|
Bakıda 120 milyonluq qalmaqallı hərracın arxasında kimlər dayanır? - ŞOK İSİMLƏR
Nadir Aslanovun “görmədiyi“ qanunsuz tikilən 110 evin iziylə - Baş purokrorluğa müraciət...
“MTK kralı“ çətin durumda - Asiman Hüseynov qardaşını xilas edə biləcəkmi?
Azərbaycanın ən varlı şirkətləri: milyardlara sahib olanlar kimdir?
Rəsmi Bakı Blinkenin görüş təklifini qəbul etməyib - Səbəb məlum oldu
“Ermənistan Qərbi Azərbaycan İcması ilə danışıqlara başlamalıdır“ - Prezident
ABŞ OCCRP-ni maliyyələşdirib və layihə rəhbərliyini təyin edib - Araşdırma
86 milyon manatı ölkəyə qaytarmayanlar ifşa edildi - Həbs olundular
Şirvanda 13 hektar ərazi başçı tərəfindən zəbt edilib - Qazinin əli ilə
ARB-nin 5 mərtəbəli studiya binası hansı məmura məxsusdur - FOTOFAKT
Bakı və Ankaradan İrəvana ultimatum - Zəngəzurla bağlı...
Azərbaycan Haaqa Məhkəməsinə müraciət etdi - Ermənistanla bağlı
143 milyon taladılar, 38 milyon ödədilər - Mənimsədikləri pulları qaytarmırlar
“Əgər biz cəngəlliyiksə, onda işlərimizə qarışmayın “ - Prezidentdən ağır ittihamlar
Panama kanalını ABŞ-dən alan prezident aviqəzada ölüb - Təsadüf, yoxsa qəsd?
Tarix 10.01.25, 14:17 |
|
İnsan tərəfindən yaradılmış ən mühüm gəmiçilik strukturlarından biri olan Panama kanalı ilə hər il təxminən üç yüz milyon ton yük daşınır və bu, bütün okean yük daşımalarının təxminən beş faizini təşkil edir. Kanalın tikintisini fransızlar başladıb, sonra amerikalılar onu əbədi olaraq ələ keçirmək istəyiblər. Panama respublikası dünya xəritəsində ABŞ hökumətinin hiyləsilə 1903-cü ilin noyabrında Kolumbiyadan ayrılaraq yaradılıb. Bu layihənin yeganə məqsədi Amerikanın gəmilərin Cənubi Amerikanın ətrafında dolaşmaq məcburiyyətindən azad edəcək bir kanal üzərində hüquqlarını əldə etmək olub.
Panama kanalının yaradılması
Panama iki okean arasında malların və insanların daşınması üçün ən əlverişli yer olub. Buna görə də, tranzit yol kimi ölkə ərazisindən həm İspaniyanın hökmranlığı dövründə, həm də avropalıların yeni dünyada olmasından əvvəl istifadə edilib. XVI əsrin ortalarında, İspaniyada Habsburq kralı V Karl onun tikintisini qadağan etmək qərarına gəlib.
İki əsr sonra italyalı çoğrafiyaşünas və naviqator Alessandro Malaspina İspaniya hökuməti adından kanalın layihəsini hazırlayıb və 1814-cü ildə onun tikintisi haqqında qanun qəbul edilib. Lakin bu vaxta qədər zəifləmiş İspaniya imperiyası artıq belə iddialı öhdəlikləri həyata keçirmək iqtidarında olmayıb. Üstəlik, 1821-ci ildə Panama bərzəxində yerləşən vilayət, İspaniyadan imtina edərək Simon Bolivarın başçılıq etdiyi Böyük Kolumbiyaya birləşdirildiyini elan edib.
XIX əsrdə kanalın tikintisi ideyası Fransa, Böyük Britaniya və ABŞ-nin dövlət xadimlərinin beynini məşğul edib. Bu genişmiqyaslı planı həyata keçirmək qərarına gələn ilk olaraq fransızlar olub. 1879-cu ildə Parisdə şirkət qurulub. Səhmdar cəmiyyətin sədri Süveyş kanalının tikintisinin rəhbəri kimi məşhurlaşan fransız diplomat və sahibkar Ferdinand de Lesseps olub. Lessepsin nüfuzu o qədər yüksək idi ki, şirkət asanlıqla yeddi yüz mindən çox özəl investordan pul cəlb edib.
Korrupsiya, yeyinti, iflas
Əvvəlcə tikinti kifayət qədər yaxşı gedib, lakin işləri başa çatdırmaq mümkün olmayıb. Ciddi dizayn qüsurları, zəif idarəetmə, işçilər arasında geniş yayılmış malyariya və sarı qızdırma epidemiyalarına nəzarət edilməməsi, kütləvi oğurluq və korrupsiya nəticəsində səhmdarların pulları kanalın tikintisi başa çatana qədər tükənib. 1889-cu ildə şirkətin iflası fırıldaqçılıda iştirak edən çoxlu sayda fransız siyasətçi, iş adamı və mühəndisin reputasiyasını məhv edib.
Qərb yarımkürəsində öz təsirini genişləndirmək istəyən ABŞ yarımçıq qalmış fransız layihəsinin hüquqlarını əldə etmək qərarına gəlib. Amerika 1902-ci ilin iyununda müflis olan fransız şirkətindən cəmi 40 milyon dollara kanalın çəkilmiş hissəsini və yaradılmış strukturları bonus olaraq xeyli miqdarda çox qiymətli avadanlıq ala bilib.
ABŞ-nin Panama dövlətini yaratmaq planı
Razılaşmanın gəlirliliyinə baxmayaraq, amerikalılar vaxt böhranı ilə üzləşiblər, çünki Kolumbiya hökuməti ilə “Okeanlararası kanalın baş şirkəti” arasında konsessiya müqaviləsi bitmək üzərə olu. Şərtlərinə görə, iki il ərzində kanal fəaliyyətə başlamasa, tikilən bütün qurğular pulsuz olaraq Kolumbiyanın mülkiyyətinə keçməlidir. Problemin həlli üçün Boqotaya Vaşinqtondan nümayəndə heyəti göndərilib. Uzun və çətin danışıqlardan sonra 1903-cü il yanvarın 22-də ABŞ dövlət katibi Con Hey və Kolumbiyanın səfiri Tomas Herran tərəfindən müqavilə razılaşdırılıb və imzalanıb.
Bu müqaviləyə əsasən, Birləşmiş Ştatlar kanalı yüz illik icarəyə götürməklə yanaşı, bir dəfəyə 10 milyon dollar və 1912-ci ildən başlayaraq hər il 250 min dollar ödəməyə razı olub. Lakin 1903-cü il avqustun 12-də ölkə parlamenti səs çoxluğu ilə Hay-Herran müqaviləsini ratifikasiya etməkdən imtina edib. Amerikalılar əlavə pul vermək əvəzinə, şirkətin keçmiş direktoru, Panamada güclü əlaqələri olan Filipp-Jan Buno-Variya ilə yerli separatçılara ərazinin Kolumbiyadan ayrılmasını təşkil etməkdə kömək etmək üçün razılığa gəliblər.
ABŞ-dan hərbi dəstək zəmanəti alan Xose Avqustin Aranqonun başçılıq etdiyi dəstə 1903-cü il noyabrın 4-də Panamanın müstəqilliyini elan edib. Cəmi iki həftə sonra, noyabrın 18-də yeni yaradılmış dövlətin rəsmi nümayəndəsi həmin Filipp-Jan Buno-Variya və ABŞ dövlət katibi Con Hey Panama kanalının tikintisi ilə bağlı müqavilə imzalayıblar. Kolumbiyalılara təklif edilən eyni pulla Amerika bütün kanal strukturlarını və onun ətrafındakı torpaqları alıb, lakin artıq nə icarə əsasında, nə də yüz il müddətinə deyil, əmlak kimi və əbədi olaraq.
Kanalın tikintisini 1904-cü ildə ABŞ Müdafiə Nazirliyi öz üzərinə götürüb. İlk gəmi 1914-cü il avqustun 15-də çay yatağından keçin. Bütün işləri nəhayət başa çatdırmaq üçün daha altı il çəkib. 1920-ci ilin iyununda kanalın rəsmi açılışından sonra məlum olub ki, Panamaya illik ödənişlər gəmilərin keçidindən əldə edilən gəlirlə müqayisədə sadəcə qəpik-quruşdur.
Şantajla ABŞ-dən ayrılan bərzəx
1960-cı illərin sonunda Panamanın kanal üzərində hüquqlarını bərpa etmək uğrunda mübarizəyə milli qvardiyanın rəhbəri və 1968-ci il hərbi çevrilişindən sonra ölkənin faktiki lideri olan general Omar Torrixos rəhbərlik edib. Torrixos Panamada bir sıra mühüm iqtisadi və sosial islahatlar aparmağa müvəffəq olub və bu, ölkədə həyat səviyyəsini xeyli yüksəldib, Panama kanalı üzərində suverenliyi bərpa etmək həyatının əsas məqsədi olduğunu bildirib.
1969-cu ilin dekabrında Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin təşkil etdiyi çoxsaylı sui-qəsd cəhdləri və hətta hərbi çevrilişə cəhd Panama liderini hakimiyyətdən uzaqlaşdıra bilməyib. Sonda amerikalılar onunla danışıqlar masasına oturmalı olublar. Riçard Niksondan sonra ABŞ prezidenti olan respublikaçı Cerald Ford Amerika pulu ilə tikilmiş və haqlı olaraq onlara məxsus olan kanalın Panamaya verilməsi ilə bağlı Torrixosun tələblərini yerinə yetirməkdən imtina edib.
Amerikanın Vyetnam müharibəsində məğlubiyyətindən sonra vəziyyət dəyişməyə başlayıb. Deyilənə görə, vyetnamlıların uğurundan ruhlanan Torrixos Amerika nümayəndə heyəti ilə danışıqlar zamanı Panamanın tələbləri rədd edilərsə, kanalın hidrotexniki qurğularını toplarla dağıdacağını, sonra isə onların bərpasının qarşısını almaq üçün partizan müharibəsi təşkil edəcəyi ilə hədələyib.
1977-ci ilin yanvarında prezident seçkilərində qalib gələn demokrat Cimmi Karter Sovet İttifaqının təsirinin sürətlə artdığı Latın Amerikası ölkələri ilə normal münasibətlərin bərpası üçün qurbanlar verilməli olduğu qənaətinə gəlib. Pentaqonun və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin qəti etirazlarına baxmayaraq, 7 sentyabr 1977-ci ildə Karter Torrixos ilə yeni müqavilə imzalanıb, buna görə Birləşmiş Ştatlar bütün kanal strukturlarını və onun boyunca olan zonanı tədricən, 1999-cu ilin sonuna kimi Panamanın yurisdiksiyasına təhvil verməyə borclu olub.
Müqavilənin ABŞ-də ratifikasiyası inanılmaz dərəcədə çətin olub və iki il davam edib. Bununla belə, 1979-cu il oktyabrın 1-də müqavilə ratifikasiya olunub. Buna uyğun olaraq, 31 dekabr 1999-cu ildə kanalın Panama hökumətinə təntənəli təhvil verilməsi mərasimi olub. 1981-ci il iyulun 31-də general Torrixosun olduğu təyyarə müəmmalı şəraitdə qəzaya uğrayıb. Qəza ilə bağlı istintaq materialları 1989-cu ilin dekabrında ABŞ ordusu tərəfindən ələ keçirilib. Bu materialların yayılması hələ də ABŞ hökumətinin xüsusi fərmanı ilə qadağandır.
Sonuncu dəfə yenilənmiş Panama kanalının açılış mərasimi 26 iyun 2016-cı il tarixində baş tutub. Modernləşdirilmiş kanalın açılış hüququ Çinin “Cosco Shipping Panama” gəmisinə verilib. (musavat.com)
Xəbərin oxunma sayı : 820
Dünya
Xəbərlər
-
Bakıda bu restoranda saxta içkilər verilirmiş - FOTO
-
Yeni Suraxanıda, 316 saylı orta məktəbin yanındakı qanunsuz obyekt inşa edilir - FOTOLAR
-
Prokuror iki vəzifəli şəxsin həbsini tələb edir - Bəraət almışdılar
-
Sabah bu ərazidə qaz olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
Maliyyə xidmət rəisinə hökm oxundu - MN-dəki mənimsəməyə görə həbs edilib
-
Bu ali məktəbə yeni prorektor təyin olundu - Güldənə Hidayətli kimdir?
-
“Gemini Group”un rəhbəri Rəşad Süleymanov ölkədən nə qədər valyuta çıxarıb? - FOTO
-
“Atdığım baltanın ölçüsü nə qədər idi?“ - Ağadadaş Ağayev məhkəmədə hiddətlənib
-
“Ermənistanın Zəngəzur dəhlizinə reaksiyası anlaşılmazdır“ - Rusiya XİN
-
Nazir müavini işdən çıxarıldı - Mariana Vasileva kimdir? + DOSYE
-
Azərbaycanla Ermənistan bu məsələdə razılığa gəldi - RƏSMİ
-
Bəzi rayonlara qar yağır - FAKTİKİ HAVA
-
Müştərilər “Premium Bank”dakı pullarını geri götürür - TƏFƏRRÜAT
-
“Ermənistan Konstitusiyasında hələ də Azərbaycana qarşı təhdidlər var“ - Ceyhun Bayramov
-
Bir ildə 67 milyonluq tender udan “lal” deputat - ARAŞDIRMA
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Goranboyda qaçırılan qız evinə qaytarıldı - Açıqlama
-
Atəşkəsin elanından sonra Qəzzada 70-dən çox insan ölüb - KİV
-
Ramiz Mehdiyevin qızına şikayət etmək icazəsi verildi - TƏFƏRRÜAT
-
“Tramp müharibəni tez bitirmək istədiyini açıqlayıb“ - Zelenski
-
Gürcüstanın yeni XİN rəhbəri Bakıda - FOTOLAR
-
“Səhlənkarlıqlar ört-basdır edilir“ - İlqar Mikayıloğlu (VİDEO)
-
“Bank Avrasiya“nın xalis mənfəəti 3 mln. manata yaxın azalıb - HESABAT
-
1,68 trilyon dollarlıq aktivləri olan - “Franklin Templeton”
-
Özünü öldürən əsgər rəssam imiş - Yeni DETALLAR
-
Nazirlik 10 manat kapitalı olan şirkətlə 77 milyonluq müqavilə imzaladı – Tendersiz
-
Bakıda sahibkarın yarım milyon manata yaxın malları oğurlandı - Bacısı oğlanları saxlanıldı
-
1 ilə 62 milyard manat - Əhali bu pulu nəyə xərcləyib?
-
Muxtar Babayev Ağstafada vətəndaşları qəbul etdi - Fotolar
-
Restoranda döyüb 150 manatını aldı - VİDEO
-
HAMAS razılaşmaya maneə törədir - Netanyahu
-
2024-cü ildə hansı bank nə qədər pul qazanıb? - Siyahı
-
“Azərişıq“ Kəlbəcər və Laçında yenidənqurma işlərini davam etdirir - VİDEO
-
Türkmənistandan gətirilən pomidorda virus aşkarlanıb - AQTA
-
Kərim Vəliyev NATO-nun iclasında iştirak etdi - Fotolar
-
Abdin Fərzəliyev İlkin Əsədovu özünə müavin gətirir - FOTO
-
HAMAS və İsrail arasında atəşkəs “Fələstinin qələbəsi“dir - SEPAH
-
Goranboyda 10-cu sinif şagirdi evlənmək məqsədi ilə qaçırılıb - Araşdırma aparılır
-
Azərbaycanda bu məhsul kəskin bahalaşdı - VİDEO
-
Prezident Cenni Consonu qəbul etdi - Fotolar
-
“Solida” paltar mağazasında kartdan-karta əməliyyatı - Vergidən yayınma
-
Rus ordusunun son sutkadakı itkiləri açıqlanıb - SİYAHI
-
Özəl və gizli reabilitasiya mərkəzləri - qanun nə deyir...
-
Sənubər Nəzərova departament rəhbəri təyin edildi - “Veysəloğlu” şirkətində
-
Böyük Britaniyanın baş naziri Ukraynada səfərdədir - Gözləntilər
-
“Meydan tv“ işində nizamnamə kapitalı 10 milyon dollar olan müəssisənin adı keçir - FOTO
-
Agentliyə yeni sədr təyin olundu - Osmanov kimdir? + DOSYE
-
Bakının bütün mikrorayonlarında su kəsiləcək - Xəbərdarlıq
-
“Müraciətə əsasən, bank şirkətə 20 milyon dollar kredit ayırdı” - “Şlyapa Zahid”in MƏHKƏMƏSİ
-
Avtomobillərlə bağlı qərar qiymətlərə necə təsir edir? - VİDEO
-
Balıq tutmağa getdi, boğulub öldü - İmişlidə faciə
-
Həbsdəki sabiq generalla dövlət qurumu arasında pensiya davası - Pulumu verin
-
Daha 153 nəfər Cəbrayıl şəhərinə yola salınıb - FOTOLAR
-
Lerik sakinindən Kəmaləddin Heydərova müraciət: “15 ildir ölümlə üz-üzəyik“
-
HƏMAS-la İsrail arasında atəşkəs razılaşmasını alqışlayırıq - Ərdoğan
-
Bu balları almayın! - “Ordubad“, “Şah bal“, “Al dad“, “Flover Honey“...
-
Azərbaycanda hələ də köhnə üsulla işləyən taksi sürücüləri var - VİDEO
-
Bizans, Roma və Osmanlı sivilizasiyalarını özündə yaşadan qədim Göynük - FOTOLAR
-
Bu gün instaqramda diqqət çəkənlər - FOTOLAR
-
“Ürəyim burdan həm böyük sevinc, həm də kədər hissi ilə ayrılır“ - Juninyo
-
HƏMAS-İsrail arasında atəşkəs: Razılaşma şərtləri və detalları
-
Yeni Suriyada terror təşkilatlarına yer yoxdur - Hakan Fidan
-
Ermənistanın bu təbliğatı sülhə xidmət etmir, təhlükəlidir - XİN
-
Ölümcül qripdən necə qorunmaq olar? - VİDEO
-
“HƏMAS girovları tezliklə azad edəcək“ - Tramp
-
Bu şəxslər metapnevmovirusu daha ağır keçirir - Xəbərdarlıq
-
Xəzər dənizindəki sirli ada yoxa çıxdı - FOTO
-
“Türkiyə Qəzzada atəşkəsi dəstəkləyir“ - Hakan Fidan
-
Hərbi vəzifəlilərin təlim toplanışı keçirilir - VİDEO
-
Bu balları almayın! - "Ordubad", "Şah bal", "Al dad", "Flover Honey"...
-
“Qəzzada atəşkəs əldə olundu” - KİV
-
ADY-nın bahalı “sürət qatarı” - 3 saatlıq yolu 8 saata gedir...
-
Bakının bəzi qəsəbələrində qaz olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
“Chinar Holding” MMC-nin maliyyə problemləri bitmir - 550 min vergi borcu var
-
“Müharibə bu il bitə bilər” - Zelenski
-
Flora Kərimova Türkiyə Baş Prokurorluğuna müraciət edib - Heydərovanı məhkəməyə verdi
-
“Meyitlərin yandırılması üçün xüsusi mərkəzlərin yaradılması gündəmdədir“ - Deputat
-
Elm və Təhsili Nazirliyi hazır yemək alır - 77 milyonluq
-
Ərdoğan Suriya XİN rəhbərini qəbul etdi - FOTO
-
Goranboyda yük və minik maşınları toqquşdu - Yaralı var
-
Bu toyuqlar bizdə “kənd toyuğu“ adı ilə satılır - ŞOK
-
Azərbaycan və Türkiyə birgə hərbi təlim keçirəcək - VİDEO
-
Bu kənddə kommunikasiya sistemlərinin qurulmasına 26 milyon manat ayrılıb - TENDER
-
Summqayıtda məktəbli öldürülüb - İki qardaş saxlanıldı
-
Xəstəxanada səs-küy salan həkim - 100 manat cərimələndi
-
“Rusiya Polşa və digər ölkələrə hava hücumları planlaşdırıb“ - Donald Tusk
-
Azərbaycanın ən böyük “Youtube” kanalları nə qədər pul qazanır? - SİYAHI
-
“Vatsap qruplarında yayılan xəbərdarlıq məzmunlu mətnlər feykdir” - DİN
-
Prezident AZCON-la bağlı fərman imzaladı - Nizamnamə fondu təsdiqləndi
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Almaniya Ukraynaya yeni hərbi yardım paketini açıqlayıb - Nələr daxildir?
-
Məşhur həkimin adı 1 milyonluq dələduzluq işində hallandı: “Hər müayinədə 2500 alır, deyirdi ki...“
-
Ordumuzun əsgəri intihar edib - Rəsmi məlumat
-
Atası oğlunu öldürəni bağışlamışdı - 17 il 6 ay həbs verildi + FOTO
-
“Blinken və Mirzoyan Cənubi Qafqazdakı vəziyyəti müzakirə ediblər“ - Ermənistan XİN
-
30 yaşınadək hərbi vəzifəlilər... - Müdafiə Nazirliyinin məlumatı
-
“Diplomların tanınmamasının əsl səbəbi bunlardır...“ - Ekspert
-
Bakıda yağış, rayonlarda isə qar yağacaq - Sabahın havası
-
Yüksək kredit faizləri, vaxtı keçmiş kredit portfeli: “Expressbank”dan kütləvi şikayət
-
“Hədəfimiz terrorsuz Türkiyədir“ - Ərdoğan
-
Rusiya səfiri Ermənistan XİN-ə çağırıldı - Nota verildi
-
Pensiya alan partiya sədrləri - Kim razıdır, kim narazı...
-
İlham Əliyev Baş katibi qəbul edib - FOTO
-
Ötən ay Azərbaycanda bahalaşan və ucuzlaşan məhsullar - Siyahı
-
“Alyans ölkələri müharibəyə hazırlaşmalıdır“ - Mark Rütte
-
Dini qurumlara pul ayrıldı - SƏRƏNCAM
-
Ölümcül virus sürətlə yayılır - ÜST məlumat yaydı
-
“Embawood”dan şikayət - Şirkəti cərimə gözləyir
-
Plastik cərrahlar efirlərə buraxılmayacaq? - Açıqlama
-
Şuşa, Xocalı və Ballıcaya növbəti köç - Fotolar
-
“ABŞ ilə saziş ölkəmizə yeni fəlakətə sürükləyə bilər“ - Ermənistanın keçmiş MTX rəhbəri
-
Bakıda evakuatorla AAYDA-nın konteyneri necə oğurlanıb? - TƏFƏRRÜAT
-
Suriyada səfirlik açmağımız üçün heç bir problem yoxdur - İran XİN başçısı
-
Rəşad Nəbiyev Qusarda vətəndaşları qəbul edəcək - Bu tarixdə
-
Məşhur bazarın yanındakı evlər də söküləcək - Kompensasiya nə qədər olacaq?
-
“İran Donald Trampa sui-qəsd etməyib və gələcəkdə də etməyəcək“ - Pezeşkian
-
Xətaidə 42 yaşlı Seymur Əliyev saxlanılıb - 33 kiloqram narkotiklə
-
Bu artımlar da yanvarın 1-dən hesablanacaq - Deputat açıqladı
-
Göyçayda seldən qəzalı vəziyyətə düşən ev təhlükədə - VİDEO
-
Azərbaycanda bu universitet üçün baytarlıq klinikası tikiləcək - 2 milyon manat ayrıldı
TOP 10
ARXİV