Uğur Şahin və Özlem Türeci adlarını eşidəndə istər-istəməz bu iki adın arxasında bir uğur hekayəsinin olduğu ağla gəlir. Əlbəttə, bu uğur hekayəsi cütlüyün koronavirusa qarşı ən təsirli vaksinlərdən birini 5 ay kimi qısa bir vaxtda tapmalarından ibarət deyil. Uğur Şahin verdiyi müsahibələrdən birində belə deyirdi: "Biz bu vaksini 5 ayda deyil, arxasında 30 illik zəhmət və təcrübə olan 5 ayda tapdıq". Digər bir ifadə ilə 30 illik zəhmət və təcrübə olmasaydı, 5 ayda vaksini tapmaq mümkün olmazdı. Buradan yola çıxaraq həyatda təsadüflə bağlı nailiyyətlərin olmadığını, həmçinin, hər bir nailiyyətin arxasında zəhmət və alın tərinin olduğunu demək olar.

Uğur Şahin illər əvvəl Almaniyaya işləmək məqsədilə köç edən bir türk ailəsinin övladıdır. O, 1965-ci ildə Türkiyənin İskəndərun şəhərində dünyaya gəlmişdir. Dörd yaşında ikən anası ilə birlikdə Almaniyanın Köln şəhərinə, burada işləyən atasının yanına gəlmişdir. Atasının Almaniyaya gəlməsinə səbəb isə o dövrlərdə Türkiyədə baş verən və əsasən ələvilərə qarşı təzyiqlərlə yadda qalan "Maraş hadisələri" olmuşdur. Beləcə, 4 yaşından Uğur Şahinin Almaniya macərası başlamışdır.

Uğur Şahinin 53 yaşındakı həyat yoldaşı Özlem Türeci də türk əsilli olmaqla yanaşı, Almaniyada dünyaya gəlmişdir. Onun atası əvvəl İstanbulda həkim işləmiş, daha sonra bir xəstəxanada işləmək üçün Almaniyaya gəlmişdir. Beləcə, bu cütlüyün yolları Almaniyada kəsişmiş və onlar 2002-ci ildə ailə həyatı qurmuşlar. Bu ailə elmə o qədər bağlıdır ki, toy günü imza atmaq üçün laboratoriyadan yarım saat ayrıldıqdan sonra yenidən geri qayıtmış, elmi araşdırmalarına və tədqiqatlarına davam etmişlər.

Uğur Şahin və Özlem Türeci cütlüyündən, onların elmi nailiyyətlərindən bəhs edəndə istər-istəməz yada elm tarixindəki əfsanəvi cütlük, radioaktivliyi tapan kimya və fizika üzrə Nobel mükafatı laureatları Pyer Küri və Mariya Küri cütlüyü düşür. Qeyd edək ki, Mariya Küri yeganə xanım alimdir ki, Nobel mükafatını iki ayrı-ayrı sahədə almağa nail olmuşdur. Əlbəttə, bu bənzətmə təsadüfən seçilməmişdir. Uğur Şahin və Özlem Türeci cütlüyü də Nobel mükafatına çox yaxın olduqları üçün belə bir bənzətmə seçilmişdir. Ümid edək ki, alman alimi olan bu türk cütlüyü də belə bir mükafata layiq görüləcək və səslərini bir daha dünyaya duyuracaqlar.

Hansı ölkədə və kimin tapacağı məlum olmasa da, pandemiya dövründə vaksinin tapılma xəbərini demək olar ki, bütün dünya gözləyirdi. Belə bir xəbər isə ilk olaraq Uğur Şahin və Özlem Türeci cütlüyündən, onların sahib olduqları şirkətdən gəldi. Əvvəla qeyd edək ki, Uğur Şahin və Özlem Türeci daha çox dəri xərçənginə qarşı peyvənd araşdırmaları ilə tanınırdılar. Dünyada koronavirusun yayılmasından sonra isə bu sahəyə, yəni COVID-19 virusuna qarşı peyvənd axtarışlarına başladılar.

Uğur Şahin koronavirus haqqında ilk dəfə hələ virus Çində yeni-yeni ortaya çıxmağa başlayanda "The Lancet" adlı elmi jurnalın "Çindəki sirli koronavirus" adlı məqaləsində oxuyur. O vaxt Uğur Şahin 30 illik təcrübəsinə əsaslanaraq bunun müvəqqəti bir virus olmadığını və dünya miqyaslı bir pandemiyaya çevriləcəyini anlayır. Uğur Şahinin belə erkən bir dövrdə təhlükənin miqyasını açıq şəkildə görə bilməsi ona və iş qrupundakı alimlərə böyük vaxt qazandırır. Onlar artıq vaksin axtarışına başlayanda dünyada hələ də: "Virus yoluxucudur, yoxsa yox?", "Karantinə getməyə ehtiyac varmı?", "Virusa görə evdə qalmalıyıqmı?" kimi suallara cavab axtaran milyonlarla insan var idi. Halbuki, Uğur Şahin və komandası artıq vaksinin axtarışına çoxdan başlamışdılar. Beləcə, Amerika dərman şirkəti Pfizer və Uğur Şahinin qurucusu olduğu BioNTech şirkəti 9 noyabr 2020-ci il tarixli ortaq açıqlamasında COVID-19 virusuna qarşı hazırlanan BNT162 peyvəndinin təsir dərəcəsinin yüzdə 90-dan çox olduğunu bildirdi. Bu peyvəndin istifadəsi rəsmi olaraq aparıcı dövlətlər başda olmaqla dünyanın 50-dən çox dövlətində təsdiqləndi.

Həmkarları 55 yaşlı Uğur Şahini qurduğu və rəhbərlik etdiyi laboratoriyaya cins şalvarı, idman ayaqqabısı və velosipedi ilə gələn sadə bir insan kimi tanıyırlar. Gəl gör ki, bu sadəliyin altında həm də ömrü boyu əzmlə çalışan dünya miqyaslı bir alim və tədqiqatçı kimliyi var. Onu da qeyd edək ki, 2020-ci ilin dekabrında dərc edilən "Dünyanın ən varlı 500 insanı" siyahısında 5,4 milyard dollarlıq varidatı ilə 456-cı yeri tutan Şahin "Dünyanın ən varlı türkü" ünvanını da əlində saxlayır. Bununla yanaşı, Uğur Şahin illər əvvəl miqrant ailənin övladı kimi gəldiyi Almaniyada həyat yoldaşı Özlem Türeci ilə birlikdə bu ölkənin 100 ən varlı adamı arasında da öz yerini tutur.

2021-ci il martın 19-da Uğur Şahin və həyat yoldaşı Özlem Türeci COVID-19-a qarşı peyvənd hazırlanmasında əldə etdikləri uğura görə Almaniya Federativ Respublikasının ən yüksək mükafatı olan "Ləyaqət" Ordeni ilə təltif olundular. Belvyu Sarayında təşkil edilən təltifetmə mərasimində Almaniya Prezidenti Frank-Valter Ştaynmayer və Kansler Angela Merkel də iştırak etdilər. Alim cütlüyə mükafatı şəxsən Kansler Angela Merkel təqdim etdi.

Bu yazını hazırlayarkən bir nüans həm diqqətimi çəkdi, həm də ağlımda başqa bir hadisəni canlandırdı. İcazənizlə, onu da burada sizinlə paylaşmaq istəyirəm... Uğur Şahin və Özlem Türeci cütlüyünə Almaniyanın ən yüksək mükafatı verilən videokadrlarda Kansler Angela Merkel hökumət binasının koridorunda bu iki alimin arxasınca sanki hökumət başçısı deyilmişcəsinə sadə bir insan kimi addımlayırdı. Təbii ki, bu kadrlar dünya mediasının diqqətindən yayınmadı. Ümumiyyətlə, dövlət səviyyəli bu mükafatlandırma mərasimində bu alim cütlüyə qarşı hörmət əlamətlərini görmək və hiss etmək olardı. Əslində bu, təbii bir hal idi. Çünki hər bir ölkə pandemiya şəraitində ən təsirli vaksinin öz ölkəsinin alimləri tərəfindən tapılmasını istəyərdi.

Bu mənzərə mənə Osmanlı alimlərindən Məhəmməd Üftadənin tələbəsi Əziz Mahmud Hüdayi üçün dediyi: "Padşahlar arxandan gəlsin" duasını xatırlatdı. Bu duadan sonra aradan illər keçmiş və bir gün dövrün sultanı və xəlifəsi Sultan I Əhməd müəllimi Əziz Mahmud Hüdayini ziyarət etmək üçün İstanbulun Üsküdar səmtinə gəlmişdi. Sultan I Əhməd bazardan keçərkən müəlliminin orada olduğunu görür və hörmət əlaməti olaraq dərhal atından düşərək, müəlliminin ona minməsini xahiş edir. Əziz Mahmud Hüdayi bu xahişi qəbul edir və bir müddət at üstündə irəlidə, Sultan I Əhməd də piyada olaraq onun arxasında gedir. Qısa bir müddətdən sonra Əziz Mahmud Hüdayi dünyanı silkələyən sultanın arxasınca piyada gəlməsinə razı olmur və atdan düşərək, belə deyir: "Müəllimim Məhəmməd Üftadənin bir duasının yerinə yetməsi üçün təklifinizi qəbul etmiş və bu ata minmişdim. Çünki o illər əvvəl mənim üçün: "Padşahlar arxandan gəlsin!" deyərək dua etmişdi".

Bilmirəm, Uğur Şahin və Özlem Türeci cütlüyünə kimsə "Almaniya Kansleri arxandan gəlsin" deyə dua etmiş, ya da etməmişdi? Ancaq hər iki misal, yəni, həm mənəviyyat öndərlərinin dəyərini bilərək, onların arxasınca getmək, həm də elm xadimlərinə dəyər verərək, onların arxasınca addımlamaq (həm rəmzi, həm də həqiqi mənada) bəsirətin və haqpərəstiyin nişanəsidir. Bu iki misalı eyni zamanda elmə və alimə verilən dəyərin göstəricisi kimi də qəbul etmək olar.

Uğur Şahin və Özlem Türeci cütlüyü əslən türk olsalar da, demək olar ki, bütün təhsillərini Almaniyada alıblar. Buna görə də, onlar illər əvvəl bu ölkəyə gələn türk immiqrantlarının uşaqları, əsasən də alman alimləri kimi tanınırlar. Alman alimləri kimi tanınmalarının səbəbi isə bu cütlüyün bütün təhsillərini Almaniyada almalarıdır. Həmçinin, onlar COVID-19 virusuna qarşı vaksini və digər elmi kəşflərini Almaniyanın təqdim etdiyi imkanlarla ərsəyə gətiriblər. Buna görə də, cütlüyün nailiyyətlərinin arxasında bir etnik kimlik axtarmaqdansa, digər faktor və səbəblərə nəzər salmaq daha doğru olar.

Yazıda Uğur Şahin və Özlem Türeci ilə də əlaqəli olan, ancaq daha geniş və daha ümumi məna kəsb edən bəzi məqamlara toxunmaq istəyirəm... Həzrət Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) bir hədisdə belə buyurmuşdur: "İki göz var kı, onları cəhənnəm atəşi yandırmaz. Biri Allah qorxusundan ağlayan göz, digəri Allah yolunda oyaq sabahlayan göz" (Tirmizi, Fəzailul-Cihad 12). Hədis alimlərinin qeyd etdiyinə görə buradakı "Allah yolunda oyaq sabahlayan göz" ifadəsinə təkcə "düşməni müşahidə edərək, növbə çəkərək sabahlayan göz" mənasını vermək olmaz. Çünki "Allah yolunda oyaq sabahlayan göz" ifadəsinin mənası genişdir. Bura elm öyrənərkən, elmi tədqiqat apararkən, hətta bütün insanlığın mənafeyi üçün bir vaksin axtararkən keçirilən yuxusuz gecələri də daxil etmək olar. Əlbəttə, həyatlarını elmə, bu və ya digər xəstəlikdən əziyyət çəkən insanların profilaktikasına həsr etmiş alimlərə motivasiya mənasında ən ali mükafatların verilməsi, bu elmi nailiyyətlərinin daha sonrakı elmi tədqiqatları davam etdirmək üçün bir qazanca çevrilməsi olduqca normaldır. Bununla yanaşı, yuxarıdakı hədisdə görürük ki, Həzrət Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) bir xalqın, bir millətin, hətta, bütün insanlığın mənafeyi üçün yuxusuz və oyaq sabahlayan göz sahibi alimləri sonsuz axirət nemətləri ilə müjdələyir.

Avropanın bir milyondan çox tirajla çıxan və qitənin ən böyük həftəlik jurnalı olan "Der Spiegel" və Amerikada nəşr olunan və dünyanın ən nüfuzlu xəbər və siyasət jurnallarından sayılan həftəlik "Time" jurnalı üz qabığında Uğur Şahin və Özlem Türeci cütlüyünə yer vermişdir.

Nazim Mustafayev