Türkiyədə gözlər prezident Donald Trampın impiçmenti prosesinə yönəlib və impiçmentin gərginləşən ABŞ-Türkiyə əlaqələrinə necə təsir edəcəyi ilə bağlı suallar ortaya çıxır.

Narahatlıq impiçment prosesi nəticəsində Trampın Türkiyəni Konqresin getdikcə artan düşmən mövqeyindən qoruya bilməməsindən irəli gəlir. Çoxları bunun Türkiyənin iqtisadi və təhlükəsizlik maraqlarına mənfi təsir edəcəyini düşünür.

Son aylarda bununla əlaqədar əsas məsələlər, məsələn, Ankaranın Rusiya istehsalı olan “S-400” hava hücumundan müdafiə sistemini alması və s. də daxil olmaqla, həll edilməz qalır.

ABŞ-ın dəstəklədiyi, oktyabr ayında Suriyanın şimal-şərqində Türkiyənin “Kürd Xalq Müdafiə Birliyi”nə (YPG) qarşı başladığı hücum da pozulan əlaqələrdə daha bir problemdir.

Ankara bildirir ki, ABŞ-ın modern hava hücumundan müdafiə sistemlərinin satmaqdan imtina etməsi Rusiyaya müraciətə vadar edib. O, YPG-yə terror təşkilatı kimi baxır və müttəfiqinin Türkiyəni təhdid edən bu kürd qrupunu niyə dəstəklədiyini başa düşə bilmir.

Vaşinqton, öz növbəsində, “S-400”-ün alınmasını Ankaranın müttəfiq kimi götürdüyü öhdəliklərə qeyri-uyğun olduğunu söyləyir, çünki bu sistemlər ABŞ və NATO-nun hərbi aktivlərinə, xüsusən də “Lockheed Martin”-in “F-35” qırıcı təyyarələrinə təhlükə yaradır.

Vaşinqton Suriyadakı YPG-ni İŞİD-ə qarşı əsas müttəfiq olaraq dəstəkləməyə davam edir və dəstəkdən imtina edəcəyini bildirməyib.

Əksinə, Trampın oktyabr ayında prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğana yaşıl işıq yandırması, Türkiyənin Suriyanın şimal-şərqinə təcavüzü Konqresin YPG-yə dəstəyini artırıb.

Bu arada, Ankara bu proqramda tərəfdaş olsa da, “S-400” aldığı üçün Tramp “F-35” qırıcı təyyarələrinin Türkiyəyə təhvil verilməməsini təsdiqləyib.

Senat hərbi büdcə ilə bağlı qanunvericilik aktını təsdiq etdikdən sonra Tramp qərarı imzalayıb.

Bu akt təkcə “F-35”-lərin Türkiyəyə verilməsini qadağan etmir, eyni zamanda, Rusiyanın “S-400” sistemini satın almasına görə administrasiyanı “Sanksiyalarla Mübarizə Qanunu” əsasında Ankaraya sanksiya tətbiq etməyə çağırır.

Tramp indiyə qədər bu çağırışlara müqavimət göstərib. O hətta Ankaranın “S-400”-lə bağlı mövqeyinə rəğbətini ifadə edərək, Obama administrasiyasını Türkiyəyə “Patriot” raketlərini satmaqdan imtina etməkdə günahlandırıb.

Milli Müdafiə Səlahiyyət Qanunu yunan Kiprinə silah embarqosunun şərti olaraq qaldırılmasını nəzərdə tutur. Bununla yanaşı, Rusiyadan Türkiyəyə keçən “TurkStream” təbii qaz boru kəmərinə qarşı tədbir görülməsini tələb edir.

Müdafiə ilə bağlı qanun layihəsinin qəbulundan sonra verdiyi ilk açıqlamada Türkiyə XİN Konqresin Türkiyəyə qarşı düşmənçiliyini vurğulayıb. “Bu qanun layihəsi Konqresin Türkiyənin suveren qərarlarına hörmətsizliyini göstərir. Bir daha xatırladırıq ki, təhdid və sanksiyalar dili heç vaxt Türkiyəni öz milli təhlükəsizliyini təmin etmək üçün qətiyyətli addımlardan çəkindirə bilməz. Türkiyəni hədəf alan bu təşəbbüslərə qarşı lazımi tədbirlərin görüləcəyinə heç kim şübhə etməməlidir”.

Konqresdə Türkiyəyə qarşı çirkin əhval-ruhiyyəsi son vaxtlar Nümayəndələr Palatasının və Senatın “erməni soyqırımı” ilə bağlı qətnamələri qəbul etməsi ilə də sərgilənib. Hər iki qətnamədə deyilir ki, Osmanlı türkləri Birinci Dünya müharibəsi zamanı ermənilərə qarşı soyqırımı törədiblər.

Türkiyə bu ittihamı rədd edir.

Türk analitikləri Senatda respublikaçı əksəriyyətlə Trampın vəzifəsindən uzaqlaşdırılmayacağına işarə edərək, bunun həm də Türkiyənin xeyrinə işləməyəcəyini bildiriblər.

İstanbulda yerləşən müstəqil İqtisadiyyat və Xarici Siyasət Tədqiqatları Mərkəzinin (EDAM) sədri və Brüsseldəki “Carnegie Europe”-da dəvətli alimi Sinan Ülgen inanır ki, impiçment Trampı Senatdakı respublikaçılar üçün daha mühüm fiqura çevirəcək.

“Cümhuriyet”-ə açıqlamasında Ülgen deyib: “Trampın Türkiyəyə qarşı sanksiya tələblərini qulaqardına vurması daha çətin olacaq”.

Ankaradakı hökumət tərəfindən maliyyələşdirilən SETA düşüncə mərkəzinə rəhbərlik edən Burhanettin Duran Türkiyə-ABŞ əlaqələrinə dair bədbin proqnozlar verib. Duran rəsmi Anadolu Agentliyinə bildirib: “Vaşinqtonun Türkiyə siyasəti Senatın Trampın xarici siyasətinə müdaxiləsi ilə daha çox müəyyən edilir. Əvvəllər bəzi Türkiyə tərəfdarı olan konqresmen qrupları digər tərəfə keçdiyinə görə həm respublikaçılar, həm də demokratlar arasında ikitərəfli antitürk atmosferi inkişaf edib”.

O əlavə edib: “Əyləcləri işləməyən və yoxuşdan aşağı enən avtomobil kimi, ikitərəfli əlaqələrə zərər verəcək qəzaya doğru gedirik”.

ABŞ üçün strateji əhəmiyyətindən istifadə edərək Türkiyə Ağ Ev, Pentaqon, Dövlət Departamenti və dost respublikaçı Konqres üzvlərinin dəstəyi ilə on illər boyu “erməni soyqırımı” qətnamələrini və digər antitürk hərəkətlərini qarşısını ala bilib.

Artıq belə deyil.

Ankara bu cür qətnamələrin ləğvi üçün “Bnai Brith” kimi ABŞ-dakı nüfuzlu yəhudi qruplarına arxalanıb. Ərdoğanın İsrailə qarşı şifahi hücumları və HƏMAS-a davamlı dəstəyi ilə Türkiyə özünə dəstəyi itirib.

Bu gün yalnız Ərdoğanın Trampla qurduğu xüsusi münasibətlər Ağ Evdən dəstəyə ümid verə bilər. Mövcud inkişaflar həmin dəstəyin də getdikcə azalmağa başladığını göstərir.

Birgə qələmə alınmış məqalədə istefada olan Türkiyə səfirləri Əli Tuygan və Yusuf Buluc yalnız Trampın dəstəyinə arxalanmanın riskli olduğunu vurğulayıblar. “ABŞ-Türkiyə münasibətlərini yalnız cənab Trampın əlində saxlama, digər güc mərkəzlərinə etinasızlıq etmə, Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyini siyasət və qərar qəbul etmə prosesindən kənarlaşdırma və onun peşəkar / institusional məsləhətlərinə məhəl qoymama bizi bu vəziyyətə gətirdi – indi özümüzü tapacağımız yerin sonuna”.

Vaşinqtonun təzyiqlərinə baxmayaraq, Ankara iki ölkə arasında gərginliyə səbəb olan məsələlərdə güzəştə getməkdən imtina edir və əvəzində qisas alacağı ilə hədələyir.

Dekabrın 15-də televiziya müsahibəsində Ərdoğan Türkiyənin ABŞ-ın on illərdir istifadə etdiyi və taktiki nüvə silahları saxladığı strateji İncirlik hava bazasını bağlaya biləcəyi xəbərdarlığı edib.

Ərdoğan, eyni zamanda, rəsmi olaraq NATO-nun aktivi olan Türkiyənin şərqindəki Kürecikdə inkişaf etmiş radar bazasını bağlamaqla hədələyib.

ABŞ-ın müdafiə naziri Mark Esper türkiyəli vəzifədaşı Hülusi Akardan Ərdoğanın söylədikləri ilə bağlı izahat istəyəcəyini söyləyib.

Politoloq Murat Yetkin Vaşinqtonun 2018-ci ildə Türkiyənin iqtisadiyyatına zərər verə biləcək gücünü necə nümayiş etdirdiyini xatırladıb: Tramp terror fəaliyyətində ittiham olunan amerikalı pastor Endrü Bransonu sərbəst buraxmaqdan imtina etdiyinə görə Ankaraya qarşı sanksiya elan edib.

2019-cu ilin yanvar ayında Suriyadakı kürdlərə hücum edəcəyi təqdirdə, Tramp “Twitter” vasitəsilə “Türkiyənin iqtisadiyyatını viran edəcəyi” ilə hədələyib.

Hər iki inkişaf türk lirəsini dollara qarşı zəiflədib.

Çoxları bu təhdidə əsasən, Ankaranın Vaşinqtonla münasibətlərində yalnız Trampa güvənmənin nə qədər riskli olduğuna işarə edir.

Murat Yetkin öz bloqunda yazıb: “2018-ci ildə Trampın Türkiyə iqtisadiyyatına vurduğu ziyan hələ də yaddaşlarda təzədir. Türkiyənin maliyyə sisteminə qarşı sanksiyalar düşüncəsi ölkənin iqtisadi mərkəzi olan İstanbulda və Ankarada yuxusuz gecələrə səbəb olur”.

Ərdoğanın ABŞ-ı İncirlik və Kurecik bazalarından qovma təhdidi nisbi sabitlik dövründən sonra dərhal türk lirəsini dollara qarşı daha da zəiflədib.

Adının açıqlanmaması şərti ilə “əl-Monitor”-a danışan bir Qərb diplomatının sözlərinə görə, Vaşinqton Türkiyədəki hərbi mövcudluğunu qorumaq üçün sona qədər səy göstərəcək.

“Bununla birlikdə Amerika siyasətçiləri sadəlövh deyil və fövqəladə planlar hazırlamaq məcburiyyətindədirlər”.

O, Vaşinqtonun Qətərdəki hərbi obyektlərini genişləndirdiyini, Rumıniya, Bolqarıstan və Yunanıstan kimi regional ölkələrdə varlığını artırmağa çalışdığına işarə edib.

Diplomat deyib: “Kürecik bazasının bağlanması Türkiyənin NATO-ya qarşı zərbəsi olacaq, çünki bu, NATO bazasıdır. Ankaranın bu problemi çözəcəyi şübhə doğurur”.

Türkiyə-Amerika əlaqələri, Trampın yenidən seçkiyə qoşulacağı və Türkiyəyə daha az vaxt ayıracağı 2020-ci ildə daha gərgin qalacaq.

Tərcümə: Strateq.az