Bu Mərkəz 2003-cü ildə ABŞ-ın Avrasiya Əməkdaşlıq Fondunun (Eurasia Partnership Foundation) təşəbbüsü, bir əsrdən çox müddətdə fəaliyyət göstərən nüfuzlu Nyu-York Karnegi Korporasiyasının (zəruri qeyd: hazırda rəhbəri Vartan Qriqoriandır – geniş izahata ehtiyac yoxdur, soyadı hər şeyi izah edir) maliyyə dəstəyi ilə yaradılıb [Gregorian, Vartan . A Message to Our Community in Support of Equality, Dignity, and Justice. Carnegie Corporation of New York. 06.02.2020 URL: https://www.carnegie.org/news/articles/message-our-community-support-equality-dignity-and-justice/ (access date: 10.07.2020)].

Mərkəz Ermənistanla yanaşı Azərbaycan və Gürcüstanda da fəaliyyət göstərir və sosial tədqiqatların həyata keçirilməsi ilə məşğuldur.

Aşağıdakı linkdə Qafqaz Tədqiqat Resurs Mərkəzinin tanıtım vidosu ilə tanış ola bilərsiniz.

[Caucasusbarometer.org. İntro video. 29.04.2014. URL: https://www.youtube.com/watch?time_continue=6&v=8prPEh5Y6H0&feature=emb_title (access date: 10.07.2020)].

“Qafqaz barometri – 2019” adlı layihənin əsas məqsədi Ermənistan vətəndaşlarının digər ölkələrə münasibətini öyrənmək olub.

Ermənistanda hələ sovet dövründə mərkəzi rəhbərliyə və Moskvaya münasibəti birmənalı olmayıb. Kremldə də bunu yaxşı bilirdilər.

1998-ci ildə Levon Ter-Petrosyanın hakimiyyətdən getməsi və Robert Köçəryanın prezident kürsüsünə oturmasından sonra Rusiyanın bu ölkədə mövqeyi bir qədər də möhkəmlənmişdi. Ermənistan vətəndaşları Rusiyanı qardaş ölkə kimi təqdim edirdilər, lakin son illərdə vəziyyət əsaslı surətdə dəyişib.

Diaqramdan da göründüyü kimi, Rusiyanın Ermənistandakı nüfuzu illər ötdükcə aşağı düşməkdə davam edir. 2013-cü ilin sorğusunda respondentlərin 83%-i Rusiyanı yaxın dövlət hesab edirdisə, növbəti illərdə bu rəqəm kəskin azalıb (2015-ci ildə 75%, 2017-ci ildə 63%), son sorğuda isə rəyi soruşulanların cəmi 57%-i Rusiyanı “qardaş” ölkə kimi gördüyünü bildirib. Buna baxmayaraq, hətta bu göstəricilərə görə də Rusiya Ermənistana dost ölkələr siyahısında liderliyini davam etdirir [Հայաստանցիների շրջանում Ռուսաստանի վարկանիշը կտրուկ անկում է ապրել. CRRC-Armenia. Youtube. 06.07.2020. URL: https://www.youtube.com/watch?time_continue=3&v=balGoQIiMXc&feature=emb_title (müraciət tarixi:11.07.2020)]

Diaqramda əks olunan məlumata görə deyə bilərik ki, Rusiya ilə bağlı kəskin azalma 2017-ci ilin sorğusunda özünü biruzə verib. Həmin vaxt Ermənistan vətəndaşları Aprel döyüşlərinə görə Rusiyanı ittiham edirdilər. Məhz dördgünlük müharibə Ermənistanda Rusiyanın nüfuzun yüksək templə aşağı düşməsinə səbəb oldu. Qeyd olunan məqam Rusiyanın Ermənistanda nüfuzunun itirməsinə gətirib çıxardı.

Düşünürük ki, Rusiyanın Ermənistanda nüfuzunun itirməsinin obyektiv səbəbləri var. Bunu təkcə Aprel döyüşləri ilə əlaqələndirmək olmaz. Rəsmi Moskva ilə Bakının hərbi-strateji tərəfdaşlığı var və silah satışı ilə bağlı milyardlarla dollar məbləğində müqavilələr uğurla icra olunur. Halbuki Ermənistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında (KTMT) Ermənistanla tərəfdaşdır. Azərbaycan isə bu təşkilatın üzvü deyil. Digər tərəfdən, Ermənistan özü üçün təhdid hesab etdiyi Türkiyənin Rusiya ilə siyasi, iqtisadi, hərbi və enerji müstəvisində yaxınlaşması həzm edə bilmir. İrəvanda Rusiya-Türkiyə yaxınlaşmasını Ermənistanın suverenliyi üçün təhlükə hesab edirlər.

Daha çox koronavirus COVİD-19 pandemiyası ilə yadda qalan 2020-ci il Ermənistanda Rusiyanın nüfuzuna zərbə vuran başqa bir hadisə ilə də əlamətdar oldu, ölkəni təbii qazla təmin edən “Qazprom” şirkəti qiyməti artıracağını bəyan etdi. Ermənistan hökuməti beynəlxalq bazarda təbii qazın qiymətinin düşməsinə rəğmən “Qazprom”un belə qərar verməsini qəbul etmək istəmədi. Bununla yanaşı, koronavirus pandemiyasının gücdən saldığı ölkə təbii qaz üçün əlavə pul ödəmək niyyətində deyil. Düşmən dövlətdə ümumi rəy bundan ibarətdir ki, Rusiya həqiqətən Ermənistanın dostudursa, belə bir vəziyyətdə təbii qazın ixracından əlavə gəlir qazanmaq barədə fikirləri kənara qoymalıdır. Sadaladığımız bütün bu məsələlər yekunda Rusiyanın Ermənistanda reytinqinin aşağı düşməsinə səbəb olub.

Diqqətçəkən digər bir məqam ondan ibarətdir ki, erməni gənclər arasında Rusiyanın nüfuzu daha aşağıdır. 18-35 yaş aralığında olan respondentlərin cəmi 52%-i Rusiyanı özünə dost hesab edir.

Sorğu üç yaş qrupunda aparılıb: 18-35, 36-55 və 56 yaşdan yuxarı. 18-35 yaşlarında olan ermənilərin 52%, 36-55 yaşındakı ermənilərin 60% və 56 yaşdan yuxarı ermənilərin 59% -i tərəfindən Rusiyanı əsas dost ölkə hesab edir.

Sorğu həm də Ermənistanın yeni dost axtarışında olduğunu üzə çıxardı. Son sorğularda Fransa yeni dost mövqeyinə daha uyğun görünür. Axırıncı açıqlanan məlumatda Ermənistanda respondentlərin 12%-i Fransanı dost mövqeyində görür. Bu, 2017-ci il ilə müqayisədə 7% çoxdur. Halbuki, 2013, 2015 və 2017-ci illərdə bu göstəricidə Fransa 5% səs toplaya bilmişdi. Belə vəziyyətin yaranmasına son illərdə Fransada ermənilərin mövqeyinin güclənməsi böyük ölçüdə təsir göstərib və bu Avropa dövlətinin Ermənistanın dostları siyahısında Rusiyadan sonra ikinci pilləyə qalxmasına səbəb olub.

Məxməri inqilabdan sonra Ermənistanda Rusiyanın mövqeyinin zəifləyəcəyi ilə bağlı proqnozlar verilirdi. Hətta Ermənistanın Rusiyanın orbitindən çıxdığını dair qəti şəkildə fikir söyləyən ekspertlər də tapılırdı. Əslində, Rusiyanın Ermənistana satdığı təbii qazın qiymətini qaldırmaq niyyəti də əsassız deyil. Nikol Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən sonra onun siyasi xəttində Qərbə meyillənmə müşahidə olunurdu. “Soros”çuların yeni Ermənistan hakimiyyətində mövqeyi güclənirdi. İnqilab eyforiyası bitəndən sonra Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Qərbə meyillənməyin dövlət üçün o qədər də asan olmayacağını dərk etdi. Belə olan halda, Paşinyan özündən əvvəlki hərbi xunta rejiminin açdığı cığırla gedərək Rusiyanın ətəyindən bərk-bərk yapışdı.

Qeyd edək ki, 1992-ci ilin 30 sentyabr tarixində imzalanan müqaviləyə əsasən Ermənistan Respublikasının Türkiyə və İranla dövlət sərhəddini Rusiyanın sərhəd qoşunları nəzarətdə saxlayır.

Sonda belə qənaətə gələ bilərik ki, 2013-cü ildən başlayaraq Ermənistanda keçirilən sorğuya görə Rusiyanın bu ölkədə reytinqi 26% azalıb. Bu səpkidə olan sorğular üçün 26% kifayət qədər böyük göstərici hesab olunur.

Digər tərəfdən, xüsusi qeyd etmək istərdik ki, bir ölkənin sərhəddini başqa bir ölkənin əsgərləri qoruyursa və həmin sərhəddə başqa bir ölkənin bayrağı dalğalanırsa, bu, özü-özlüyündə maraqlı fakt kimi qəbul olunmalıdır.

Erməni xalqının böyük əksəriyyəti Rusiyaya nifrət bəsləsə də, bunun hazırki vəziyyəti dəyişəcəyi inandırıcı görünmür. Ən azından 2044-cü ilədək Rusiyanın 102-ci hərbi bazası Gümrü şəhərində saxlanılacaq.