![]() |
|














Dünyada ilk müharibə nə zaman olub? – Tarixi SİRLƏR
Tarix 12.11.23, 12:43 |
|

Müxtəlif xalqların iştirak etdiyi ilk genişmiqyaslı silahlı qarşıdurma Daş dövründə - təxminən beş min il əvvəl baş verib.
Bizim.Media xəbər verir ki, Avropalı antropoloqlar İspaniyanın şimal-qərbindəki kütləvi məzarlığın skelet qalıqlarını araşdırdıqdan sonra bu qənaətə gəliblər. Alimlərin fikrincə, bu, bəşər tarixində ilk real müharibə olub.
Qazıntılar və maraqlı tapıntılar
Qeydə alınmış ən qədim döyüş səhnələrinin Avstraliyanın şimalındakı Arnhem Landində aşkar edilmiş döyüşçülərin qayaüstü rəsmləri olduğuna inanılır. İspaniyadakı mağarada aşkarlanan rəsmilər isə eradan 9-4 min il öncə çəkilib. Onlar artıq kamanla silahlanmış yüz və ya daha çox insanın iştirakı ilə kütləvi qarşıdurma səhnələrini nümayiş etdirirlər.
Lakin son vaxtlara qədər antropoloqlar hesab edirdilər ki, daş dövründə, ilk dövlətlər yaranmazdan əvvəl ictimai təşkilatlanma səviyyəsinin aşağı olması və resursların məhdud olması səbəbindən tammiqyaslı, uzunmüddətli hərbi əməliyyatların aparılması qeyri-mümkündür. Bədii əsərlər isə yalnız epizodik döyüşləri əks etdirir.
Neolit dövrünə aid kütləvi məzarlıq
1973-cü ildə ispan keşişi və etnoqrafı Xose Migel de Barandyaran ölkənin şimal-qərbindəki Alava əyalətində Latın Qapısı qarşısında Müjdəçi İohannın tərk edilmiş kilsəsini araşdırıb. Onun yanında naməlum bir qəbir tapılıb. 1985-ci ildə kilsənin yaxınlığındakı yolu genişləndirən buldozer təsadüfən başqa bir məzarı da aşkar edib. Ancaq bu, təxminən 20 kvadratmetr sahəsi olan, insan skeletləri ilə doldurulmuş kütləvi məzarlıq idi.
Bir neçə illik qazıntılar zamanı arxeoloqlar məzarlıqdan 338 nəfərin qalıqlarını çıxarıblar. Onlardan əksəriyyətinin sümüklərində fiziki zədələr aşkarlanıb. Bundan əlavə, kütləvi məzarlıqdan 52 çaxmaq daşından hazırlanmış ox ucluğu, 64 daş bıçaq, iki daş balta (hamısında istifadə izləri var), beş sümükdən hazırlanmış ox və bir neçə şəxsi bəzək əşyaları tapılıb. Həmin tapıntıların 5400-5000 yaşı var.
Bu dövrün dəfn adətləri yaxşı öyrənilib.
Məlumdur ki, Cənubi Avropanın sakinləri Erkən Neolit dövründə ölülərini tək qəbirlərdə basdırırdılar və ya cəsədləri yandırırdılar. Skeletlər qəbiristanlıqda təsadüfən bir-birinin üstünə düzüldüyü üçün alimlər həmin yerdə qırğın baş verdiyini müəyyən ediblər.
Bəzi detallar, məsələn, dəfn olunanların yanındakı şəxsi silahlar və zinət əşyaları, həmçinin ölülərin üzərindəki xəsarətlərin hədsiz çoxluğu və müxtəlifliyi bu versiyaya əslində uyğun gəlmirdi. Lakin onlar tədqiqatı davam etdirmədilər və nümunələrin tam kolleksiyası saxlanmaq üçün Alavadakı (Bask ölkəsi, İspaniya) Bibat Muzeyinə təhvil verdilər. Bunun böyük döyüşdə həlak olmuş əsgərlərin kütləvi məzarlığı olması o zaman inanılmaz görünürdü.
Böyük miqyaslı münaqişə
30 il sonra Valyadolid Universitetindən Teresa Fernandez-Kresponun rəhbərlik etdiyi ispan antropoloqları Böyük Britaniyadan olan həmkarları ilə birlikdə təkrar tədqiqat aparmaq qərarına gəliblər. Araşdırmanın nəticələri “Scientific Reports” jurnalında dərc olunub.
Müəlliflər yazırlar ki, ispan məzarları digər məlum daş dövrü kütləvi məzarlarından ilk növbədə öz miqyasına görə fərqlənir. Daha əvvəl aşkar edilmiş “kütləvi məzarlıqlarda” 30-40-dan çox skelet yoxdur.
Ümumilikdə, elm adamları dəfn edilənlər arasında 65 sağalmamış sümük zədəsi və 89 sağalmış sümük xəsarəti müəyyən ediblər. Qalıqların 23%-də zədə əlamətləri var. Kişi skeletləri arasında yarısında ağır zədələr var. Tədqiqatçıların fikrincə, kişi qalıqlarının üstünlük təşkil etməsi, silahlardan xəsarət alanların çox yüksək faizi, eləcə də çoxsaylı xəsarətlər həmin şəxslərin döyüşdə öldürülməsini müəyyən etmək üçün yetərli faktlardır.
Ən birinci müharibə
Tədqiqatçıların tapıntıları Pireney yarımadasına və ondan kənara səpələnmiş eyni dövrə aid meqalit qəbirlər, mağaralar və qaya sığınacaqlarındakı digər qrup dəfnləri haqqında yeni anlayışlar təqdim edir. Atlantik okeanından Qara dənizə qədər geniş bir ərazidə, eramızdan əvvəl 4-cü-3-cü minilliyin əvvəllərinə aid dəfnlərdə arxeoloqlar çox vaxt ölümlə nəticələnən travmatik zədələri olan qeyri-adi çoxlu kəllə sümükləri aşkar ediblər.
Genetik testlər göstərib ki, İspaniyadakı məzarlıqdan olan insanlar müxtəlif etnik və mədəni qruplara mənsubdurlar. Bəziləri uzaq bölgələrdən - Mərkəzi və Cənubi Avropadan, Şimali Afrikadan gəliblər.
Bütün bunlar göstərir ki, beş min ildən əvvəl Avropada aylarla, bəlkə də illərlə davam edən əsl müharibə başlayıb. Bu miqyasda bir münaqişənin geniş sosial-iqtisadi nəticələri olmalı və həyatın bütün sahələrinə təsir etməli idi.
Həqiqətən də, bu dövrə aid müntəzəm skelet qalıqları o dövrdə yaşayan şəxslərin qida sıxıntısı yaşadıqlarını sübut edir.
Aparılan araşdırmalar bəşər cəmiyyəti inkişaf etdikcə, maddi-texniki imkanlar artdıqca müharibələrin getdikcə daha genişmiqyaslı və qanlı xarakter alması ilə bağlı formalaşmış rəyi təkzib edir. Bu onu göstərir ki, insanlar metal alətlər hazırlamağı öyrənməmişdən əvvəl də genişmiqyaslı və uzunmüddətli silahlı münaqişələr olub.
Xəbərin oxunma sayı : 607
Maraqlı
Xəbərlər
-
Ərdoğandan gözlənilən açıqlama gəldi - “Hazırıq”
-
Çay idxalı aşağı düşəcək: Qiymət qalxacaq? - VİDEO
-
Xudafərin körpüsündə qazıntı aparan İran vətəndaşları aşkarlandı - VİDEO
-
“Moskva sabahdan atəşkəsi təsdiqləsə, Ukrayna danışıqlara hazırdır“ - Zelenski
-
11 yaşlı uşağa qarşı əxlaqsızlıqda ittiham olunan Hacı Salman hadisədən əvvəl...- Sensasion fakt
-
Əlcəzair Fransanın casuslarını bir daha ölkədən qovdu - diplomatik qalmaqal böyüyür
-
Bakıda və rayonlarda yağış yağacaq - Sabahın havası
-
“Putinin danışıqlar təklifi ilk addımdır, lakin yetərli deyil“ - Makron
-
Yeni açılan Ağdam Dəmir Yolu və Avtovağzal Kompleksi - VİDEO
-
Qaradağda 15 yaşlı qıza restoranda toy ediblər - Hər kəs göz yumub
-
“Rusiya və Ukrayna üçün böyük həftə gəlir” - Tramp
-
Avtomobilin mühərrikində əli qaldı, belə xilas olundu - Video
-
Bakıda köməkçi tikilidə yanğın - Ölən var
-
“Ərdoğandan bunu xahiş edirəm” - Vladimir Putin
-
“Düşmən əsassız müharibə aparmağa çalışdı, lakin biz layiqli cavab verdik“ - Şahbaz Şərif
-
Okean dibinin yalnız 0,001% -i öyrəniliib - Alimlər etiraf ediblər
-
Prezident onları ayaq üstə alqışladı - VİDEO
-
Bu gün imtahan var - 7 şəhər və rayonda
-
Nigar Camal 14 il sonra eyni libasda… - VİDEO
-
Mehriban Əliyeva Ağdam səfərindən görüntülər paylaşdı - VİDEO
-
“Qəzzada atəşkəsə nail olmağa çalışırıq“ - Mahmud Abbas
-
Biz bu qarşıdurmada qalib gəldik - Şahbaz Şərif
-
Prezidentin kövrəldiyi anlar - VİDEO
-
“Rusiya atəşkəs təklifini nəzərdən keçirəcək” - Peskov
-
Şuşadan Xankəndiyə kanat yolu olacaq - Prezident ilk dəfə açıqladı
-
“Taliban”dan daha bir qərar - Şahmat qadağan edildi
-
Azərbaycan Ordusunda andiçmə mərasimləri keçirilib - VİDEO
-
“Vətən müharibəsi həm qəhrəmanlıq, həm milli ruh salnaməsidir” - Prezident
-
Kür çayı məcrasından çıxdı: Sabirabad sakinləri çətin vəziyyətə düşdülər (VİDEO)
-
“Bizimlə bu gün hesablaşmayan sabah peşman olur” - Prezidentdən mesaj
-
Ən bahalı 10 azərbaycanlı futbolçu - SİYAHI
-
“Hesab etdim ki, məhz bu gün burada olmalıyam” - İlham Əliyev
-
Evlərin qiyməti nə qədər bahalaşıb? - RƏSMİ
-
Azərbaycanda bu siqaretlər bahalaşır - MƏBLƏĞ
-
Prezident və birinci xanım Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışında - Fotolar
-
“Rusiya atəşkəslə bağlı çağırışımıza məhəl etməsə...“ - Starmer
-
Heydər Əliyev siyasi irsinin təməl sütunları - Samir Nuriyev yazır
-
“İkinci mərhələdə Kəngərlidə daha çox ev tikiləcək“ - Prezident
-
Tofiq Yaqubludan qərar - Aclıq aksiyasını dayandırdı
-
“Rusiyada istintaq hələ davam edir” - Ceyhun Bayramov
-
Sabahdan güclü külək əsəcək - XƏBƏRDARLIQ
-
Hindistan və Pakistan razılığa gəldlər - Atəşkəs barədə
-
“Təmaslarla bağlı Türkiyə və İsrail tərəfləri özü açıqlama verir“ - XİN başçısı
-
Şabranda avtomobil ağaca çırpılıb - İki qardaş ölüb
-
Prezident Kəngərli sakinləri ilə görüşdü - FOTOLAR
-
“Ukrayna ordusu dörd dəfə Kursk və Belqorod vilayətlərinə girməyə cəhd göstərib“- Rusiya MN
-
Sabirabadda Heydər Əliyevin xatirəsi yad edildi - FOTOLAR
-
“Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə aparılan deeskalasiya prosesindən istifadə etmək lazımdır“ - Fidan
-
Hindistan geri çəkilməyə məcbur oldu - Gərginliyin azaldılmasını istəyir
-
Beyləqanda Heydər Əliyevin xatirəsi yad edildi - Fotolar
-
İlham Əliyev Ağdamın Kəngərli kəndində - FOTOLAR
-
“Ermənistan MN növbəti təxribata zəmin yaratmağa cəhd edir“ - Müdafiə Nazirliyi
-
Sabahdan başlayaraq rayonlarda yağış yağacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
“Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh prosesi üzrə bir neçə istiqamət var“ - Ceyhun Bayramov
-
Rayonlarda yaşayanlara kredit niyə yüksək faizlə verilir? - VİDEO
-
“Heyətimi gecə klublarında təyin edirəm” - Video
-
Ordumuzun mövqeləri Ermənistandan atəşə tutuldu - RƏSMİ
-
Paytaxtın mərkəzi ilə qəsəbələrdəki bazarlarda qiymət fərqi - VİDEO
-
Leyla və Arzu Əliyevalar Romada sərgidə - Fotolar
-
Arda Turana rəsmi təklif - qərarı qətidir
-
“Mən atamın inamını doğrultdum...” - VİDEO
-
Hakan Fidan sui-qəsdə məruz qalıb – Özü açıqladı
-
Avropa üçlüyünün rəhbərləri Kiyevdə - Mühüm açıqlama olacaq
-
“Xatirimizdədir, sevgi ilə anırıq” - Mehriban Əliyeva
-
Pakistan Hindistana zərbələr endirir - Aerodromlar, elektrik şəbəkəsi məhv edilib
-
Prezidentdən Heydər Əliyevlə bağlı paylaşım - FOTO
-
Heydər Əliyevin anadan olmasının 102-ci ildönümüdür
-
İnstaqramda bu gün kimlər nələr paylaşdı? - FOTOLAR
-
Çindən Azərbaycana idxal edilən kürülər bazarda neçəyə satılır? - VİDEO
-
Ermənistan acınacaqlı vəziyyətdə: Hər dördüncü sakin yoxsuldur
-
Üç gömrük işçisinin məxfi yazışmaları - Rüşvət çarxı necə fırlanıb? + FOTOLAR
-
Azərbaycan hərbçiləri Türkiyədə təlimdə iştirak edəcəklər - VIDEO
-
Tramp Çinə tətbiq edilən rüsumları birtərəfli qaydada azaltmaq niyyətində deyil - Ağ Ev
-
Yasamalda qəbirlər başqalarının dəfni üçün təklif edilir? - VİDEO
-
Azərbaycanda kredit faizləri nə zaman aşağı düşəcək? - VİDEO
-
Prezidentlə xanımından səmimi görüntülər - VİDEO
-
Çiyələyə bənzəyir, dadı tam başqa - özü isə xəzinədir
-
Dünyanın ən məşhur avtomobil markaları açıqlandı - SİYAHI
-
Pakistan nümayəndə heyəti Milli Müdafiə Universitetində - VİDEO
-
Məktəb direktorunun səs yazısı yayıldı - Araşdırma başladı + Video
-
“Tramp bunun üçün hərbi gücdən istifadə edə bilər...“ - Stiven Uitkoff
-
Şuşa Müalicə-Sağlamlıq Mərkəzinin açılışı olub - FOTOLAR
-
Nərimanov rayonunda yerləşən “Şəki” restoranı sökülür - VİDEO
-
Yanğın, sel, zəlzələ... - Evimizi necə sığortalayaq?
-
Qısqandığı qadının üzünü dişlədi - Cəza verildi
-
Naxçıvanda orta məktəbdə bıçaqlanma - Yaralı var
-
İlham Əliyev “Xocalı” yarımstansiyasının açılışında iştirak etdi - Fotolar
-
Şuşada inşa ediləcək dördüncü yaşayış kompleksinin təməli qoyulub - FOTO
-
Tramp və Putin bir-birini təbrik edib - Köməkçiləri vasitəsilə
-
İlham Əliyev Xocalıda da açılışa qatıldı - FOTOLAR
-
Prezident və birinci xanım Şuşa səfər edib - FOTOLAR
-
WhatsApp-da yeni funksiya - Tiktok kimi olacaq
-
Macarıstanın Ukraynada casusluq fəaliyyəti ifşa olundu - iki agent həbs olundu
-
PKK-nın tərkisilah olaraq özünü ləğv etməsi gözlənilir - KİV
-
Zelenski şərtlərini açıqladı: İstənilən formatda danışıqlara hazırıq
-
“Real” Xabi Alonso ilə 3 illik müqavilə imzalayacaq - “Marca”
-
Masallıda ağır qəza - 2-si uşaq olmaqla 3 nəfər ölüb
-
770 min manat vergi borcu olan şirkət - “Bitel” MMC kimindir?
-
Sığorta şirkətlərinin səhlənkarlığı - 50 manatınızın başı ağrıyır
-
DTX-də Heydər Əliyevin anadan olmasının 102 illiyi qeyd olunub - FOTOLAR
-
Azərbaycanda məşhur tikinti şirkəti bağlanır, əməkdaşları işdən çıxarılır
-
Ramiz Mehdiyevin qızı Ali Məhkəməyə üz tutdu - “Baku Oksford Məktəbi“ ilə bağlı
-
DİN-in kollektivi Heydər Əliyevin xatirəsini yad etdi - VİDEO
-
Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibə olmayacaq, sülh olacaq - Paşinyan
-
Saleh Məmmədov idarə rəisini işdən çıxardı - Yerinə onun oğlunu təyin etdi
-
İlham Əliyev yeni seçilən Roma Papasını təbrik etdi
-
“Bitcoin“in qiyməti 103 min dolları ötüb - Kriptovalyuta bazarının son göstəriciləri
-
20 manatlıq şirkət necə milyonluq tenderin qalibi olur? - İcbari Tibbi Sığortanın 3 “dostu“
-
Azərbaycan hərbçiləri paradda keçid etdi - VİDEO
-
İllik təhsil xərci 9 min manat oldu - baş nazirin qərarının şifrələri
-
Prezident və birinci xanım onların xatirəsini andı - FOTOLAR
-
Evlərin qiyməti kəskin bahalaşacaq - Ekspertlərdən AÇIQLAMA
-
Mehriban Əliyevadan Qələbə Günü ilə bağlı paylaşım - FOTO
-
Bir şagirdin “Son zəng“ xərci nə qədərdir? - AÇIQLAMA
-
Prezident və birinci xanım Heydər Əliyevin məzarını ziyarət etdi -FOTOLAR
-
Atəşkəs olmasa, əlavə sanksiyalar tətbiq edəcəyik - Tramp
-
Çempionlar Liqası:İngiltərənin 6 klubu olacaq
-
Əcnəbilərin Bakıda mağazada dələduzluğu şok etdi - VİDEO
-
Anqola Prezidenti İlham Əliyevə zəng etdi - Nələr müzakirə olunub?
-
Sabiq icra başçısı Nəbi Muxtarovu öldürmək istədilər - Dəhşətli FAKTLAR
TOP 10
ARXİV