AzFakt

Saleh Məmmədovun işçisindən 20 min dollarlıq toy hədiyyəsi - AAYDA sədrini hədəfə gətirdi

Sahib Məmmədov “mənbə” axtarışında - Sədrin bu istəyi AHİK-də baş verənləri təsdiqləyir...

Ramiz Mehdiyevin Rusiyaya yazdığı sensasiyalı məktub üzə çıxdı: nələr planlanırmış?

Əhmədzadənin yerinə Sultan-zadə - Adnan Əhmədzanin yerinə keçən Rüfət Sultan-zadə kimdir?

“360Marcom“ MMC KOBİA üçün niyə bu qədər önəmlidir? - ARAŞDIRMA

Şirvanda qeyri-müəyyənlik - İlqar Abbasov Mehdiyevin güdazına gedə bilər...

SOCAR-da dəyişiklik gözlənilir - Fərhan Əliyev vitse-prezident olacaq?

Yaxın vaxtlarda MSK-da “təmizlik” gözlənilir - Ramiz Mehdiyevin adamlarından

Dövlət Gömrük Komitəsində kürsü savaşı - Müavin və idarə rəisi Şahin Bağırovun yerinə göz dikib

Prezidentin açılışını etdiyi Hövsan stadionunda Ticarət Mərkəzi tikilir - İcazə sənədi yoxdur?

Anar Əlizadə Azərbaycanı tərk edib - Adı Adnan Əhmədzadə işində hallanırdı

Binəqədi rayonunda fərdi yaşayış evi obyektə çevrilib - Hacıbaba Babayevin saxta arayışı ilə...

Tendersiz 53 milyonluq sifariş! - AYNA-nın heyrət doğuran qanunsuzluğu üzə çıxdı

250 milyonluq dələduzluqda ittiham olunan azərbaycanlı iş adamı kimdir? - 11 şübhəli var

Türk memarlığının şah əsərləri -Taxta məscidlər


Tarix 27.01.25, 17:23	Font ölçüsü : - / +

Türkiyə öz mədəniyyət və dini abidələri ilə dünyanın ən zəngin mədəniyyət abidələrinə sahib ölkədir. Türkiyə qədim memarlıq ənənələrini özündə birləşdirən və qoruyan ölkələrdən biridir. Memarlıq ənənələrinin inkişaf etdiyi Türkiyədə bu gün dövlət tərəfindən və YUNESKO tərəfindən qorunan yüzlərlə abidə var. Türkiyədə yonma daşın istifadə olunduğu Anadolu-Türk memarlığında taxta tavanlı və bu tavanın taxta dayaqlarla dəstəkləndiyi məscidlər xüsusi tikinti qrupunu təşkil edir. XIII-XIV əsrlərdə xüsusilə Anadolunun orta və qərb bölgələrində tikilmiş bu tikililərdə ağacdan istifadə bizə Orta Asiya və Xorasan bölgəsindəki türklərin memarlıq üslubunu xatırladır. Binaların içərisində taxta səthlərin əl oyma ornamentlər deyilən ornamentlərlə bəzədildiyi bu məscidlər kənardan sadə görünsə də, rəngarəng interyerə malikdir.

Müəyyən bir bina növünün görkəmli nümunələrini təmsil edən bu taxta məscidlər həm qapıları, minbərləri, sütunları, sütun başlıqları, tavan kirişləri və konsolları, həm də memarlıq avadanlıqlarında məharətlə istifadə edilən ağac oyma və sənətkarlığı baxımından çox əhəmiyyətlidir.

Anadoludakı bir çox nümunə arasında Türkiyənin beş fərqli vilayətində yerləşən beş tarixi taxta məscid, memarlıq və bədii xüsusiyyətləri, qorunma vəziyyəti və bütövlüyünə görə 2023-cü ildə Orta Əsr Dövrü Taxta Hipostil Məscidləri olaraq YUNESKO-nun Dünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir.

İslam memarlığının inkişafında mühüm yer tutması, yastı taxta tavanının unikal taxta daşıyıcı sistemlə inşa edilən bu beş məscid Afyonkarahisardakı Ulu Məscidi, Ankaradakı Ahi Şərafəddin Məscidi, Əskişəhərdəki Sivrihisar Ulu Məscidi, Mahmut bəy məscididir. Kastamonuda və Konyada Eşrefoğlu Məscidində eynilə bu memralıq üslubuna aiddir.

Afyonkarahisar Ulu Məscidi- Afyonkarahisar

Afyonkarahisar Ulu Məscidi 1272-1277-ci illər arasında Anadolu Səlcuqluları dövründə Memar Əmir Hacı bəy tərəfindən Sancakbəyi Nüsretiddun Həsən tərəfindən tikilmişdir . Afyonkarahisar qalasının ətəyində yerləşən Ulu Məscidi bəzi tarixi qeydlərdə ” Cami-i Kebir ” və ya ” Hocabey məscidi ” olaraq da adlandırılır.

Məscidin damı hər biri səkkiz olmaqla beş cərgədə 40 taxta sütun üzərində qurulub. Taxta sütunların üzərinə qoyulmuş taxta sütun başlıqlarında stalaktitlər və almaz dilimləri vardır. Məscidin daş mehrabı 6 müqərnəslə bəzədilib. Taxta minbərin üzərində həndəsi naxışlar, üçbucaqlı panellər və dübellər vardır.

Məscidin əl ilə işlənmiş bəzək əşyalarının əhəmiyyətli bir hissəsi məhv edilmişdir; Bəzi sütunlar və sütun başlıqları da dəyişdirilib. Köhnə taxta sütun başlıqlarından bəziləri bu gün Afyonkarahisar Muzeyində sərgilənir .

Məscidin şərq, qərb və şimala açılan üç qapısı var. Səlcuq üslubunda oyma və iki qanadlı minbər qapısının üzərində onun ilk tikilmə tarixini göstərən kitabə vardır. Taxta memarlığı və ana divara bitişik minarəsi ilə Səlcuqlu dövrünün ən gözəl memarlıq nümunələrindən biridir.

Ahi Şərafəddin (Arslanhane) məscidi – Ankara

Ahi Şərafəddin Məscidi Ulus Samanpazarıda, Ankara qalasının cənub ucunda yerləşir . Məscid şərqdə məqbərə kompleksinin divarına basdırılmış qədim şir heykəlinə görə Arslanhane məscidi kimi də tanınır.

Altındağ Bələdiyyəsi

Məscidin tikinti yazısı yoxdur. 1289-1290-cı illərdə Səlcuq Sultanı II. Gıyasəddin Məsud zamanında Ahi Şərafəddinin atası və əmisi olduğu düşünülən Ahi qardaşlar tərəfindən tikildiyi güman edilir . Məscidin mehrabı Anadoluda Səlcuqlular dövrünün ən nadir elementlərindən biri hesab olunur. Müqərnəs taxçalı mehrab çini mozaikadan və suvaqdan hazırlanmışdır. Məscidin minbəri qoz ağacından hazırlanıb. Ağac üzərində oymaçılıq baxımından öz dövrünün ən uğurlu nümunələrindən hesab olunur. Minbərin qapısı, tacı, yan ötürmələri və məhəccərləri nəfis oymalarla bəzədilib.

Məscidin şərq, qərb və şimal fasadlarında üç qapısı var. Şimaldakı biri tac darvazasına bənzəyir. Tac darvazasının şərqinə bitişik olaraq, təkrar istifadə olunmuş materiallardan hazırlanmış kvadrat əsaslı, tək eyvanlı və nazik pətəkli minarə var.

Sivrihisar Ulu Məscidi - Eskişehir

Sivrihisar Ulu Məscidi Anadoluda taxta dirəkli və taxta tavanlı məscidlərin digər mühüm nümunələrindən biridir. Müxtəlif mənbələrdə məscidin ilk tikintisinin 1231-1232-ci illərdə Əmir Cəlaləddin Əli tərəfindən aparıldığı bildirilir. Dörd giriş qapısı olan və damı 67 taxta dirəklə dəstəklənən məsciddə dirəklərdə Bizans dövrünə aid başlıqlardan da istifadə olunub. Dirəklər ardıc və şotland şam ağacından hazırlanır. Məscidin ortasında yuxarıdan işıq vermək üçün mayak adlanan boşluq var.

Məscidin taxta sütunları və incə işlənmiş taxta minbəri diqqəti cəlb edir. Anadolu Səlcuqlu dövrü memarlığının nadir ornamental nümunəsini ehtiva edən minbər kündəkari texnikası ilə qoz ağacından hazırlanıb. Taxt bölməsində dördbucaqlı tor dolğunda bir-biri ilə kəsişən səkkizbucaqlılardan ibarət toxunma motivi xarakterikdir. Minbərin 1924 – cü ildə dağıdılmış Kılıç məscidindən gətirildiyi güman edilir .

Məscidin mehrabı suvaqla bəzədilib. Mehrabı əhatə edən ən kənar birinci zolaqda sülüs xarakterli mətn, ikinci zolaqda üzüm salxımı və budaqlarından ibarət nəbati motivlər, üçüncü zolaqda isə bir-birinə bitişik beşbucaqlılardan ibarət beş və onguşəli ulduz motivləri vardır.

Mahmut bəy məscidi- Kastamonu

Mahmut bəy məscidi Kastamonudan 18 kilometr aralıda, Koşu kəndində yerləşir. 1366-cı ildə Candaroğulları Bəyliyi dövründə tikilmişdir. Məscidin xarici divarları söküntü daşdandır; İçəri tamamilə ağacdan hazırlanmışdır. Gips yalnız qurbangah hissəsində istifadə edilmişdir. Məscidin taxta damı heç bir metal hissə və mismar istifadə edilmədən üst-üstə düşmə texnikası ilə tikilmişdir.

Məscidin daxilindəki bütün taxta səthlər kök və əllə çəkilmiş karandaşlarla bəzədilib və bütün bu bəzəklər öz orijinal formasında günümüzə qədər gəlib çatıb. Dekorasiyalarda; Narıncı və karmin arasındakı qırmızılar, indiqo və hava rəngli mavilər, qızılı və çirkli sarılar, ağ, qara, tünd yaşıl və krem rənglərdən istifadə edilmişdir. Nəbati və həndəsi motivlərdən ibarət bəzəklər stilizə olunmuş formada, simmetriya və təkrar yaradan kompozisiyada təqdim olunur. Məscidin ən mühüm elementlərindən biri də Mahmudoğlu Nəqqaş Abdullah tərəfindən oyma sənəti ilə hazırlanmış taxta giriş qapısıdır.

Həndəsi və nəbati detallarla bəzədilmiş və Türkiyədə çox az nümunəsi olan qapı Kastamonu Etnoqrafiya Muzeyində qorunur .

Beyşehir Eşrefoğlu Məscidi- Konya

Eşrefoğlu Məscidi Konya Beyşehirdə, Beyşehir gölünə 100 metr məsafədə yerləşir. Taxta tavanlı və taxta dayaqlı Anadolu məscidlərinin ən böyüyüdür.Eşrefoğlu bəyliyi dövründə 1296-1299-cu illər arasında inşa edilən məscid, Səmərqənd və Buxara kimi qədim Türküstan şəhərlərində yerləşən taxta dirəkli məscidlərin Anadoludakı ən gözəl nümunələrindən biridir.

Eşrefoğlu məscidi qırxdan çox taxta sütun üzərində ucalır. Bu dirəklərin tikilməzdən əvvəl 6 ay suda isladıldığı barədə şayiələr var.

Əsrlər boyu qış aylarında məscidin damında yığılan qar damın ortasındakı boşluqdan hovuza atılır, ətrafı nəmləndirərək taxta sütunların sobanın təsirindən çatlaması və qurumasının qarşısı alınır. yandı. 1965-ci ildə qar qutusu şüşə ilə örtülmüş və funksiyasını itirmişdir.

Məscidin hündürlüyü 6 metr olan, kafel mozaika ilə örtülmüş möhtəşəm mehrab var. Monumental tac qapısı olan məscidin minbəri bütövlükdə qoz ağacından, oyma, çat və yapışqansızdır. Minbər gözəl səliqə və incəliklə tərtib edilmiş, həndəsi formalar və nəbati bəzəklərlə bəzədilmişdir. Məscidin tavanında rəngli karandaş bəzəkləri var. Xüsusən də pultlarda kök ağacı ilə işlənmiş motivlər diqqəti çəkir.