Qaynarinfo Milli Mətbuat Gününün "toz-tozanağı" bitəndən sonra, həmin təklifləri təkrar gündəmə gətirmək məqsədi ilə Mehman Əliyevlə söhbətləşib. 

- Bunun bir neçə səbəbi var. Əvvəla, Azərbaycanda media qurumlarının əksəriyyəti bu və ya digər formada hakimiyyətə bağlıdır. Həmin media qurumları hökumət dairələrindən müxtəlif üsullarla maliyyə alır. Bu baxımdan, onlar üçün mətbuatın durumu önəmli deyil. Yəni, onların reklam bazarına, jurnalsitikanın sağlamlaşdırılmasına və s. bu kimi məsələlərə ehtiyacı yoxdur. Hər ay pulunu alır, heç iş də görmür. 

- Mən "ehtiyacı yoxdur” fikrini o anlamda deyirəm ki, reklam olmasa da, onların hər ay pulu gəlir. Ola bilər ki, bundan da artıq pul qazanmaq istəsinlər. Amma "yuxarılar”ın bu məsələ ilə bağlı fikrini bilməmiş heç nə danışmayacaqlar. Ev məsələsində olduğu kimi. "Yuxarı”dan dedilər belə edin, onlar da etdilər. Demək istəyirəm ki, əgər medianın inkişafı ilə bağlı təklifləri müzakirə belə, etməyə həvəs göstərməyən mətbuat nümayəndələri bir tərəfdən maliyyə cəhətdən təmin olunublar, digər tərəfdən də müstəqil fikir yürütmək imkanından məhrumdurlar. Ona görə də susurlar. "Yuxarılar” bir fikir bildirməyənə qədər susacaqlar.  

- Açığı, məqalə bir neçə saytda yayımlandı. Amma müzakirələr həqiqətən də olmayıb. Bilirsiniz, media cameəsinin əksəriyyəti hardansa nəsə alır və mənə elə gəlir ki, bu, onları qane edir. 

- Maraqlı və çətin sualdır. Baxın bu gün jurnalistlər üçün nəzərdə tutulan üçüncü bina ilə bağlı qalmaqal yaşanır. Bu məsələ ətrafındakı müzakirələr qarşıqlıqlü ittihamlarla müşayiət olunur. Anormal bir vəziyyət yaranıb. 

Təsəvvür edin, birinci dəfə ev məsələsi gündəmə gələndə jurnalistlərin bir hissəsi bunun lehinə, bir hissəsi isə əleyhinə idi. İndi vəziyyət bir qədər fərqlidir. Hamı deyir ki, jurnalist hökumətdən ev almalıdır. Amma heç kim demir ki, bu düz deyil axı. Yəni, jurnalistikada baxışlar, yanaşmalar dəyişib. Biz hansı jurnalistikadan danışırıq axı?! Xəstə jurnalistikadır. Baxın, hakimiyyətdən hansısa yolla maliyyə alır, heç nə etmir, yaxud baş aldadır. Amma bahalı maşınlarda gəzir, villalarda yaşayır və s. Bu adamlar nə təklif verə bilər, medianı sağlamlaşdırmaq üçün hansı addımlar ata bilər axı? 

- Onların da əksəriyyəti hakimiyyətə kritik yanaşanlardır. Tutaq ki, reklam bazarının formalaşdırılmasını dövlət təmin etməlidir. Hökuməti tənqid edən jurnalistlər illərdir bu barədə danışırlar, amma nəticə yoxdur. Yenə də belə olacaq.  

Mən hələ 2004-cü ildə bu barədə yazmışam. Həmin vaxt çap mediası çökdürülürdü. Media reklam bazarının formalaşdırılması gündəmə gəlmişdi. O zaman Əli Həsənov deyirdi ki, biz nə edək, qəzetləri oxumurlar. Əli Həsənov çap mediasının acınacaqlı duruma düşməsinə görə qəzetləri ittiham edirdi. Əslində isə qəzetlərin çöküşü hakimiyyətin, elə Əli Həsənovun media siyasətinin nəticəsi idi. O zaman mən araşdırma apardım və Əli Həsənova sübut elədim ki, çap mediasının çöküşü heç də bacarıq və keyfiyyət məsələsi ilə bağlı deyil. Bütün bunların kökündə media ilə bağlı aparılan siyasət dayanır. 

Nümunələr var. Məsələn, o vaxt "Azadlıq”, "Yeni Müsavat” və başqa qəzetlər çalışırdılar, materialların keyifyyətinə diqqət edirdilər ki, qəzet maraqlı çıxsın. Pis-yaxşı satılırdı bu qəzetlər, cüzi də olsa gəlir əldə edirdilər. 

Amma sonra nə baş verdi? Bizim dartışmalarımızın sonucu olaraq Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Dövlət Dəstəyi  Fondu (KİVDF) yarandı. Biz başqa cür görürdük bu qurumu. Amma hakimiyyət siyasətini dəyişmədi. KİVDF media qurumlarını dövlətdən asılı vəziyyətə salan bir quruma çevrildi.  Medianı iflic elədilər. 

Yenə də deyirəm, reklam bazarının formalaşdırılmasını dövlət təmin etməlidir. Keçid dövrü olmalıdır. Sosial reklamlardan istifadə olunmalıdır. Sosial reklamlar həm də dövlətin və cəmiyyətin inkişafı üçün önəmlidir. Kommersiya şirkətləri prosesə cəlb olunmalıdır və s. Düzdür hansısa yolla qazana bilərsən. Yəni, yerli reklamla deyil, məsələn, "Google”un, "Youtube”un reklamları vasitəsilə. Amma bu da asan deyil. Bəlkə də qiymətlər artacaq, deyə bilmərəm. Bir onu bilirəm ki, indiki siyasət çərçivəsində medianı düşdüyü acınacaqlı durumdan çıxarmaq mümkün deyil.

- Hakimiyyətin yanaşması belədir ki, bir tərəfdən güclü medianın formalaşmasını istəyirlər, digər tərəfdən isə medianı nəzarətdə saxlamaq. Yəni, mahiyyəti dəyişmək istəmirlər. İqtidar düşərgəsində belə bir ziddiyətli yanaşma mövcuddur. Ona görə də çox çətin olacaq. 

- Bilirsiniz, bayaq dediyim kimi, əksəriyyətinin ehtiyacı yoxdur. Kredit götürən onu qaytarmalıdır. Amma qeyd etdiyim kimi əksəriyyəti müxtəkif mənbələrdən maliyyə alır və qaytarmaq kimi problemi də yoxdur. Ehtiyacı olanlara isə ümumiyyətlə vermirlər. Çünki ehtiyacı olanlar hakimiyyəti tənqid edənlərdir. 

Mehman Əliyevin "Mətbuat öldü. Yaşasın media!” başlıqlı araşdırma məqaləsində KİV-in iqtisadi vəziyyətini qısa müddətdə dövlətin dəstəyilə yaxşılaşdırması yolları təklif olunur: 

"... Söhbət reklam media bazarının reanimasiyasından gedir.

İctimai (sosial) reklam bu və ya digər sahələrdə neqativ halların aradan qaldırılması istiqamətində ətraf mühit və cəmiyyətin davranışının dəyişməsinə, vəziyyətin və şəxsiyyətin sağlamlaşdırılmasına yönəlmiş qeyri-kommersiya reklamının mühüm növüdür. İnkişaf etməkdə olan yeni dövlət və millət kimi Azərbaycan şəraitində ictimai öyrədici formalaşdırıcı, həmrəyləşdirici xarakter daşımalıdır. Onun media vasitəsilə geniş və sistemli tətbiqi daxili quruculuq proseslərini gücləndirəcək, dövlət və cəmiyyətin məqsəd və vəzifələrinin həyata keçirilməsinin səmərəliliyini kəskin şəkildə artıracaq. Və ictimai, dövlət və kommersiya reklamına vəsaitin ayrılmasına dövlət tərəfindən mesenantlıq kimi baxılmamalıdır. Reklama yatırılan hər bir dollar 2 və ya daha çox dollar məbləğində gəlir gətirir.

Məsələn, 2004-cü ildə Azərbaycanda sosial reklam elementlərilə təşəbbüs göstərdiyim qaz sayğaclarının tətbiqi üzrə ictimai kampaniya bu ideyanın dövlət tərəfindən gerçəkləşdirilməsinə və əhalinin qaz istehlakı üzrə göstəricilərinin üç dəfə azalmasına səbəb oldu. İctimai təşkilatların həyat keçirdiyi və KİV-lərin dəstəklədiyi iş yüz milyonlarla dollarlıq effekt verdi və sosial problemi aradan qaldırdı.

Aşağıdakı vəsaitin ayrılmasını təklif edirəm:

- ictimai mediareklama 100 milyon manat, bu, sağlam həyat tərzini, təmiz ətraf mühiti və sair təbliğ edəcək KİV-lərə yönəldiləcək.

- dövlət proqramlarının, layihələrin, qərarların reallaşması üçün bu cür proqramların, layihələrin və qərarların büdcəsinin 2 faizi həcmində dövlət mediareklamı üçün ayrılsın. Məbləğ 100-200 milyon manat civarındadır.

- QHT layihəsinin büdcəsinin 10 faizi həcmində vəsait qeyri-kommersiya reklamına ayrılsın. Məqsəd layihəyə informasiya dəstəyi, onun effektivliyinin artırılması və nəticələrinin təbliğidir. QHT-lərin layihələri adətət sosial sahə və dövlət institutlarının fəaliyyətilə bağlıdır.

- 20 faizlik mənfəət vergisinin 2 faizi kommersiya reklamına ayrılsın. Yəni, mənfəət vergisinin həcmi 18 faizədək azaldılır, qalan 2 faizin kommersiya subyektinin özünü reklamı üçün yönləndirilməsi məcburi şərtdir. 2020-ci ildə kommersiya subyektlərinin gəlirlərindən mənfəət vergisi 2,2 milyard manat təşkil edib. Həmçinin mediareklamı reklam bazarında vəziyyətin sağlamlaşdırılmasına qədər vergidən azad etmək lazımdır. Bu reklam vəsaitləri medianın iqtisadi əsaslarının möhkəmləndirilməsinə, iqtisadiyyatın artmasına, biznes subyektlərinin gəlirinin artmasına, dövlət və ictimai proqramlar və layihələrin effektiliyinin yüksəlməsinə, reklam mədəniyyətinin yaradılmasına, kommersiya reklam bazarının stimullaşdırılmasına gətirib çıxaracaq. 

Eyni zamanda, KİV-ə belə dəstək mediada Azərbaycan jurnalistinin 2003-cü ildə Mətbuat Şurasının birinci qurultayında qəbul edilmiş Azərbaycan Jurnalistlərinin Peşə Davranışı Qaydaları ilə müəyyən edilmiş jurnalistikanın peşə-etik normalarının mediada təsdiqinə gətirib çıxarmalıdır:

KİV-ləri Qaydaların icrasına dəvət mexanizmi kimi onlara yuxarıda göstərilən reklam dəstəyinin verilməsindən imtina olacaq. Qaydaları pozan KİV reklam almaq hüququndan məhrum edilə bilər.

Bu iki mexanizmin - kommersiya və etik xarakterli mexanizmlərin tətbiqi nəticəsində biz kütləvi informasiya vasitələrinin sağlamlaşdırılmasına nail ola bilərik və onları keyfiyyətli, məsuliyyətli, imkanlı və müstəqil edə bilərik.

Ancaq bütün bu tədbirlər müəyyən mənada fövqəladə xarakter daşıyır. Dövlətin əsas vəzifəsi ölkə ÜDM-də kommersiya mediareklam bazarının 1 faizini təmin edə biləcək sağlam iqtisadiyyat formalaşdırmaqdır.

Mediaya reklam dəstəyi və mediareklam kommersiya bazarının sağlamlaşdırılması proqramını Medianın İnkişafı Agentliyi həyata keçirməlidir. Bu, çətin məsələdir, ancaq buna dəyər".