|
Azərbaycanla Ermənistan razılaşdı: Qazaxın 4 kəndi qaytarılır
“Express Bank” iflas ərəfəsində - Şirkətlər bankdan 25 milyondan çox depoziti geri çəkiblər
Rusiya sülhməramlı kontingentinin Azərbaycandan çıxması prosesi başlayıb - VİDEO
Deputat Ülvi Quliyev Nəsimi rayonunda torpaq zəbt edib? - FOTOLAR
Digərlərinin ağlı ilə hərəkət edən Ermənistan - VİDEO
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi terror hücumlarından necə xəbər tuta bilir? – ŞƏRH
Ərdoğan Qərbi belə mat etdi – Türk əsri başlayıb
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Bəxtiyar Əsgərov məsələsi Fuad Nəcəflini çətin duruma salıb - Naxçıvana ardı-arası kəsilməyən zənglər...
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
“Xocalı qurbanlarının qisasını aldıq!“ - Prezidentin Xocalıdakı çıxışı (FOTOLAR)
Çin uyğur müsəlmanları niyə qəddarcasına əzir –böyük imperiya qurmaq yolunda ən böyük maneə uyğurlardır
Tarix 20.09.18, 13:18 |
|
Robert Kaplan
The Wall Street Journal (ABŞ), 19.09.2018
Çinin qərbində bir milyona qədər adamın gizli düşərgələrdə nəzarətdə saxlanması daxil olmaqla türkdilli uyğurlara qarşı repressiyalar Pekinin yeni imperiya siyasətinin əsas tərkib hissəsidir. Yalnız Çin imperiyasının dinamikasını anlamaqla bu qəddar kampaniyanın mahiyyətini ayırd etmək olar.
Minyonlarla uyğurun yaşadığı Sintszyan-Uyğur muxtar rayonunun adlandırıldığı kimi “Sintszyan” sözü “yeni torpaq” kimi tərcümə olunur. Bu ərazi tarixən və coğrafiyaca Şərqi Türküstan adıyla tanınıb. Çin dövləti 3500 ildən çox var olsa da, Sintszyan Tsin imperiyasının tərkibinə yalnız XVIII əsrin ortalarında girib. O o vaxtdan, Britaniya araşdırıcısı Fitsroy Maklinin (Fitzroy Maclean) dediyi kimi, “dayanıqlı burulğanlıq”dadır.
Mən 1994-də Sintszyan-Uyğur muxtar bölgəsinin ərazisinə ilk dəfə gedəndə və uyğurlardan müsahibə götürəndə aydın oldu ki, onlar Çinin xan işğalçılarına kəskin nifrət bəsləyirlər. Gənc bir uyğur mənə söylədi: “Bura Çin deyil, Türküstandır. Çinlilər bizim dilimizi öyrətmirlər, bizlərdən çoxu isə Çin dilini öyrənmir. Hətta sırf insani baxımdan da münasibətlər çox pisdir”.
O vaxtdan münasibətlər daha da pisləşib. Çinin liberallaşdırmadan imtinasının bir dərin və gizli səbəbi var. O bundan ibarətdir ki, avtoritar rəhbərliyi milli üsyanlardan qorxur. Bu cür iğtişaşlar 1980-ci illərdə Sovet İttifaqında liberallaşama prosesi başlanarkən əyalətlərdə baş verib. Çin buna görə də öz siyasi sistemini qapalı saxlayır, eyni zamanda diplomatiya və iqtisadi müdaxilə vasitəsilə Mərkəzi Asiyaya nüfuz edir. O bu bölgədə çox böyük infrastruktur layihələri gerçəkləşdirir ki, keçmiş Sovet İttifaqının türkdilli müsəlmanlarıyla müttəfiqlik münasibətlərinə girsin və öz müsəlmanlarını gələcək üsyanların arxa baza dəstəyindən məhrum etsin. Çinin öz sərhədlərindən qırağa irəliləməyi son nəticədə bununla bağlıdır ki, ölkə daxilindəki iblisləri aradan qaldırmayıb. Çin xüsusən də qərb hissədə quruda tarixən pis qorunduğundan dəniz ekspansiyası ilə məşğul olmaq imkanları olmayıb. Min sülaləsi idarəçiliyinin başlanğıcında admiral Çjen Henin Hind okeanı üzrə dəniz səyahətini saymasaq, Çinin yetərincə zəif dəniz ənənələri var. Amma bu ölkə bu gün əsasən qurudan etibarlı qorunur və buna görə də dünyada ən böyük hərbi-dəniz qüvvələrinin yaradılmasına hədəflənib. Müsəlman uyğurlara güclənən basqı isə bu prosesdə son akta çevrilib. Bütün Avrasiya boyu quru yolu və dəniz nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılmasını nəzərdə tutan “Bir qurşaq, bir yol” təşəbbüsü uyğur əhalinin tam tabeliyini tələb edir.
XXI yüzillikdə bu İpək yolunun ürəyi Mərkəzi Asiyadır. Çin türk əhalili keçmiş sovet respublikalarının ərazisində avtomobil və dəmir yolları salmaq və boru kəmərləri çəkməklə İranla sıx əlaqələr qurur. Çin-İran iqtisadi və infrastruktur alyansı Avrasiyada üstünlük təşkil edəcək, Rusiya isə bu durumda bir qırağa sıxışdırılmış olacaq. Amma bunun üçün Pekinə itaətkar uyğur əhali lazımdır, çünki sahilyanı Çinlə Yaxın Şərq arasındakı bütün bu yollar və energetika marşrutları Sintszyandan keçir.
Çinlilər əhalini çoxmənzilli evlərə yerləşdirərək və folklor bazarını modernləşdirərək ənənəvi uyğur mədəniyyətini məzmunsuzlaşdırmağı planlaşdırırlar. Onlar habelə şəhərləri yeni ikitərəfli avtoyollar və yüksəksürətli dəmiryollarıyla birləşdirmək istəyirlər. Mən 2015-də Sintszyan-Uyğur muxtar bölgəsinə yenidən səfər edərkən bunun şahidi oldum. Bundan savayı, onlar minlərlə uyğuru nəzarətlilər üçün düşərgələrə yerləşdirir, eyni zamanda başqalarının maddi rifahını yüksəldirlər. Bu, klassik qamçı və kökə taktikasıdır. Bütün bunların məqsədi bu gün var olduğu görkəmdə uyğur müsəlman mədəniyyətinin axırına çıxmaq və çinli xanların bu narahat sərhədyanı zonada ağalığını qurmaqdır.
Kütləvi informasiya vasitələri Çinin inşa etdiyi limanlar və baş avtoyollar üzərində nəzarəti ələ almaq üçün Pakistan və Şri-Lanka kimi böyük ölkələri borca necə salmağından çox yazır. Amma onlar Çinin böyük Avrasiya strategiyasının etnik tərkib hissəsinə xeyli az diqqət ayırırlar. Bu isə diqqətli marağa layiqdir, çünki uyğurların çöllük vətəni Çinin XXI əsr İpək yolunda ən zəif bənd ola bilər.
Bu prosesdə milli qürur və narazılıq duyğusunu gərəyincə dəyərləndirməmək olmaz. Honkonq və Makao Avropa müstəmləkəçilərinin əsarətindən çıxaraq Çinin alçaldığı xarici qəsd dövrünə formal olaraq son qoyub. Xarici Monqolustanın suverenliyi Çinin iqtisadi maraqlarilə xeyli zəiflədilib. Tibet kölə gününə salınıb. Sintszyan dirənən və böyük quru Çini yaratmağa mane olan son qaladır. Belə bir Çin yaradılsa, Pekin diqqətini tam şəkildə Şərqi Çin və Cənubi Çin dənizlərində öz ağalığını qurmağa cəmləyəcək. Bu ona Myanmadan Cibutiyə qədər yeni limanlar saldığı və layihələşdirilməsinə yardım etdiyi Hind okeanına yol açacaq. Kim deyir ki, imperiyalar dövrü arxada qalıb?
ABŞ Yer kürəsinin o biri başında yerləşdiyindən açıqca yeni imperiyanın təşəkkülünə mane olmaq durumunda deyil. Vaşinqton maraqlıdır ki, ABŞ-ın bir vaxtlar Qərb yarımkürəsində etdiyi kimi Şərq yarımkürəsində də heç bir dövlət ağalıq edə bilməsin. Amma Çinin İrandan keçən və davam edən İpək yolu, habelə Çinin Avrasiyanın cənub hüdudlarında hərbi-dəniz iştirakı ona bu cür ağalıq qurmağa yardım edər.
İkitərəfli münasibətlərdə antaqonizm siyasəti (Amerika isə bu gün məhz belə bir kursu izləyir) ABŞ-ı bu qovğada ən böyük üstünlükdən – təməlində Amerikanın azad bazar, vətəndaş cəmiyyəti və insan haqları idealları duran alyanslar sistemindən məhrum edir. Belə rəqabət şəraitində uyğurların hüquqlarını pozduğuna görə Çini sorğuya çəkmək vacibdir. Bu, Çinin HDQ Cənubi Çin dənizində önləməyə yardım edəcək gerçəkçi yanaşma ünsürüdür. Uyğurların əzilməsi ÇXR-in böyük strategiyasının hissəsidirsə, deməli, Amerika Çində insan haqlarını təkidlə qorumalıdır və bu onun yanaşmasının ayrılmaz tərkib hissəsi olmalıdır.
Robert Kaplan – “Marko Polo dövrünün dönüşü. Müharibə, strategiya və XXI əsrdə Amerika maraqları” (The Return of Marco Polo’s World: War, Strategy, and American Interests in the Twenty-First Century) kitabının müəllifidir. Yeni Amerika təhlükəsizliyi uğrunda Mərkəzdə (Center for a New American Security) baş elmi işçi və “Avrasiya qrupu”nda (Eurasia Group) baş müşavir işləyir.
Tərcümə Strateq.az-ındır.
Xəbərin oxunma sayı : 655
Analiz
Xəbərlər
-
Sosial sahəyə ayrılan vəsait artırılacaq? - AÇIQLAMA
-
“Həbsdə olmağımın səbəbini bilirəm” - Bəkir Orucovun məhkəməsi
-
Azərbaycanda 3 aya 51 milyon 36 min manatlıq narkotik ələ keçirib - HESABAT
-
NATO qoşunları Rusiya sərhədlərinə yaxınlaşır - Şoyqu
-
“COP29 bizə imkan verəcək ki, Qlobal Cənub ölkələri ilə təmasları gücləndirək” - İlham Əliyev
-
Polisin “saxla“ əmrinə tabe olmadı, hadisə yerindən qaçdı - VİDEO
-
Hansı ölkə uşaq böyütmək üçün daha əlverişlidir? – Azərbaycan son onluqdadır
-
Bakıda özəl klinikada əməliyyat olunan yeniyetmə öldü - Araşdırma aparılır
-
“Neft-qaz sahəsində uzun illər xüsusilə də Avropa bazarlarına nəql ediləcək resurslarımız var” - Prezident
-
Əhalinin nəzərinə! Tibbi arayışlarla bağlı yenilik, mayın 1-dən...
-
Bakıda 21 yaşlı model faciəli şəkildə öldü - FOTO
-
“COP29-a ev sahibliyi edəcək ölkə kimi Azərbaycan fəal hazırlıq prosesindədir” - İlham Əliyev
-
Ağdamdakı Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzi bağlandı - FOTO/VİDEO
-
Baydenin siyasətinə etiraz etdi – İstefa verdi
-
Tikilməkdə olan Laçın aeroportundan son görüntülər - VİDEO
-
NİİM əhaliyə müraciət etdi - VİDEO
-
“Fikirləşdim ki, ata-bala ikimizi də öldürəcək“ - “Cümü“yə 18 il həbs verildi
-
Hərbi gəmilər, kater və vertolyotlar Xəzərdə hərəkətə gətirildi: Möhtəşəm təlimlərdən FOTO/VİDEO
-
Xocavənddə partlayıcı vasitələr aşkar edilib: Saxlanılan var - FOTO
-
Qubada illərdir hökm sürən kanalizasiya problemi nə zaman həllini tapacaq? - VİDEO
-
Amerikalılar kütləvi şəkildə “iPhone” almaqdan imtina edirlər - SƏBƏB
-
Şəxs hansı halda orqanını başqasına verə bilər? - ARAŞDIRMA
-
Binəqədinin keçilməz yolları - VİDEO
-
Könül Kərimova estetik əməliyyat etdirib - FOTO
-
Xavi qərarını niyə dəyişdiyinin səbəbini dedi: “Üç dəqiqə söhbətləşdik və...“
-
Çörək və un məmulatlarına tələbatın azalması qiymətlərə təsir edəcək? - VİDEO
-
Azərbaycanda uşaqlar arasında yeni virus YAYILDI
-
Şadlıq saraylarında hansı menyular daha çox bahalaşıb? - QİYMƏTLƏR
-
Anar Ələkbərov o videonu Prezidentlərə göstərdi - VİDEO
-
Prezident İlham Əliyev Almaniyada işgüzar səfərdədir - FOTO/VİDEO
-
NATO baş katibi qırıcı təyyarədə ikinci pilot oldu - FOTO
-
Avtobuslarda gigiyenik qaydalara əməl olunmur - VİDEO
-
Lukaşenko nüvə başlığını qucaqladığını bildirib - VİDEO
-
Milli Məclisdən Avropa Parlamentinin qətnaməsinə ETİRAZ
-
Türkiyədə İŞİD-ə qarşı əməliyyat - 23 bəfər saxlanıldı
-
İlham Əliyev Füzulidən Berlinə getdi - Tarixi uçuş
-
Hansı rayonda nə qədər özəl uşaq bağçası var? – Tam siyahı
-
Azərbaycan-Qazaxıstan hərbi əməkdaşlığı müzakirə edilib - VİDEO
-
Keçmiş nazir müvininə 7 il iş kəsildi - 125 milyon mənimsəyib
-
Vətəndaş Qəbulu Mərkəzində may ayında qəbul cədvəli açıqlanıb - SİYAHI
-
Ətin qiyməti 25 manat olacaq? - AÇIQLAMA
-
Prezidentlər Ağdamda orta məktəbin təməlqoyma mərasimində - FOTOLAR
-
Yusif Mustafayev borc verdiyi 100 mindən çox pulunu geri ala bilmir - VİDEO
-
Tayvandan Azərbaycana gətirilən meyvə suyu yararsız çıxıb - FOTO
-
İlham Əliyev Qırğızıstan prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə etdi - FOTO
-
Mənimsəmədə təqsirləndirilən vəkilin cinayət işinin bəzi detalları məlum olub - İTTİHAM AKTI
-
COP29 Azərbaycanın malik olduğu imkanlarıntəqdimatı olacaq
-
Xaricdən gətirilən kartof ölkə daxilində 2 dəfə baha satılır – Rəqəmlər
-
Prezidentlərin Ağdama səfərindən - Maraqlı fotolar
-
İki naziri yola salan Heydər Yaqubov... – Direktor öz gücünü kimdən alır?
-
Qərb Cənubi Qafqazda sabitliyi pozmağa çalışır - Zaxarova
-
“TikTok“la bağlı sorğu keçirilib - 74,9% məhdudiyyət tətbiqini istəyib
-
Binə qəsəbəsində qanunsuz elektrik xətləri çəkilir? - VİDEO
-
Xocalıda insan qalıqları aşkar edildi - FOTO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri Ağdam Konfrans Mərkəzi ilə tanış olublar - FOTOLAR
-
HƏMAS silahı yerə qoyacağına söz verdi: Amma bir şərtlə
-
“Füzuli tam şəkildə yenidən qurulur” - Hikmət Hacıyev
-
Ağdam Cümə məscidinin bərpadan sonra açılışı olub - FOTOLAR
-
Naxçıvanın yeni baş naziri kimdir? - DOSYE
-
Bakıda kişi qardaşını qətlə yetirib: “Hamımızın başına oyun açırdı”
-
Prezidentlər Pənahəli xanın sarayı və İmarət kompleksində görülən işlərlə tanış olublar - FOTO
-
Deputatdan parlament seçkilərinin vaxtı ilə bağlı iddia
-
Bakının məşhur məktəbi təmirə bağlanır: Şagirdlər digər təhsil ocağına köçürülürlər
-
Avtomobili yay rejiminə necə keçirək? - AÇIQLAMA + VİDEO
-
Naxçıvanın yeni baş naziri vəzifəsindən azad olundu - Yerinə Cəlilov təyin edildi
-
“Zəngəzur dəhlizinin adını eşitdikcə sanki ağıllarını itirirlər...“ - “Bu, çox qəribədir“
-
Azərbaycandan dünyaya Yaşıl Baxış
-
Bakıda 6 istiqamət üzrə istirahət zonaları yaradılacaq - TƏFƏRRÜAT + VİDEO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri Füzulinin Baş planı ilə tanış olublar - FOTOLAR
-
Nəsib Quliyev qadına görə intihar edib - SENSASİYALI İDDİA
-
“Dövlət sərhədimizin 12 kilometri artıq delimitasiya olunmuş hesab edilir” - Prezident İlham Əliyev
-
Bölmələrimiz həyəcan siqnalı ilə ayağa qaldırıldı - Zakir Həsənov prosesi izlədi
-
Taliban İŞİD-ə qarşı mübarizə üçün xüsusi bölmə yaradır: İşsizlərin siyahısı hazırlanır
-
Azərbaycanda balıq ovu qadağan edilir - Bu tarixdə
-
“NATO Polşada nüvə obyektləri yerləşdirərsə, hədəfimiz olacaq“ - Rusiya XİN
-
Cəfər Cabbarlı haqqında məxfi həqiqətlər - ARAŞDIRMA + VİDEO
-
Azərbaycanda niyə qeysəriyyə əməliyyatlarına üstünlük verilir? - ARAŞDIRMA
-
Bayden qanun imzaladı - Üç ölkəyə hərbi yardım haqqında
-
ADA Universitetində keçirilən forumdan mühüm məqamlar
-
İqlim dəyişmələrinin fəsadlarına qarşı mübarizəyə böyük töhfə
-
Tünzalə Ağayevanın yeni görünüşü - VİDEO
-
“Qarabağ“ - “Neftçi“ oyunundakı 5 qol - VİDEO
-
Sakinlər deputatlara ən çox nədən şikayətlənirlər? - VİDEO
-
Keçmiş başçının hospitalından şikayət - Pasientlə “Rela Hospital“ arasında nə baş verib?
-
Bayden qanunu imzaladı - “TikTok” ABŞ-da qadağan ediləcək
-
Şuşada inşa olunan yeni yaşayış kompleksinin görüntüləri - VİDEO
-
Maşın bazarında durğunluğun səbəbi nədir? - VİDEO
-
Büdcəyə yenidən baxılacaq? - FOTO
-
Rəisin evindən oğurluq etdi, araq alıb içdi - Kameraya salam da verdi
-
İkinci əl məhsulun oğurluq olmadığını necə bilmək olar? - VİDEO
-
Çinə səfər edən Antoni Blinken üçün qırmız xalı sərilmədi - VİDEO
-
Bakıda nöqsanlar aşkarlanan restoranın fəaliyyəti məhdudlaşdırılıb - FOTO
-
Alimpaşa Məmmədov vurduğu ziyandan 185 min manat ödəyib
-
“İstəyirəm həyat yoldaşım mənə qulaq asanda utanmasın” - Aysun İsmayılova
-
Sabah Rəfahda hərbi əməliyyat başlaya bilər - İsrail nəşrindən şok iddia
-
“Nar” voleybol üzrə ölkə çempionlarını təbrik edir - FOTOLAR
-
Sabah Binəqədidə qaz olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
Zəngilan, Cəbrayıl və Qubadlı sakinlərinə şad xəbər - VİDEO
-
Əfv Komissiyasının növbəti iclası keçirilib - Müraciətlərin sayı 300-ü keçib
-
Xankəndidə tələ partlayıcı qurğular aşkarlanıb - VİDEO
-
Bakıda restoran sahibləri cəzalandırıldılar - RƏSMİ
-
Naxçıvanda 10 aydan çoxdur ki, maaş ala bilməyən işçilər etiraz etdilər - VİDEO
-
30-a yaxın israilli general HƏMAS-ın girovluğundadır – KİV
-
Şuşaya köç başlayır - Tarix açıqlandı
-
Moskvada sərgidə qənimət götürülmüş NATO tankı nümayiş etdiriləcək - VİDEO
-
Üç ayda 170 avtomobil yanıb: FHN əsas səbəbləri açıqladı
-
Bakı Sağlamlıq Mərkəzində maşınqayırma texnikumunu bitirən şəxs anju edir? - İDDİA/VİDEO
-
“Azərbaycan parlaq gələcəyini inamla qurur“ - Sadıq Japarov
-
Bakıda dələduz şəbəkə peyda olub – Mənzilləri, obyektləri kirayələyib...
-
100 milyon da son hədd deyil - İlham Əliyev
-
ABŞ-nin Rusiyadakı səfirliyi zəhərlənmədən ehtiyat edir - SƏBƏB
-
“Ermənistan özü işğalı sonlandırmağa qərar verdi“ - Elçin Əmirbəyov
-
Respubilkanın sabiq baş pediatırı intihar edib - Prokurorluqdan açıqlama
-
Azərbaycan-Qırğızıstan sənədləri imzalanıb - FOTO
-
Tanınmış iş adamı deputat olacaq? - İDDİA
-
Prezidentlər mətbuata bəyanatlarla çıxış etdi - VİDEO
-
Roza Zərgərli pedaqoji fəaliyyətə başlayıb - VİDEO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan Dövlətlərarası Şurasının 2-ci iclası keçirilib - FOTOLAR
-
Benzinlə qadını yandıran şəxs vəzifəli şəxsin oğludur - Yeni faktlar
-
Prezidentdən Allahverən İsmayılovla bağlı – Sərəncam
TOP 10
ARXİV