Belə olan təqdirdə bazardakı neft qiymətlərini tənzimləyən əsas amilin heç də bazar iqtisadiyyatının əsas şərti olan tələb və təklif əsasında formalaşmamasına ciddi şübhə yaranır. 

Birjalardakı spekulyasiyalar, aparılan müharibələr, siyasi bəyanatlarla yanaşı neft bazarına təsir edən vacib amillərdən biri də qanunsuz neft dövriyyəsinin olmasıdır. Bu dövryyənin başında isə heç də kiçik qaçaqmalçı dəstələrin deyil, böyük dövlətlərin dayandığı sirr deyil.

Neft və digər neft məhsullarının qaçaqmalçılığının süətlənməsi 2014-cü ildə, İŞİD-in Suriya və İraqdakı böyük neft sahələrini ələ keçirməsi ilə başlanıb. Hətta vaxtilə İraqdakı Kürdüstan Regional Hökumətinin rəhbərliyi mərkəzi hökumətin mövqeyinin əksinə olaraq müstəqil olaraq neft ixrac etmək üçün konstitusion hüquqa sahib olduğunu iddia edirdi. İndi bu ölkələrdəki neft hasili mənbələri dolayısı ilə ABŞ əlində keçib ki, hegemon ölkə bu mənbələri əlindən verməmək üçün hər bir vasitəyə əl ata, hərbi münaqişələrə də girə bilər. 

Qanunsuz neft ticarətində ABŞ-la yanaşı  İran, Çin, Nigeriya, Meksika, İraq, Rusiya və İndoneziyanın da adı çəkilir.

ABŞ-ın dünya ölkələrinə İrandan neft idxalına qadağa qoyması isə İranla Çin arsında qanunsuz dövriyyənin inkişafına şərait yaradıb. Qanunsuz neft bazarını stimullaşdıran əsas amil isə ucuz qiymətə neft və neft məhsullarının satışının təşkil olunmasıdır.

"Su qiymətinə” neft alan Avropa Birliyi ölkələri isə qanunsuz neft ticarətinə etiraz etməkdənsə, ondan faydalanmağa üstünlük verir. Real bazarda neftin bahalaşması İngiltərə və İrlandiyaya neft qaçaqmalçılığı üçün dəniz yollarının yaradılmasına səbəb olub. İrlandiyanın dövlət olaraq qara bazarın mövcudluğundan ildə 200 milyon dollar itirdiyi, Yunanıstandakı yanacaqdoldurma məntəqələrində satılan yanacağın isə 20 faizinin qanunsuz ticarət olunan neftin payına düşdüyü qeyd olunur.

Digər ölkələrin, eləcədə neft istehsal edən dövlətlərin də rəsmi büdcələri qanunsuz neft ticarətindən milyardlarla dollar vəsait itirir. 

"Qara bazarı” formalaşdıran ilkin amillərdən biri olaraq qlobal neft və qaz ticarətindəki hüquqi çətinlikləri qeyd etmək olar. Qanunsuz karbohidrogen ehtiyatlarının ticarəti əsasən su yolu həyata keçirilir. Qeyd edək ki, BMT konfranslarından birində də dəniz yollarının 64 faizinin nəzarətdən kənar qaldığı etiraf olunub. Bəzən bir tankerdən digərinə qanunsuz yanacaq köçürmələri baş verir. 

"Qara bazar”-ın mövcudluğu real neft qiymətlərinin formalaşmasına əngəl olmaqla kiçik neft istehsalçısı olan ölkələrə də ciddi ziyan vurur.

O cümlədən də bunun qarşısının alınmaması böyük dövlətlərin, xüsusilə də  demokratiya və insan haqlarının müdafiəsi adı altında Yaxın Şərq ölkələrini ələ keçirən ABŞ-ın regionda siyasi vəziyyətin gərgin olmasında, münaqişələrin davam etməsində maraqlı olduğunu göstəricisidir.

Bizim.Media