|
Azərbaycanla Ermənistan razılaşdı: Qazaxın 4 kəndi qaytarılır
“Express Bank” iflas ərəfəsində - Şirkətlər bankdan 25 milyondan çox depoziti geri çəkiblər
Rusiya sülhməramlı kontingentinin Azərbaycandan çıxması prosesi başlayıb - VİDEO
Deputat Ülvi Quliyev Nəsimi rayonunda torpaq zəbt edib? - FOTOLAR
Digərlərinin ağlı ilə hərəkət edən Ermənistan - VİDEO
“Ermənistan müharibəyə təhrik edilir“ - DTX rəisi kəşfiyyat məlumatlarını açıqladı
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi terror hücumlarından necə xəbər tuta bilir? – ŞƏRH
Ərdoğan Qərbi belə mat etdi – Türk əsri başlayıb
Fəxri Kazımov nüfuzlu şəxsləri Taleh Kazımovla Elnur Əliyevə minnətçi salır - Vəzifədə qalmaq üçün
Bəxtiyar Əsgərov məsələsi Fuad Nəcəflini çətin duruma salıb - Naxçıvana ardı-arası kəsilməyən zənglər...
Samir Şərifov Bakıda biznes mərkəzi tikdirir? - FOTOLAR
Pekin dünya üçün “Çin şoku” hazırlayır – Bazarları ucuz məhsulları ilə dolduracaq
Eldar Əzizovun “tender camaşırxanası“: Mirzəyevlə Mehralıyevin “it yemi satınalması“
“Xocalı qurbanlarının qisasını aldıq!“ - Prezidentin Xocalıdakı çıxışı (FOTOLAR)
Türkiyə lirəsi niyə dalğalanır? - Təhlil
Tarix 28.03.21, 22:28 |
|
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyip Ərdoğan Türkiyə Cumhuriyyətinin Mərkəzi Bankının (TCMB) rəhbərinin qəfil işdən çıxarandan sonra lirə 15-17 faiz ucuzlaşıb. Belə ki, son bir həftədə 1 dollar 7,21 lirədən 8,36 lirəyə yüksəlib. Yəni lirə dollar qarşısında dəyər itirdi. MB-ın uçot dərəcəsi 17%-dən 19%-ə yüksəlib.
Yeri düşmüşkən, BVF 192 ölkə arasında ən yüksək uçot dərəcələri tətbiq edən dövlətlərin sırasında Türkiyəni də qeyd edib: Venesuela 45,3 %, Argentina 38 % və Türkiyə 19 %.
İstənilən bir dövlətin milli valyutasının dəyər itirib və qazanması həmin hökumətlərə həm də güvən məsələsi sayılır. Son 1 il içində 3 dəfə Mərkəz Bankın rəhbərinin, 3 dəfə TUİK başqanın və 2 dəfə Maliyyə və Xəzinə nazirinin dəyişməsi nəticəsində dolların dalğalanması təbiidir və gözlənilən idi. Çünki TCMB-nın sabit olan monetar siyasəti yoxdur. Tez-tez dəyişdirilən Mərkəzi Bankın rəhbərləri investorların gözləntilərinə adekvat davranmırlar.
TCMB nə etmək istəyir?
Dünyada Mərkəzi Bankların əsas funskiyası milli valyutanın faiz dərəcəsini müəyyən etməkdir. MB-nın əsas 2 əsas funskiyası vardır: (ı) milli valyutanın faiz dərəcəsini müəyyən etmək və (ıı) pulun həcmi ilə bağlı verdiyi qərardır.
Türkiyədə MB tam müstəqil olmadığı halda texnokratik korpus tərəfindən yönəldilmir. MB 4-5 illik seçilmiş millət vəkillərindən asılı olarsa, MB-nın verdiyi qərarlar populist qərarlar olacaq. Onlar seçildikləri zaman kəsikləri üçün iqtisadi “havalandırmanı” daha çox təşviq etməyə maraq göstərməkləri təbiidir. Halbuki MB uzun müddətli monetar siyasət müəyyənləşdirməlidir. Uzun vədəli iqtisadi qərarlar üçün yaxın vədəli fədakarlıq edilməlidir. Struktur islahatları hökumətlər belə aparır. Bu baxımdan MB-ın siyasətini texnokratik idarəetməyə tabe olmalıdır. Siyasi qərarlara ayaq uydurmaq siyasəti MB-ın fəaliyyətini effektiv edə bilməz. Türkiyənin milli valyutasında sərt dalağalanmaların əsas səbəblərindən biri də onun populist və siyasi qərarlara daha özünü uyğunlaşdırmaq məcburiyyəti ilə bağlıdır. Görünür ki, Türkiyədə son il yarım ərzində 4 dəfə MB rəhbərinin dəyişməsi dayanıqlı monetar siyasətin aparılmasındakı fundamental çatışmazlıqları meydana qoyur.
Hər dəfə yeni MB-nın yürütdüyü siyasət zamanı isə vətəndaşlarda inflyasiya gözləntiləri artır. Bu zaman isə insanlara malların qiymətlərinin artma siqnalını hiss edən zaman həmin mallardan daha çox satınalmaq həvəsi artar. Və nəticədə məcmu tələb yüksələr.
Ərdoğanın uzun illərdir ki, dediyi “inflyasiyanı yaradan faizdir” fikri indi heç bir iqtisadi məntiqə və reallıqlara dözə bilmir. İqtisadiyyatların əsas problemi yüksək faiz dərəcəsi deyil, yüksək inflyasiya həddidir. Halbuki yüksək faiz inflyasiyanın bir nəticəsi kimi meydana çıxır. Türkiyə gör neçə ildir bu eksperiment “dovşanının” nəticələrinə vaxt sərf edir, zaman itirir…
Türkiyənin indiki lirə çalxanmaları yalnız monetar siyasətə bağlamaq doğru olmaz. Səbəbi odur ki, milli valyutanın zəif vəziyyətə düşməsi Türkiyə iqtisadiyyatının indiyə qədərki yürütdüyü iqtisadi xətalarla bağlıdır. TCMB yüksək faizləlrələ bağlı qərarlar vermiş, lirə dollar qarşısında daha çox dəyər itirmiş, növbəti dəfə yenidən faiz dərəcəsini yüksəltmiş bir az da lirə dəyərsizləşmiş və xaricdən dollar almağa məcbur olmuşlar. Beləliklə Türkiyə həm bununla lirəni sabitləşdirmək istəmiş, digər tərəfdən isə xarici borclanmanı artırmışdır. Halbuki faiz dəcələrinin artımı dövlətlərə müəyyən iqtisadi tənəffüz fürsəti qazandırmaq məqsədilə edilir. Faiz artımı özlüyündə iqtisadiyyatı gücləndirmir, müvəqqəti sabitləşdirir. İqtisadiyyatın strukturunda baş vermiş mənfi meyllərin yaxşı istiqamətə yön alması üçün müəyyən şanslar tanıyır. Əgər siz dövlət olaraq bundan düzgün istifadə edərsizsə, o zaman bu faiz artımları sizin iqtisadiyyatda yaratdığınız fürsəti imkana çevrə bilər. Məsələn milli istehsal üçün lazım olan idxal mallarını, o cümlədən aralıq məhsullarının azaldılması üçün iqtisadi siyasət həyata keçirməlisən. Ölkəyə dollar daxilolma kanalının diapazonunu genişləndirməlisən. İdxal hesabına xaricə qaçan dollar yollarını daraltmalısan. Bu zaman sabitləşdirici faktor olan faiz koridoru iqtisadiyyatına yaxşı təsir göstərəcək. Yox, əgər sən faiz artımını sadəcə arxayınçılıqla müşahidə edən dövlət adına taşamaçı olacaqsansa, o zaman bu gedişlə “faiz inflyasiyanı doğracaq” fikri hakim olacaq.
Türkiyədə pul-kredit siyasətində əsasə məsələ lirəyə inamın azlığıdır. Eyni zamanda ölkə iqtisadiyyatının dollar əldə etmək kanalının geniş olmaması ilə bağlıdır. Bir tərəfdən dollar əldə edə bilmirsən, digər tərəfdənsə dollarla borclanırsan. Bu zaman iqtisadiyyatda dollarlaşma sürəti yavaşıyır. Artıq Türkiyənin borcları 463 mlrd. dolları ötüb. Dövlət borclarının (daxili + xarici) son 1 ilini müqayisə etsək, artımın necə baş verdiyini müəyyənləşdirmək olar. Əgər 2020 fevral ayında dövlət borcları 1 trilyon 410 milyard TL idisə, 2021 fevral ayında bu rəqəm 1 trilyon 860 milyard TL səviyyəsinə yüksəlib. Son 1 ildə borc artımı 32% və ya 450 milyard TL olmuşdur. Bu olduqca sürətli borclanma nisbətini ifadə edir.
Türkiyədə TL-nin zəifləməsində valyuta rezervlərinin də məhdud olması durur. Türkiyənin valyuta ehtiyatları 95,4 mlrd. dollardır. Bunun 85%-i kommersiya banklarının MB-da ehtiyatlarıdır. Bu isə ümumiyyətlə valyuta ehtiyatları sayılmır. Çünki bunlar öhdəliklərdir. TCMB-nın məcburi ehtiyat normalarıdır. Türkiyənin xarici valyutasının həcmi 15 milyard dolları ötmür. Bu o deməkdir ki, simvolik həddə olan bu valyuta ehtiyatları illik ÜDM-nin (2020, 717 mlrd. dollarlıq) olduqca kiçik bir hissəsin təşkil edir.
Türkiyənin tədiyyə balansında da ciddi problemlər yaranıb. Ölkəyə daxil olan vəsaitlə ölkədən çıxan vəsait Türkiyənin xeyrinə deyil. “Cari açıq” dedikləri bu defisit illik olaraq son illər 30-70 mlrd. dollar arasında dəyişir. Xüsusilə Türkiyənin enerji komponentlərinin xaricdən asıllığı, o cümlədən neft-qaz məhsullarının idxalı ölkədən kənara 10 milyardlarla valyutanın axınına səbəb olur. Bu da lirə üçün riskyaradıcı faktor sayılmalıdır.
Doğrudur, bundan sonra lirənin daha da dəyər itirməsinə çox inanmıram. Amma ümumilikdə lirənin gücü TCMB-nın siyasətinə bağlı deyildir, iqtisadiyyatın strukturuna bağlıdır. Başqa sözlə, yeni MB-nın işi asan deyil. Valyuta bazarında yanğınsöndürmə əməliyyatı həyata keçirməlidir.
Türkiyənin həm daxilində, həm də xaricində Ərdoğan iqtidarına qarşı güvən çox sarsılıb. Bu iqtidarın etdiklərinin miqyasından və komanda gücündən asılı olmayaraq bazar iştirakçılarına sivil oyun qaydalarını inandırmaq doğrudan da çətin bir işə çevrilib. İqtisadiyyatın ümumiləşmiş obrazının təzahürləri valyuta bazarında, valyuta bazarındakı sərt dalğalanmaların da əsası isə siyasi iqtidardadır. Güvən sarsılanda, bu həm siyasətin, həm də iqtisadiyyatın nəticələri kimi ortaya çıxır.
Məmməd Talıblı / ASTNA
Xəbərin oxunma sayı : 715
Analiz
Xəbərlər
-
Sosial sahəyə ayrılan vəsait artırılacaq? - AÇIQLAMA
-
“Həbsdə olmağımın səbəbini bilirəm” - Bəkir Orucovun məhkəməsi
-
Azərbaycanda 3 aya 51 milyon 36 min manatlıq narkotik ələ keçirib - HESABAT
-
NATO qoşunları Rusiya sərhədlərinə yaxınlaşır - Şoyqu
-
“COP29 bizə imkan verəcək ki, Qlobal Cənub ölkələri ilə təmasları gücləndirək” - İlham Əliyev
-
Polisin “saxla“ əmrinə tabe olmadı, hadisə yerindən qaçdı - VİDEO
-
Hansı ölkə uşaq böyütmək üçün daha əlverişlidir? – Azərbaycan son onluqdadır
-
Bakıda özəl klinikada əməliyyat olunan yeniyetmə öldü - Araşdırma aparılır
-
“Neft-qaz sahəsində uzun illər xüsusilə də Avropa bazarlarına nəql ediləcək resurslarımız var” - Prezident
-
Əhalinin nəzərinə! Tibbi arayışlarla bağlı yenilik, mayın 1-dən...
-
Bakıda 21 yaşlı model faciəli şəkildə öldü - FOTO
-
“COP29-a ev sahibliyi edəcək ölkə kimi Azərbaycan fəal hazırlıq prosesindədir” - İlham Əliyev
-
Ağdamdakı Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzi bağlandı - FOTO/VİDEO
-
Baydenin siyasətinə etiraz etdi – İstefa verdi
-
Tikilməkdə olan Laçın aeroportundan son görüntülər - VİDEO
-
NİİM əhaliyə müraciət etdi - VİDEO
-
“Fikirləşdim ki, ata-bala ikimizi də öldürəcək“ - “Cümü“yə 18 il həbs verildi
-
Hərbi gəmilər, kater və vertolyotlar Xəzərdə hərəkətə gətirildi: Möhtəşəm təlimlərdən FOTO/VİDEO
-
Xocavənddə partlayıcı vasitələr aşkar edilib: Saxlanılan var - FOTO
-
Qubada illərdir hökm sürən kanalizasiya problemi nə zaman həllini tapacaq? - VİDEO
-
Amerikalılar kütləvi şəkildə “iPhone” almaqdan imtina edirlər - SƏBƏB
-
Şəxs hansı halda orqanını başqasına verə bilər? - ARAŞDIRMA
-
Binəqədinin keçilməz yolları - VİDEO
-
Könül Kərimova estetik əməliyyat etdirib - FOTO
-
Xavi qərarını niyə dəyişdiyinin səbəbini dedi: “Üç dəqiqə söhbətləşdik və...“
-
Çörək və un məmulatlarına tələbatın azalması qiymətlərə təsir edəcək? - VİDEO
-
Azərbaycanda uşaqlar arasında yeni virus YAYILDI
-
Şadlıq saraylarında hansı menyular daha çox bahalaşıb? - QİYMƏTLƏR
-
Anar Ələkbərov o videonu Prezidentlərə göstərdi - VİDEO
-
Prezident İlham Əliyev Almaniyada işgüzar səfərdədir - FOTO/VİDEO
-
NATO baş katibi qırıcı təyyarədə ikinci pilot oldu - FOTO
-
Avtobuslarda gigiyenik qaydalara əməl olunmur - VİDEO
-
Lukaşenko nüvə başlığını qucaqladığını bildirib - VİDEO
-
Milli Məclisdən Avropa Parlamentinin qətnaməsinə ETİRAZ
-
Türkiyədə İŞİD-ə qarşı əməliyyat - 23 bəfər saxlanıldı
-
İlham Əliyev Füzulidən Berlinə getdi - Tarixi uçuş
-
Hansı rayonda nə qədər özəl uşaq bağçası var? – Tam siyahı
-
Azərbaycan-Qazaxıstan hərbi əməkdaşlığı müzakirə edilib - VİDEO
-
Keçmiş nazir müvininə 7 il iş kəsildi - 125 milyon mənimsəyib
-
Vətəndaş Qəbulu Mərkəzində may ayında qəbul cədvəli açıqlanıb - SİYAHI
-
Ətin qiyməti 25 manat olacaq? - AÇIQLAMA
-
Prezidentlər Ağdamda orta məktəbin təməlqoyma mərasimində - FOTOLAR
-
Yusif Mustafayev borc verdiyi 100 mindən çox pulunu geri ala bilmir - VİDEO
-
Tayvandan Azərbaycana gətirilən meyvə suyu yararsız çıxıb - FOTO
-
İlham Əliyev Qırğızıstan prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə etdi - FOTO
-
Mənimsəmədə təqsirləndirilən vəkilin cinayət işinin bəzi detalları məlum olub - İTTİHAM AKTI
-
COP29 Azərbaycanın malik olduğu imkanlarıntəqdimatı olacaq
-
Xaricdən gətirilən kartof ölkə daxilində 2 dəfə baha satılır – Rəqəmlər
-
Prezidentlərin Ağdama səfərindən - Maraqlı fotolar
-
İki naziri yola salan Heydər Yaqubov... – Direktor öz gücünü kimdən alır?
-
Qərb Cənubi Qafqazda sabitliyi pozmağa çalışır - Zaxarova
-
“TikTok“la bağlı sorğu keçirilib - 74,9% məhdudiyyət tətbiqini istəyib
-
Binə qəsəbəsində qanunsuz elektrik xətləri çəkilir? - VİDEO
-
Xocalıda insan qalıqları aşkar edildi - FOTO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri Ağdam Konfrans Mərkəzi ilə tanış olublar - FOTOLAR
-
HƏMAS silahı yerə qoyacağına söz verdi: Amma bir şərtlə
-
“Füzuli tam şəkildə yenidən qurulur” - Hikmət Hacıyev
-
Ağdam Cümə məscidinin bərpadan sonra açılışı olub - FOTOLAR
-
Naxçıvanın yeni baş naziri kimdir? - DOSYE
-
Bakıda kişi qardaşını qətlə yetirib: “Hamımızın başına oyun açırdı”
-
Prezidentlər Pənahəli xanın sarayı və İmarət kompleksində görülən işlərlə tanış olublar - FOTO
-
Deputatdan parlament seçkilərinin vaxtı ilə bağlı iddia
-
Bakının məşhur məktəbi təmirə bağlanır: Şagirdlər digər təhsil ocağına köçürülürlər
-
Avtomobili yay rejiminə necə keçirək? - AÇIQLAMA + VİDEO
-
Naxçıvanın yeni baş naziri vəzifəsindən azad olundu - Yerinə Cəlilov təyin edildi
-
“Zəngəzur dəhlizinin adını eşitdikcə sanki ağıllarını itirirlər...“ - “Bu, çox qəribədir“
-
Azərbaycandan dünyaya Yaşıl Baxış
-
Bakıda 6 istiqamət üzrə istirahət zonaları yaradılacaq - TƏFƏRRÜAT + VİDEO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan prezidentləri Füzulinin Baş planı ilə tanış olublar - FOTOLAR
-
Nəsib Quliyev qadına görə intihar edib - SENSASİYALI İDDİA
-
“Dövlət sərhədimizin 12 kilometri artıq delimitasiya olunmuş hesab edilir” - Prezident İlham Əliyev
-
Bölmələrimiz həyəcan siqnalı ilə ayağa qaldırıldı - Zakir Həsənov prosesi izlədi
-
Taliban İŞİD-ə qarşı mübarizə üçün xüsusi bölmə yaradır: İşsizlərin siyahısı hazırlanır
-
Azərbaycanda balıq ovu qadağan edilir - Bu tarixdə
-
“NATO Polşada nüvə obyektləri yerləşdirərsə, hədəfimiz olacaq“ - Rusiya XİN
-
Cəfər Cabbarlı haqqında məxfi həqiqətlər - ARAŞDIRMA + VİDEO
-
Azərbaycanda niyə qeysəriyyə əməliyyatlarına üstünlük verilir? - ARAŞDIRMA
-
Bayden qanun imzaladı - Üç ölkəyə hərbi yardım haqqında
-
ADA Universitetində keçirilən forumdan mühüm məqamlar
-
İqlim dəyişmələrinin fəsadlarına qarşı mübarizəyə böyük töhfə
-
Tünzalə Ağayevanın yeni görünüşü - VİDEO
-
“Qarabağ“ - “Neftçi“ oyunundakı 5 qol - VİDEO
-
Sakinlər deputatlara ən çox nədən şikayətlənirlər? - VİDEO
-
Keçmiş başçının hospitalından şikayət - Pasientlə “Rela Hospital“ arasında nə baş verib?
-
Bayden qanunu imzaladı - “TikTok” ABŞ-da qadağan ediləcək
-
Şuşada inşa olunan yeni yaşayış kompleksinin görüntüləri - VİDEO
-
Maşın bazarında durğunluğun səbəbi nədir? - VİDEO
-
Büdcəyə yenidən baxılacaq? - FOTO
-
Rəisin evindən oğurluq etdi, araq alıb içdi - Kameraya salam da verdi
-
İkinci əl məhsulun oğurluq olmadığını necə bilmək olar? - VİDEO
-
Çinə səfər edən Antoni Blinken üçün qırmız xalı sərilmədi - VİDEO
-
Bakıda nöqsanlar aşkarlanan restoranın fəaliyyəti məhdudlaşdırılıb - FOTO
-
Alimpaşa Məmmədov vurduğu ziyandan 185 min manat ödəyib
-
“İstəyirəm həyat yoldaşım mənə qulaq asanda utanmasın” - Aysun İsmayılova
-
Sabah Rəfahda hərbi əməliyyat başlaya bilər - İsrail nəşrindən şok iddia
-
“Nar” voleybol üzrə ölkə çempionlarını təbrik edir - FOTOLAR
-
Sabah Binəqədidə qaz olmayacaq - Xəbərdarlıq
-
Zəngilan, Cəbrayıl və Qubadlı sakinlərinə şad xəbər - VİDEO
-
Əfv Komissiyasının növbəti iclası keçirilib - Müraciətlərin sayı 300-ü keçib
-
Xankəndidə tələ partlayıcı qurğular aşkarlanıb - VİDEO
-
Bakıda restoran sahibləri cəzalandırıldılar - RƏSMİ
-
Naxçıvanda 10 aydan çoxdur ki, maaş ala bilməyən işçilər etiraz etdilər - VİDEO
-
30-a yaxın israilli general HƏMAS-ın girovluğundadır – KİV
-
Şuşaya köç başlayır - Tarix açıqlandı
-
Moskvada sərgidə qənimət götürülmüş NATO tankı nümayiş etdiriləcək - VİDEO
-
Üç ayda 170 avtomobil yanıb: FHN əsas səbəbləri açıqladı
-
Bakı Sağlamlıq Mərkəzində maşınqayırma texnikumunu bitirən şəxs anju edir? - İDDİA/VİDEO
-
“Azərbaycan parlaq gələcəyini inamla qurur“ - Sadıq Japarov
-
Bakıda dələduz şəbəkə peyda olub – Mənzilləri, obyektləri kirayələyib...
-
100 milyon da son hədd deyil - İlham Əliyev
-
ABŞ-nin Rusiyadakı səfirliyi zəhərlənmədən ehtiyat edir - SƏBƏB
-
“Ermənistan özü işğalı sonlandırmağa qərar verdi“ - Elçin Əmirbəyov
-
Respubilkanın sabiq baş pediatırı intihar edib - Prokurorluqdan açıqlama
-
Azərbaycan-Qırğızıstan sənədləri imzalanıb - FOTO
-
Tanınmış iş adamı deputat olacaq? - İDDİA
-
Prezidentlər mətbuata bəyanatlarla çıxış etdi - VİDEO
-
Roza Zərgərli pedaqoji fəaliyyətə başlayıb - VİDEO
-
Azərbaycan və Qırğızıstan Dövlətlərarası Şurasının 2-ci iclası keçirilib - FOTOLAR
-
Benzinlə qadını yandıran şəxs vəzifəli şəxsin oğludur - Yeni faktlar
-
Prezidentdən Allahverən İsmayılovla bağlı – Sərəncam
TOP 10
ARXİV