AzFakt

Əhmədzadənin yerinə Sultan-zadə - Adnan Əhmədzanin yerinə keçən Rüfət Sultan-zadə kimdir?

“360Marcom“ MMC KOBİA üçün niyə bu qədər önəmlidir? - ARAŞDIRMA

Şirvanda qeyri-müəyyənlik - İlqar Abbasov Mehdiyevin güdazına gedə bilər...

SOCAR-da dəyişiklik gözlənilir - Fərhan Əliyev vitse-prezident olacaq?

Yaxın vaxtlarda MSK-da “təmizlik” gözlənilir - Ramiz Mehdiyevin adamlarından

Dövlət Gömrük Komitəsində kürsü savaşı - Müavin və idarə rəisi Şahin Bağırovun yerinə göz dikib

Binəqədi rayonunda fərdi yaşayış evi obyektə çevrilib - Hacıbaba Babayevin saxta arayışı ilə...

Tendersiz 53 milyonluq sifariş! - AYNA-nın heyrət doğuran qanunsuzluğu üzə çıxdı

250 milyonluq dələduzluqda ittiham olunan azərbaycanlı iş adamı kimdir? - 11 şübhəli var

Pirallahıda DOST işçiləri MİS-ə transfer olunur - Maraqlı təfərrüat…

Türkiyə -““Böyük İsrail” savaşı - Azərbaycan nə etməlidir?

SOCAR rəsmisinin gizli eşq macərası Rumıniya mediasında - Ramil Əsədulzadənin şok görüntüləri

Qaradağ rayonunda qanunsuz daş karxanaları - Başçının müavini himayə edir?

Bir qrup adam ölkəyə gizli yolla mal gətirir - Şəbəkənin başında kimlər dayanır?

Çin Sibiri ələ keçirə bilər – “The Hill”


Tarix 05.10.22, 19:18	Font ölçüsü : - / +

ABŞ-ın “The Hill” qəzetində “Çinin Sibirlə bağlı hansı planları var?” başlıqlı məqalə dərc olunub. Məqalənin müəllifi Vaşinqtonda yerləşən Avrasiya Mərkəzinin Atlantik Şurasının qeyri-rezident baş elmi işçisi Dayan Frensisdir. O, həmçinin Kanadada ingilisdilli “National Post” qəzetinin baş redaktoru, Ukraynanın ingilis dilində çıxan “Kyiv Post” həftəlik nəşrinin köşə yazarıdır. Geosiyasət, hakimiyyət cinayətləri, texnologiya və biznes sahələri üzrə ixtisaslaşmış Dayan Frensis 10 kitabın müəllifidir.

Novator.az saytı Dayan Frensisin məqaləsini ingilscədən çevirib oxuculara təqdim edir.

Kremlin Ukraynaya əsassız hərbi müdaxiləsi Çin lideri Si Cinpinlə Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında münasibətlərin korlanmasına gətirib çıxarıb. Si Cinpin ən böyük iki müştərisinə – ABŞ-a və Avropa İttifaqına görə Çini tədricən Putinin cəngindən uzaqlaşdırmaq xəttini seçib.

Çin liderinin Rusiyanın Ukraynada apardığı müharibədən narazı qaldığı ictimaiyyətə sentyabrın 15-də bəlli olub. Cinpinlə görüşündən sonra keçirdiyi mətbuat konfransında Putin özü etiraf edib ki, Çin Ukraynadakı müharibədən narahatdır. Hindistan da bu müharibədən narahatlığını ifadə edib.

Amma ortada daha vacib bir məsələ var: Sibir.

Sibir Yer kürəsinin təbii resurslarla zənginliyinə görə ən iri bölgəsidir. Putin iqtisadiyyatının əsasını məhz bu bölgə təşkil edir.

Sibir Avropaya yox, Asiya qitəsinə aiddir və günün birində bu bölgə Çinin ixtiyarına keçə bilər. Si Cinpin çox gözəl anlayır ki, prosesi bu istiqamətdə sürətləndirmək ondan ötrü elə də çətin deyil.

Çinin Sibiri ələ keçirməsi ehtimalı bəzilərində rişxənd doğura da bilər. Amma məsələ burasındadır ki, Putinin Qərblə apardığı nəticəsiz müharibə Rusiya Federasiyasının parçalanması ehtimalını artırır.

Nəhayət, Putin devrilə bilər və bununla Rusiya diktaturadan qurtula, o biri yandan da nəhəng federasiya daxilində inqilabi və separatçı hərəkatlar baş qaldıra bilər. O halda Moskvadakı hərbi mərkəzin əldən düşmüş, alçaldılmış bir ordu ilə nəyəsə nail olacağı, parçalanmanın qarşısında duruş gətirəcəyi ağlabatan görünmür. Rusiyanın Çeçenistan, Tatarıstan, Kalininqrad, Yakutiya (Saxa Respublikası), Sibir və digər bölgələrində onlarca fəal separatçı hərəkatlar mövcuddur.

Varşava Universitetində Şərqi Avropa üzrə tədqiqatlardan dərs deyən Kazimej Vuyçiski 2021-ci ildə Rusiya üçün altı ssenari hazırlamışdı: Rusiya Çinin təsiri altına düşür; Rusiya Balkanlaşır; Rusiya parçalanır; dinc yolla tədricən çökür; neft-qaz qiymətlərinin uzun müddət yüksək səviyyədə qalması sayəsində Rusiyada “imperiya bumu” yaranır; Rusiya Qərblə əməkdaşlığa gedərək modernləşir.

Qərblə əməkdaşlıq meyli heç vaxt Pitinin genində olmayıb və onun Ukraynaya hücumu buna daha bir əyani sübutdur. İndi Putinin ordusu Ukrayna cəbhəsində geriləyir və onun dövləti aqoniyaya, ya da Sovet İttifaqı Əfqanıstandan alçaldıcı şəkildə çıxarılandan sonra olduğu kimi zəifləyib dağılmağa məhkumdur. Aleksey Navalnı və Putinin son dövrlər apardığı repressiyalara məruz qalmış digər tənqidçiləri isə sağ-salamatdırlar və onların həbsdən buraxılması Balkanlaşmaya gətirib çıxara bilər.

Sibirin hüdudlarından kənarda hər bir narahat bölgə on illər boyudur müstəqillik uğrunda çarpışır. Hazırda formal siyasi və ya mədəni muxtariyyətləri olan bu bölgələr yüz illərdir rus yurisdiksiyasında ilişib qalıblar.

Sibir isə XIX əsrə, rusların hərbi müdaxiləsinə qədər xanlıq olub.

Qədim dövrlərdə Sibirdə köçəri türk və monqol tayfaları yaşayıb. XIII əsrdə Sibiri monqollar idarə edib. Bu idarəçilik XVI əsrdə xəz dəri alverçiləri gələnədək davam edib. Yüz il sonra Rusiya köçəriləri qorumaq və Çinlə özü arasında bir növ təhlükəsizlik zolağı yaratmaq üçün Sibirdə qalalar tikməyə başlayıb, beləliklə, bölgədə təsir dairəsini genişləndirib.

Sonra, 1860-cı ildə çar Rusiyası Uzaq Şərqdə Çinin (Mançuriyanın) 350 min kvadrat mil ərazisini zəbt edərək özünə birləşdirib. Söhbət təxminən indiki Nigeriya böyüklüyündə bir ərazidən gedir. Yaşıllıq içində olan bu strateji əhəmiyyətli ərazi Sakit okean sahillərində yerləşir, həmçinin Yapon dənizi sahilindəki Vladivostoku əhatə edir.

Çar Rusiyası bu ilhaqı Qərb ölkələrinin Sin imperiyasına qarşı apardığı amansız tiryək müharibələri nəticəsində Çinin həmin ölkələrlə qeyri-bərabər şərtlərlə bağladığı müqavilələrdən yararlanmaqla həyata keçirib. Sözügedən müqavilələr həmçinin Honqkonqun britaniyalılara verilməsi ilə nəticələnib. Çin bu gün də o müqavilələrdən narazıdır.

Hazırda 144 milyon nəfər rusiyalının 34 milyon nəfərə yaxını Sibirdə yaşayır. Rusiya iqtisadiyyatı isə birbaşa Sibirdəki resurslardan asılıdır. Rusiyanın neft ehtiyatlarının 80 faizə qədəri, təbii qazın 85 faizi, kömürün, qiymətli metalların, o cümlədən almazın 80 faizi, odun ehtiyatlarının 40 faizə qədəri bu nəhəng ərazinin payına düşür.

Amma bütün bu zənginliyinə baxmayaraq, ABŞ və Çinlə müqayisədə Rusiya iqtisadiyyatı cırtdana bənzəyir. 2014-cü ildən Rusiya beynəlxalq sanksiyalar altındadır. O vaxtdan ölkədə ümumi daxili məhsulun (ÜDM) həcmi və həyat səviyyəsi ciddi şəkildə aşağı düşüb. İndi Rusiyada ÜDM-in həcmi ABŞ-ın Nyu-York şəhərindəki və ya Çinin sənaye bölgəsi sayılan Quanqdonqdakı ÜDM-dən də aşağıdır.

Putinin böyük xərc tələb edən hərbi avantüraları, eyni zamanda onun şirkətləri, aktivləri inhisara almış oliqarxları rus xalqını talayıb müflis etməklə məşğuldur.

Əslində, Rusiya üçün ən böyük təhlükə nə Amerika, nə NATO, nə də Çindir. Rusiya üçün ən böyük təhlükə Vladimir Putindir. Çünki onun müharibəsi Rusiyanı bu ölkənin ixracatının 75 faizini təşkil edən Avropadan ayırır.

Avropa onsuz da Rusiyadan bu və ya digər dərəcədə, az-çox həmişə ayrı olub. Mərkəzi Asiya isə öz infrastrukturunu Çinin maliyyəsi ilə qurur və Çinə, yaxud Avropaya enerji, mineral, metal, sənaye mallarını birbaşa, Rusiyanın başı üstündən həyata keçirməyə hazırlaşır.

Rusiyanın geni xarabdır. Öz xalqının və başqalarının hüquqlarını pozmaq, oliqarx hərisliyi, total diktaturaya, imperializmə meyl Rusiyanın qanındadır, Sovet İttifaqını bərpa etmək xülyası da bundan irəli gəlir.

İndi çürük xislətli diktator və onun elitası Rusiya Federasiyasını məhvə aparır. Bunu Qərb də bilir, Qərbin Asiyadakı müttəfiqləri də, Çin lideri Çinpin də. Qalır ukraynalıları yetərincə silah-sursatla və maliyyə ilə təmin etmək. Onda Ukrayna zavallı rus ordusuna qalib gələcək, Kreml çökəcək və dünyanın ən bədəməl dövləti tarixin səhnəsindən birdəfəlik silinib yox olacaq.

Xəbərin oxunma sayı : 856