Putini Ukrayna sərhədlərinə böyük qoşun qruplaşması cəmləşdirməyə vadar edən səbəblər var idi. Öncə onları xatırlayaq ki, mənzərə aydın olsun.

Əvvəla, Ukraynada siyasətə, biznesə, mediaya qədər uzanan, Rusiyaya bağlı güclü şəbəkənin sıradan çıxarılması prosesi başlamışdı. Bu şəbəkənin başçısı, Rusiyanın Ukraynadakı qeyri-rəsmi səfiri kimi tanınan iş adamı və siyasətçi Viktor Medvedçuk böyük basqı altında idi. Ukrayna dövləti nəhayət ki, Krımın ilhaqı və Donbasda qanlı münaqişənin başlamasından 7 il sonra 5-ci kolona qarşı hərəkətə keçərək Medvedçuka bağlı media və biznes strukturlarını zərərsizləşdirməyə, onun Ukrayna siyasətindəki təsir gücünü ortadan qaldırmağa qərar vermişdi. 

Bu, Viktor Yanukoviçin devrilməsindən sonra Rusiyanın Ukrayna içərisindəki dayaqlarının sarsıdılmasına yönəlmiş ikinci böyük kampaniya idi. Ukrayna millətçiləri və ümumən dövlətə sadiq milli çevrələr Medvedçukun ölkədə maneəsiz fəaliyyətindən hər zaman narahat olublar və ona qarşı sərt tədbirlər görtülməsini tələb ediblər. Doğrudan da absurd bir mənzərə idi: Rusiya Ukraynaya qarşı müharibə aparır, onun ərazilərini işğal edir, lakin buna baxmayaraq, Rusiyanın adamları açıq şəkildə Ukraynada fəaliyyət göstərməyə, böyük pullar qazanmağa davam edir, bu vəsaitləri Kremlin propaqanda aləti kimi işləyən media qurumları yaratmağa, güclü siyasi partiya formalaşdırmağa yönəldirlər.

Medvedçukun toxunulmazlığı təkcə Moskvanın Ukraynadakı 1 saylı adamı olması ilə deyil, həm də Putinlə şəxsi yaxınlığı və dostluğundan qaynaqlanırdı. Bu şəxs müstəqil Ukraynanın 2-ci prezidenti Leonid Kuçmanın dövründə prezident administrasiyasının rəhbəri işlədiyi dövrdə Putin onun yeni doğulan qızının xaç suyuna salınması mərasimində iştirak edib, uşağın xaç atası olub. Belə bir adama toxunmaq təxminən Putinin özünə toxunmağa bərabər bir əməldir. Putinin bunu cavabsız qoyması onun xarizmasının cızılması, Ukraynadakı rusiyayönümlülər, o cümlədən separatçılar arasında nüfuzunun sarsılması ilə nəticələnə bilərdi.

İkincisi, Ukrayna prezidenti Zelenski Donbas problemi üzrə Minsk sülh prosesi çərçivəsində Rusiyanın həll formulunu birmənalı şəkildə rədd etmişdi. Kremlə qəti şəkildə aydın oldu ki, Zelenski qondarma Donetsk və Luqansk xalq respublikalarının Ukraynaya reinteqrasiyası ilə bağlı Rusiyanın planına razılıq verməyəcək. Bu barədə daha öncə “Press Klub”da geniş yazdığımızdan, mövzunun üzərində geniş dayanmırıq.

Üçüncüsü, ABŞ-da fəaliyyətə başlayan yeni administrasiya Rusiya ilə bağlı çox sərt siyasət kursu seçmişdi. Bayden andiçmədən dərhal sonra kəşfiyyat qurumlarının rəhbərlərini toplayaraq onlardan Rusiyanın 2020-ci il seçkilərinə müdaxiləsi, ötən il ABŞ federal qurumlarına genişmiqyaslı kiberhücumlarda (SolarWinds qalmaqalı) Moskvanın rolu, eləcə də Əfqanıstandakı ABŞ hərbçilərinin öldürülməsinə görə Rusiya kəşfiyyatının mükafat təyin etməsinə dair xəbərlərlə bağlı raport istədi. Kəşfiyyat seçkilərə müdaxilə və kiberhücumlarda Rusiya hakimiyyətinin rolunu təsdiqləyən raport təqdim etdi. Bunun əsasında Rusiyaya qarşı ağır sanksiyaların tətbiqi gözlənilirdi. Məhz bu raportu aldıqdan sonra Bayden jurnalistin “Putin qatildirmi” sualına müsbət cavab verərək “hansı addımları atacağımızı görəcəksiniz”, deyə çox iddialı bəyanat da səsləndirdi.

Qeyd etmək yerinə düşər ki, indiyədək ABŞ tərəfindən Putin rejiminə qarşı çoxlu sanksiya tədbirləri görülsə də, hələ ki Rusiya iqtisadiyyatını, eləcə də Putinə yaxın oliqarxları sarsıdacaq sanksiyalar tətbiq olunmayıb. Məsələn, Qərbdəki “rus trilyonu”na həbs qoyulması, rusiyalı olqarxların biznesinə zərbə endirilməsi, Rusiyanın SWIFT banklararası mübadilə sistemindən kənarlaşdırılması, “Şimal axını-2” layihəsinin bitirilməsi, ABŞ şirkətlərinin Rusiyadan neft almasının yasaqlanması, Rusiyanın suveren borcu ilə bağlı bütün əməliyyatlara qadağa və sair tədbirlərdən çox danışılsa da, bu istiqamətdə hər hansı sanksiya qərarları yox idi. Gözlənilirdi ki, Bayden sadaladığımız tədbirlərin hamısını olmasa da, bir qismini tətbiq edəcək.

Dördüncüsü, şübhə yox idi ki, Ukraynanı Rusiya şəbəkəsini neyrallaşdırmağa vadar edən güc də məhz ABŞ-ın yeni hökumətidir. Rusiya ilə münasibətlərdə çox ehtiyatlı siyasət aparan Zelenski 20 yanvar 2021-ci il tarixindən sonra birdən-birə şahinləşdi və 5-ci kolonun üzərinə yeridi.

Belə bir vəziyyətdə Putin elə addım atmalı idi ki, həm Ukraynaya göz dağı versin, həm də onun himayəçisi ABŞ-ı yuxarıda qeyd etdiyimiz addımlardan çəkindirə bilsin. Rusiyanın əlindəki alətlərin çeşidi çox deyil, əsas resurs yenə də sərt gücdür. Çar III Aleksandrın dediyi kimi, Rusiyanın yalnız iki müttəfiqi var: onun ordusu və donanması. Putinin əmri ilə yoxlama adı altında qərb sərhədlərinə və Krıma iki ordu və üç hava-desant birləşməsi, ümumilikdə 100 mindən çox hərbi qüvvə göndərildi. Donbasda isə Rusiyanın formalaşdırdığı təxminən 30 minlik qoşun var. Moskva bununla bütün tərəflərə nümayiş etdirdi ki, istənilən vaxt bu qüvvələr Ukrayna ilə uzun sərhəd zolağından, eləcə də Donbas və Krım istiqamətlərindən Ukraynanın içərilərinə hücuma başlaya bilər. Mesaj ünvanlanan əsas ünvan Vaşinqton idi.

Əlbəttə, Ukraynaya qarşı bütün sərhədlər və təmas xətti boyu genişmiqyaslı hücum qərarı verib, bunu icra etmək elə də sadə məsələ deyil. Əvvəla, bu, Avropanın şərqində böyük bir müharibənin başlaması deməkdir və heç bir əminlik yoxdur ki, bu savaşa üçüncü tərəf(lər) də qoşulmayacaq və beləliklə, problem 3-cü dünya müharibəsi miqyasında böyüməyəcək. Ukrayna 2014-cü ildəki Ukrayna deyil və ordusunun təchizatı Rusiya ordusunun təchizatından xeyli geri qalsa da, 200 minlik silahlı qüvvələr, 200 minlik rezerv və 50 minlik Milli Qvardiya ilə ciddi müqavimət gücü var. Ukrayna Rusiyanın hücumuna qarşı qısa müddətdə 400-450 min nəfərlik o qədər də pis silahlanmamış, üstəlik, öz vətənini qoruduğu üçün motivasiyası yüksək olan qüvvə çıxara bilər. Qardaş xalqa qarşı bu cür qanlı savaşa yalnız ağlını, düşünmə qabiliyyətini, məntiqini tamamilə itirmiş lider qərar verə bilər, Putin hələlik idrakdan, rasionallıqdan bu dərəcədə məhrum deyil.

Amma bununla yanaşı, faktı görməzdən gəlmək də olmazdı və heç kim yüzdə yüz təminat verə bilməzdi ki, müharibə olmayacaq. Kifayət qədər real ehtimal var idi ki, hücum sərhədlərdən yox, içəridən – yəni Donbas istiqamətindən olsun və bölgənin Ukraynanın nəzarətindəki hissəsi, o cümlədən Mariupol şəhəri də işğal edilsin. Bu halda sərhəddə Rusiya ordusunun dayanması faktı Ukraynanı məcbur edəcəkdi ki, o da sərhəddə böyük qüvvələr saxlasın və əsas gücünü Donbasa yönəldə bilməsin.

Ona görə də, istər Ukrayna, istərsə də Qərb məsələni ciddiyə aldı. Bayden Putinə telefon açıb, Ukrayna ətrafında yaranmış vəziyyəti müzakirə etdi, hələ üstəlik, təkbətək görüş keçirmək barədə təklif irəli sürdü. Halbuki qatil polemikasından sonra Putinin videokonfrans formatında söhbət təklifini rədd etmişdi. Bundan bir qədər sonra Rusiyaya qarşı tətbiqi gözlənilən yeni sanksiyalar açıqlandı və məlum oldu ki, orada Rusiya iqtisadiyyatını sarsıdacaq hər hansı ağır tədbir nəzərdə tutulmayıb.

Beləliklə, Putinin bu mərhələdə öz məqsədinə müəyyən dərəcədə nail olduğunu vurğulaya bilərik:

– ABŞ prezidenti qatil dediyi adama özü telefon edərək onu görüşə dəvət etdi;

– ABŞ prezidenti ona təqdim olunan sanksiya variantları arasından ən yüngülünü seçdi və bu barədə öncədən Putini məlumatlandırdı;

– Avropa Birliyi liderləri Putinə telefon açaraq ondan ordunu Ukrayna sərhədlərindən geri çəkməyi xahiş etdilər;

– Ukraynada Rusiya şəbəkəsinin tam demontajı ilə bağlı əməliyyat-istintaq tədbirlərinə ən azından fasilə verildi…

Qapalı təmaslarda Rusiya bəlkə başqa güzəştlər də qoparıb, bunu qarşıdakı mərhələdə müşahidə edəcəyik.

Amma qeyd etmək zəruridir ki, ABŞ-ın reaksiyası bu dəfə 2014-15-ci llərlə müqayisədə xeyli fərqli oldu. İlk gündən Ukraynaya ciddi dəstək nümayiş etdirildi, ABŞ müdafiə naziri, Birləşmiş Qərargahlar Komitəsinin rəhbəri, dövlət katibi, milli təhlükəsizlik üzrə prezident müşaviri və prezident Baydenin özü ukraynalı tərəf-müqabillərinə ləngimədən telefon açaraq Ukraynanı Rusiya qarşısında tək qoymayacaqlarını bildirdilər. Ötən müddətdə ABŞ, Böyük Britaniya və Kanada hərbi-nəqliyyat təyyarələri Kiyevə və Lvova endilər, onlar yəqin ki, məsafə ölçmək üçün Ukraynaya gəlməmişdilər. ABŞ və NATO kəşfiyyat aviasiyası Rusiya sərhədləri boyunca uçuşlarını intensivləşdirdi. ABŞ eyni zamanda, Rusiyaya xəbərdarlıq etdi ki, Ukraynaya qarşı gücə əl atarsa, bu dəfə ağır sanksiyaların tətbiqi qaçılmaz olacaq. Bu xəbərdarlıqların Putinin qoşunları geri çəkməsində rol oynadığı danılmazdır. (Həbsxanada aclıq elan edən siyasi məhbus Aleksey Navalnının xəstəxanaya köçürülməsi və onun həkimlərinin tələb etdiyi bütün müayinələrin aparılmasını, nəticədə siyasətçinin aclığı dayandırmasını qeyd etmək də burada yerinə düşər.)

Beləliklə, Bayden-Putin çəkişməsinin bu mərhələdə heç-heçə bitdiyini söyləmək olar.

Amma bütün bunlar Ukrayna ətrafında vəziyyətin sabitləşdiyi, ABŞ-Rusiya konfrontasiyasının dayandığı anlamına gəlmir. Münaqişə davam edir, gərginlik dərəcəsi bu gün aşağı düşsə də, hər an yenidən yüksələ bilər. Rusiya göstərdi ki, qısa müddətdə böyük ordu hissələrini ölkənin bir ucundan o biri ucuna ata bilir. Bu, o deməkdir ki, gələcəkdə yenidən bu cür “yoxlama” həyata keçirə bilər.

Eskalasiyanın Ukrayna üçün faydası bu oldu ki, güclü ordunun düşmən üçün əsas çəkindirici amil ola biləcəyini bir daha görüb, anladı. Doğrudur, anqlo-sakson ittifaqı (ABŞ, Britaniya, Kanada) bu gün Ukraynaya yardım edir və gələcəkdə də edəcək. Lakin aydındır ki, ABŞ və ya Britaniya, Kanada orduları gəlib ukraynalıların əvəzindən Rusiya ilə döyüşməyəcək. Müttəfiqlərin yardımları nə qədər önəmli olsa da, başlıca amil məhz Ukrayna dövlətinin və xalqının özünün müqavimət gücünə və iradəsinə sahib olmasıdır. Ukrayna bunu unutmamalıdır.

Şahin Cəfərli (pressklub.az)