarğıdalı, günəbaxan cecesi, arpa və buğda kəpəyi, yem əlavələrinin dəyərini də əlavə etdikdə, 2022-ci ildə dövlətin heyvandar və quşçulara idxalın ƏDV-dən azad olunması yolu ilə 25-30 milyon dollara yaxın güzəşt tətbiq etdiyini söyləyə bilərik.