![]() |
|














“Bakıda üç oğlum var, 10 ildir məlumatım yoxdur” – Cümhuriyyət deputatının həyat hekayəsi
Tarix 25.07.21, 19:38 |
|

1943-cü ildə Türkiyənin Cümhuriyyət Xalq Partiyasının ümumi katibi, Türkiyənin Bakıdakı sabiq səfiri Məmduh Şövkət Esendala yenə həmin partiyanın Xalq Evləri bürosunda çalışan Əbdüləziz oğlu Məhəmmədəli Rəsulzadə tərəfindən ərizə göndərilib. Türkiyə arxivlərində qorunan həmin ərizədə yazılıb:
“Məlumi-dövlətləri olduğu kimi əslən bakılıyam. 1921-ci ildə Azərbaycanın Sovetlər tərəfindən istilasına görə İrana qaçmaq məcburiyyətində qaldım. Tehranda Türkiyə Cümhuriyyəti səfirliyi məni himayə ilə 1922-ci ildə Türkiyə vətəndaşlığına qəbul etdiyi üçün hər il Tehran konsulluğunda qeydiyyatımı yenilədim. Vətəndaşlığa qeydiyyatım haqqındakı Tehran konsulluğu vasitəsilə müraciətimə cavab olaraq Ankarada müvafiq məqam tərəfindən yurda qayıtmağım ertələndi. 1930-cu ildə Kirmanşah konsulluğundan aldığım pasportla Türkiyəyə gəldim. Vətəndaşlığa qəbulum haqqındakı müraciətimi Daxiliyyə Vəkaləti ailə fərdlərimin yanımda olmadığı bəyanı ilə qəbul etmədi. Sonrakı müraciətlərim isə cavabsız qaldı.
Dörd ay əvvəl yenə vətəndaşlığa qəbulum haqqında Daxiliyyə Vəkalətinə müraciət etdim. 24 fevral 1943 tarixli və 548 saylı bir yazı ilə indilik vətəndaşlığa qəbul edilməyəcəyim mənə təbliğ olundu. 13 ildən bəri Türkiyədə haymatlos (heç bir dövlətin vətəndaşı olmayan – D.Ə) vəziyyətində yaşayır və bu vəziyyətdən maddi və mənəvi bir çox sıxıntılara düçar oluram. 18 ildən bəri məni yaxından tanımış olmanız hesabilə vətəndaşlıq vəziyyətimin tənzimi üçün yardımınıza müraciət edirəm. Əlaqədar məqamlar nəzdində icab edən tövsiyə və yardımlarınızın əsirgənilməməsini hörmətlə rica edirəm”.
Ərizəni göndərən şəxs Azərbaycan Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü, Müsavat partiyasının qurucularından biri, ömrünün böyük hissəsinin mühacirətdə keçirmiş siyasi xadim Məhəmmədəli Rəsulzadədir.
Hümmətdən Müsavata
Məhəmmədəmin Rəsulzadənin əmisi oğlu olan Məhəmmədəli Rəsulzadə 1884-cü ildə (bəzi sənədlərdə 22 mart 1885) Bakının Novxanı kəndində doğulub. Məhəmmədəli bəyin anasının adı Umleyla olub. Ümbülbanu və Ümgülsüm adlı iki bacısı olub. Ümbülbanı əmisi oğlu Məhəmmədəmin bəyə ərə gedib.
Məhəmmədəli bəy ilk təhsilini din xadimi olan atası Əbdüləzizdən alıb, daha sonra Sultanməcid Qənizadənin ikinci rus-türk məktəbində davam etdirib. Ardınca Bakı texniki məktəbində rus dilində təhsil alıb. 1902-ci ildən siyasi fəaliyyətə başlayan Məhəmmədəli bir il sonra Məhəmmədəminin yaratdığı Müsəlman Gənclik Təşkilatının ilk üzvlərindən idi. 1904-cü ildə Zaqafqaziyada ilk müsəlman sosial-demokrat qrupu “Hümmət” təşkilatı yaradılarkən Məhəmmədəli orada təmsil olunub. O, “Hümmət” təşkilatının nəşr etdirdiyi “Təkamül” (1906-1907), “Yoldaş” (1907) kimi qəzetlərdə həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətinə dair məqalələr yazıb. 1908-ci ildə dövlət əleyhinə çalışan şübhəli şəxs qismində həbs olunub. 1911-ci ildə Məhəmmədəmin bəyin göstərişi ilə Bakıda Abbasqulu Kazımzadə və Tağı Nağıoğlu ilə birgə Müsavat firqəsini yaradıb. 1915-ci il oktyabrın 2-dən etibarən bu partiyanın “Açıq söz” adlı qəzeti nəşr olunub. Qəzetin naşiri Məhəmmədəli Rəsulzadə olub. 1917-ci ilin oktyabrında Müsavat Firqəsinin birinci qurultayı çağırılıb. Məhəmmədəli Rəsulzadə orada iştirak edib. Azərbaycan Cümhuriyyətinin elan olunmasından sonra o, Parlamentə üzv seçilib, 1919-cu ildə hökumət mətbəəsinə müdir təyin olunub. Həmin ilin oktyabrında isə Müsavatın Bakı Komitəsinin üzvü seçilib.
Rusiyanın Cümhuriyyəti işğalından sonra Məhəmmədəli bəy 22 avqust 1920-ci ildə həbs olunub. Həmin vaxt o, Raziyə adlı xanımla evli idi, övladları vardı. Bir müddət Rəsulzadə ilə birgə Moskvada sürgün həyatı yaşayan Məhəmmədəli bəy daha sonra İrana qaça bilib, orada Qulamrza Şərifzadə və Cəfər Cəfərovla birgə Müsavatın Tehran komitəsini yaradıb. Eyni zamanda İranda “Azərbaycan Mühacirləri Yardımlaşma Cəmiyyəti”nin də əsas ideoloqu olub.
Xatirələrində İrana qaçışından bu şəkildə bəhs edib:
“Plana uyğun olaraq bir türkmən qayıqçı tapıldı. Fəqət bizlərin kimliyi ona bildirilmədi. Başqa adla qayığa mindik. Danışığımıza çox diqqət edirdik. Bir-birimizə başqa adla xitab edirdik. Türkmən qayıqçı Xəzərin dalğaları ilə, bəlkə, yüz dəfələrlə boğuşmuş, mahir, işini bilən adam idi. Biz danışır, o dinləyirdi. Təhlükə sovuşmuşdu. Güney Azərbaycan sahillərinə çıxmaq üzrə idik. Kürək çəkməkdən yorulmayan, bizim danışığımıza bəzən bığaltı gülən bu mahir mərd türk övladı qəfil dilləndi. Hamımıza öz adımızla xitab edərək uğur arzuladı. Əmin bəyi nəzərdə tutaraq “məndən də Kişiyə çox-çox salam söyləyin” dedi. Heyrətdən donmuşduq”.
Məhəmmədəli bəy özünün də yazdığı kimi 8 il İranda qaldıqdan sonra 1930-cu ildə Türkiyəyə gəlib. 22 iyul 1930-cu ildə o, Müsavatın Xarici Bürosunun toplantısında iştirak edib. Mühacirətə getdikdən sonra Sovet rejimi Məhəmmədəlinin həyat yoldaşı Raziyə xanımı üç övladı ilə birgə Qazaxıstana sürgün edib.
Məhəmmədəli bəy İstanbulda “Yeni Kafkasya”, “Azəri-Türk”, “Odlu Yurd” kimi məcmuələrdə çalışıb, “Azərbaycan Yurd Bilgisi” dərgisində ədəbi yazılar qələmə alıb.
Müsavatdan CHP-yə
CHP Xalq Evləri bürosunun əməkdaşı kimi Türkiyə arxivində saxlanılan şəxsi işinə görə, Məhəmmədəli bəy 1884-cü ildə Bakıda doğulub, 1901-ci ildə liseyi bitirib. Məsləyi qəzetçilikdir. Azərbaycanda Müsavat partiyasının üzvü olduğunu yazan Rəsulzadə Vətəni 1922-ci ildə tərk etdiyini qeyd edib. Farsca və rusca bildiyini, əsərlərinin olmadığını bildirib. “Milli mücadilədə harada və hansı vəzifədə olub” sualına “O zaman Türkiyədə deyildim” cavabını verib. Hərbi xidmətdə olmadığını, mətbuat ümummüdirliyində çalışdığını, 1940-cı ilin oktyabrının sonuna qədər radio dinləyərək tərcüməçilik etdiyini bildirib.
11.10.1949 tarixli sənəddə Məhəmmədəli bəyin fars dilində olan qəzet və kitablardan məqalələr tərcümə etdiyi göstərilib. 30.12.1949 tarixli bir sənəddə onun səhifə hesabı tərcümələr edərək ayda 150-160 lirə maaş aldığı qeyd olunub.
18.07.1951 tarixli ərizəsində partiyadakı vəzifəsindən çıxarıldığı üçün bir illik təzminatından vergi tutulmasına etiraz edib. Həmin sənəddə Məhəmmədəli bəyin Ankarada Maltepe, Onur küçəsi, İnal apartmanı 27 adresində yaşadığı qeyd olunub. Qeyd edək ki, bu ərizəsinə müsbət cavab gəlib.
Digər bir sənəddə Məhəmmədəli bəy 3 noyabr 1948-ci ildə evləndiyini qeyd edib. Məlumat üçün qeyd edək ki, o, yaxın dostu, məsləkdaşı Abbasqulu Kazımzadənin vəfatından sonra onun vəsiyyətinə uyğun olaraq yoldaşı Müzəyyən xanımla evlənib. Rəsmi evliliyindən iki gün sonra Məhəmmədəli bəy CHP-yə ərizə göndərərək evli olan həmkarları kimi kömək edilməsini xahiş edib. Ümumiyyətlə, CHP sandığına göndərdiyi bir xeyli ərizədən bəlli olur ki, M.Rəsulzadə ağır şərtlər altında yaşayıb, davamlı partiyadan borc istəyib.
CHP məmurlarına məxsus tərcümeyi-hal adlı sənəddə doğum tarixini 1890 göstərib. Bu sənəddən aydın olur ki, Məhəmmədəli bəy 1942-ci ilin 22 oktyabrından (digər bir sənəddə 20 oktyabr) CHP məmuru kimi çalışır, bu işə 180 lirə maaşla başlayıb, hazırda isə 350 lirə alır. Təhsilinin Bakıda lisey dərəcəsində olduğunu, Bakıdan qaçdığı üçün diplomunun olmadığını bildirib.
Başqa bir sənəddən aydın olur ki, Məhəmmədəli bəy 19 aprel 1947-ci ildə Türkiyə vətəndaşlığına qəbul olunub. 10 may 1947-ci ildə CHP ümumkatibliyinə göndərdiyi ərizəsində digər CHP məmurları kimi eyni haqlardan yararlanmalı olduğunu bildirib.
Başqa bir tərcümeyi-hal sənədində isə övladlara dair hissədə belə yazıb: “Bakıda üç oğlum vardı. 10 ildən bəridir heç bir məlumatım yoxdur”.
Məhəmmədli bəyin hələ daha bir neçə 10 il övladlarından məlumatı olmayacaqdı. Mühacirətə getməsindən yarım əsr sonra oğlu Aydın İstanbula gedəcək və atası ilə görüşəcəkdi.
M.Rəsulzadə 1982-ci il fevralın 3-də İstanbulda vəfat edib. Məzar yeri unudulub...
Müəllif: Dilqəm Əhməd
Xəbərin oxunma sayı : 577
Maraqlı
Xəbərlər
-
“Qızıl top”un favoritləri açıqlandı - Yeni siyahı
-
Attestat qiymətləri əla, nəticə sıfır: Valideyn-müəllim anlaşması olub?
-
Bu il banklar nə qədər pul qazanıblar? - SİYAHI
-
Ferma sahibi çobanın arvadı ilə münasibətdə oldu - ŞOK TƏFƏRRÜAT
-
“Çin rəhbərliyi Rusiyaya dəstəyini daha da gücləndirəcəyini bəyan edib“ - “The Telegraph“
-
Bu şəxslərin maaşından vergi tutulacaq - Tarix bəlli oldu
-
FHN partlayış olan binanı 6 ay sonra təmir etməyə başlayıb - 239 min ayrıldı
-
Zərərçəkənlər ifadə verdi - Vardanyanın məhkəməsi+Fotolar
-
Bakıda satılan ən bahalı mənzillər - SİYAHI
-
“Xalq artisti adını sənə sponsorun da verdirə bilir“ - VİDEO
-
Özünə peyğəmbər deyərək 4 il gizlənə bildi - Qətlə görə tutuldu
-
15 iyulda xalqın mübarizəsi həm də işğalın qarşısını aldı - Ərdoğan
-
“Tramp NATO və Aİ-nin nalayiq təzyiqi altındadır“ - Lavrov
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Bəzi rayonlarda 40 dərəcə isti var, bəzilərində yağış yağır - FAKTİKİ HAVA
-
Vətəndaşların şəxsi məlumatlarını xaricə ötürən ötürən qrupu aşkarlandı - Saxlanılan var
-
ABŞ silahları Ukraynaya illərlə gecikə bilər - Şok xəbərdarlıq
-
“Qafqaznet“ kondisioner də satırmış - Nazirə məxsus olduğu deyilən şirkətlə daha bir müqavilə
-
İnam Kərimov İraq Federal Ali Məhkəməsinin sədri ilə görüşüb - FOTOLAR
-
Bəzi rayonlara leysan yağacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Qarabağa səfər edəcək - Bu tarixdə
-
Tramp Zelenskidən niyə Moskvanı vurmadıqlarını soruşub - “The Washington Post”
-
Azərbaycanda buğda istehsalı niyə azalır - Araşdırma
-
Sədrin şikayətçi olduğu şəxs məhkəmə zalında həbs edildi - SƏBƏB
-
Ukraynaya göndərilən silahların sayı açıqlanmayacaq - Nazirlər razılıq əldə edib
-
Xalq torpaq amnistiyası gözləyir - Kupça əlçatan olacaq?
-
Sabah 40 dərəcə isti olacaq: Çimərliklər üçün tempratur...
-
Kamran Əliyev üç rayona prokuror təyin etdi - FOTO
-
Avropa İttifaqından Gürcüstana ultimatum: vizasız rejim dayandırıla bilər
-
Ruben Vardanyan Bakıda hakim qarşısında: zərərçəkmiş şəxslər ifadə veriblər
-
Piyadanın öldüyü qəza ilə bağlı hökm - Sürücülük vəsiqəsi yox imiş
-
İlham Əliyev Ərdoğana məktub göndərib: “Əziz qardaşım...“
-
Azərbaycan Premyer Liqası: Yayın ən bahalı futbolçusunu kim transfer edib?
-
Deputatların yay tətili başladı - 41 günlük sükut dövründə nə qədər qazanacaqlar?
-
Bu ərazilərdə artan yanğın təhlükəsinə dair əhaliyə - Müraciət
-
Şirkətlərin “Premium Bank“a inamı azalır - 29 milyon manat depoziti geri çəkdilər
-
Masallıda arı təsərrüfatları tələf oldu - Sahibkarlar ziyanda (VİDEO)
-
Probleminlə bağlı polis rəisinə müraciət et - DİN nəzarət edir + Video
-
Səbail rayonunda bina yararsız vəziyyətdə - VİDEO
-
Bu ölkədə azərbaycanlı deputat seçiciyə çaynik atdı - VİDEO
-
Xatirə İslamın dəniz istirahəti - FOTOLAR
-
Aİ Ukraynada məcburi səfərbərliyə qarşı çıxmalıdır - Viktor Orban
-
Bu dərmanlara boşuna pul xərcləməyin - Dövlət pulsuz verir
-
Zaqatalada ağaclar kəsilib - Sakinlərdən ŞİKAYƏT
-
“Almaniya və Norveç Ukrayna üçün “Patriot“ alacaq“ - Zelenski
-
Sürücülərin maşında gəzdirdiyi, amma istifadə etmədiyi “apteçka” - ARAŞDIRMA
-
Bu gün instaqramda bunlar paylaşıldı - FOTOLAR
-
“ABŞ Ukraynada əbədi sülhü təmin etmək istəyir“ - Tramp
-
“İşgəncələr nəticəsində övladımın adını da yadımdan çıxartmışdım” - MƏHKƏMƏ
-
“ABŞ və Aİ Ukraynaya silah tədarükü ilə bağlı razılığa gəlib“ - Tramp
-
Pensiya kartına görə anasını döyərək öldürdü - TƏFƏRRÜATLAR
-
ABŞ 100 il müddətinə Zəngəzur dəhlizinə nəzarəti öz üzərinə götürməyi təklif edib - Səfir
-
Bakıda “abadlıq işi“ elanından sonra ərazidə obyekt tikildi - FOTOFAKT
-
Dünyada ən çox qızıl ehtiyatına sahib olan ölkələr - SİYAHI
-
“Çox güman ki, Azərbaycan-Ermənistan dialoqu uğurla nəticələnəcək“ - Tramp
-
Bu rayonda 4 900 abonentin qaz təchizatı dayandırılacaq - Xəbərdarlıq
-
Pensiyaçıların kommunal ödənişini dövlət ödəyəcək? - Deputat AÇIQLADI
-
“Dedilər ki, 5 milyon manatı qaytarmalıyam“ - Bulvar idarəsinin həbsdə olan sabiq sədri
-
“Hər ay məndən 20 min alırdı, sintezator çalanla xəyanət etdi“ - VİDEO
-
“Paşa Bank“da kəskin mənfəət azalması - 91 milyon manata düşdü
-
Naxçıvan universitetində RƏZALƏT: Tələbələrə qiymət qarşılığında cinsi əlaqə təklif olunub
-
ABŞ fondları Ukraynanın ən böyük taxıl terminallarından birinə nəzarəti ƏLƏ KEÇİRDİ
-
Bakıda ağır qəzanın görüntüləri yayıldı - VİDEO
-
PKK-nın İraqdakı mağarası aşkar edilib - Yüzlərlə hərbi vasitə tapılıb + VİDEO
-
Mehdiyevlərin bankı insanlara yalan məlumat verir - Fotofakt
-
Hərbi prokurora müavini, Sumqayıta isə hərbi prokuror təyin edilib - Kamran Əliyevdən yeni təyinat
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
“Elat Kəndli-Fermer Təsərrüfatı“ MMC tullantıları hara axıdıb? - Xidmət tədbir gördü
-
Azərbaycanda iki yeni milli park yaradılır - SƏRƏNCAM
-
Ukraynada hökumət dəyişikliyi - Zelenski yeni baş nazir təyin edir
-
Suşi bu vəziyyətdə hazırlanırmış - Yoxlama
-
Xətaidəki çörək sexinin fəaliyyəti dayandırıldı - VİDEO
-
Məşhur restoran buna görə cərimə edilmişdi - Məhkəmə qərar verdi
-
Rusiyadakı biznesi təhlükə altında olan sabiq məmurlar kimlərdir? - SİYAHI
-
Efirdə müğənnilər qırğına çıxdı - Mikrafonlar söndürüldü - VİDEO
-
Xırdalanda “Little Stars” uşaq bağçasında azyaşlının qolu qırıldı - Rəhbərlik gizlətdi
-
“NATO Moldovanı Rusiya ilə müharibəyə hazırlayır“ - Rusiya xarici kəşfiyyatı
-
Azərbaycan avtobusları Almaniyadan 400, Rusiyadan isə 35 min manata alıb - SİYAHI
-
Torpaq sahələrinin istifadəyə və icarəyə verilməsi ilə bağlı - Yenilik
-
“-ov“, “-yev“ sonluqlu soyadlar bu hallarda dəyişdirilir - RƏSMİ
-
Krımda partlayış hazırlayan 25 yaşlı yerli qadın saxlanılıb - İDDİA
-
Vəhdət Partiyasında toplantı: Adəm İsmayıl Bakuvi tapşırıq verdi
-
Hindistanlı turistlərin Azərbaycana səfəri kəskin artıb - Boykot işə yaramayıb
-
ABŞ yardımları dayandırdı, ərzaq böhranı başladı - Əfqanlar aclıqla üz-üzə qalıb
-
Milli Məclisin sessiyası başa çatdı: Deputatlar məzuniyyyətə çıxdı
-
“İmtahanlara özümün belə müdaxiləm mümkün deyil“ - Məleykə Abbaszadə
-
Şəxsiyyət vəsiqələri dəyişir - Qanun qəbul olundu
-
Bu media subyektləri cərimələnəcək - 5000 manatadək
-
Ötən həftə 812 yanğın olub, 5 nəfərin meyiti çıxarılıb - FHN
-
Putin Trampa xəbərdarlıq edib: “60 günə hər şeyi alacam”
-
Hərbçilərin pensiyalarının hesablanmasında dəyişiklik edilir? - Nazirlikdən cavab
-
54 yaşlı Aygün Kazımova göz qamaşdırdı - VİDEO
-
“Cahid Şahbazova cinayət işi açılıb“ - VİDEO
-
Bu avtomobillərin kilometrajı geri çəkilir - Aldanmamaq üçün nə etmək olar?
-
Sədrlə qohumlar üz-üzə gəldi - AHİK-də 4 nəfər istefa verdi
-
Kümçülər təhvil verdikləri baramanın pulunu niyə ala bilmirlər? - VİDEO
-
Dr. Vəfa Gündoğan necə estetik əməliyyat icra edir? - FOTO/VİDEO
-
Ukraynaya silah tədarükü rekord həddə çatacaq - Respublikaçı senator
-
Nərimanovdakı “Taxta bazarı”nda yanğın olub - VİDEO
-
DTX əməliyyat keçirdi - Həbs edilən var
-
Fransa müdafiə xərclərini sürətlə artıracaq - Makron
-
Azərbaycanda ətin qiyməti qalxıb - VİDEO
-
Sağlam bildiyimiz qidalar qanı qatılaşdırır - Nə yeyək?
-
“Çelsi“ klublararası dünya çempionatının qalibi oldu - VİDEO
-
Əliyev - Paşinyan görüşünün kadrarxası məqamları - VİDEO
-
Bakı çimərliklərində son durum: Yenə natəmizlik, yenə üfunət... (VİDEO)
-
Polkovnik Voronici Kiyevdə Rusiya agentləri olan azərbaycanlılar öldürüb? - FOTO
-
Əhd etmişdilər, Bakıdan Laçına piyada getdilər - VİDEO
-
Vətəndaş idarə etdiyi avtomobilə yazılmış cərimədən narazıdır - VİDEO
-
Salyan rayonunda ağır qəza hadisəsi: 3 nəfər ölüb
-
İnsanlar isti hava səbəbindən çimərliklərə axın edirlər - VİDEO
-
Qardaşı oğlunu öldürməkdə şübhəli bilinən kişi saxlanıldı - Şərurda
-
“Prezidentliyə hazır olmadığımı düşünürdüm” - Putin
-
Bakıda 38, Aran rayonlarında 40 dərəcə isti qeydə alınıb - FAKTİKİ HAVA
-
Xəstəxanada intim görüntüləri yayılan şöbə müdiri ərizə yazdı - Şantaj olunub
-
Rüşvət alanlar tutuldu: Rüşvəti verən bu iş adamları necə olacaq?
-
Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqlarını yaxından izləyirik - Ərdoğan
-
Köməksiz qalan azyaşlı xilas edildi - VİDEO
-
Müdafiə Nazirliyi həftəlik icmalını yaydı - VİDEO
-
İsmayıllıda itkin düşən 40 yaşlı qadın sosial şəbəkə vasitəsilə tapıldı - FOTO
TOP 10
ARXİV