![]() |
|














“Onların səhvi həddən artıq demokratik olmalarında idi” – Dilavər Əzimli
Tarix 28.04.20, 20:54 |
|
529.jpg)
1920-ci il aprelin 28-də Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edilib. Bu gün Azərbaycan tarixinə qanlı hərflərlə yazılmış faciənin 100-cü ildönümüdür.
AzFakt.com xəbər verir ki, Yenisabah.az-ın həmin dövr haqqındakı suallarını Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun “Azərbaycanın orta əsrlər tarixi” şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Dilavər Əzimli cavablandırıb:
- AXC-nin süqutunu şərtləndirən amillər barədə çox danışılıb. Sizcə, işğalın qarşısını almaq heç cür mümkün deyildi?
- Əslində, süqut aprelin 26-dan 27-ə keçən gecə baş verib. Bütün əsərlərdə, o cümlədən Məmməd Əmin Rəsulzadə, Mirzə Bala Məmmədzadənin əsərlərində də 27 aprel göstərilir. Amma sonradan bolşeviklər bunu 28 apreldə bayram etdiklərinə görə, 28-i kimi tarixə düşdü. Həmin dövrün ictimai-siyasi prosesləri göstərir ki, bu süqutdan xilas olmaq mümkün deyildi. O zaman bəlli idi ki, dünyanın iri dövlətləri, Birinci Dünya Müharibəsindən qalib çıxan blok Rusiyanı bütöv görmək istəyirdi. Bu müddət ərzində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini rəsmən tanımadılar, çox ağır vəziyyət idi. O dövrün ictimai –siyasi proseslərini analiz etdikdə görürük ki, istər diplomatik, istər hərbi cəhətdən, istərsə də digər baxımlardan bunu önləmək üçün güc yox idi. Bundan əlavə bolşevik Rusiyası Azərbaycanda özünün güclü bazasını yarada bilmişdi. Bolşevik Rusiyası ilə işləyən bolşeviklər bizə xəyanət etdilər. Bu xəyanət, beynəlxalq aləmdə gedən proseslər AXC-nin süqutunu sürətləndirdi.
- Tarix hadisələri öz dövrünün şərtləri daxilində dəyərləndirməyi sevir. Həmin dövrün şərtlərini nəzərdən keçirəndə işğalda AXC-nin qurucularının hansısa səhvi nəzərə çarpırmı?
- İndi çox iradlar tutmaq olar, amma o dövr hadisələrini izlədikdə onların yoxdan bir dövlət yaratdıqlarını görürük. Elə bil dövlət bir gəmi idi və o gəminin kapitanı Məmməd Əmin Rəsulzadə idi.Gəmi kapitanı hər kəsə öz yerini düzgün göstərmişdi, seçim çox güclü idi. Əlimərdan bəy Toplçubaşov kimi bir adamı parlamentin sədri edilmişdi. Fransaya nümayəndə heyəti göndərəndə də rəhbər Topçubaşov idi. Cümhuriyyət Azərbaycan dövlətçiliyinin davamı idi. Çar Rusiyası ilə Qacar İmperiyası arasında gedən müharibə Azərbaycanın tarixi torpaqlarının ¼ hissəsini itirməsinə səbəb oldu. Müstəmləkə rejimində olan insanlar yoxdan dövlət yaratdılar.Təbii ki, burada hansısa bir səhv ola bilər, amma qlobal səhv yoxdur. Çünki analoqu olmayan demokratik dövlət yaranıb. Dünyada ən demokratik həyat şəraitini yaradan Türk dövlətləri olublar. Qanunları oxuyursan, dünyada bərabəri olmayan qanun qəbul ediblər. Bu baxımdan qlobal işlər görən insanların səhvi həddən artıq demokratik olmalarında idi. Başqa səhv deyə bilmərəm. Ona görə də 1920-ci ildə isə Azərbaycan ikinci dəfə işğala məruz qaldı.
- Son günlər Cümhuriyyətin işğalında Türkiyənin və Mustafa Kamal Atatürkün adı tez-tez hallandırıır. Türkiyənin Azərbaycanı xilas etmək imkanı hara qədər idi?
- Qardaş Türkiyədə çox ağır durum idi. Müxtəlif sözlər, ifadələr işlədirlər ki, Türkiyənin bizə köməyi dəyməyib. Amma düşünün ki, Osmanlı İmperiyası həmin dövrdə son günlərini yaşayırdı. Onun başqa siyasət aparmağa gücü yetmirdi. Bir dəfə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan çıxışında dedi ki, əgər 1993-cü ildə mən hakimiyyətdə olsaydım, Azərbaycanın rayonları işğal olunmazdı. Bu , elə-belə söz deyil. Hələ 1993-cü ildə baş verən proseslər, çoxluğun erməninin tərəfini tutması, bizim rayonların işğalına səbəb oldu. Qaldı ki, 1918-20-ci illərə, o dövrdə də kənar qüvvələr az rol oynamırdı. Biz bu məsələlərdə çox daxili günahkar axtarırıq. Amma xarici unutmayaq. Birinci dünya müharibəsində əsas məsələlərdən biri Osmanlı imperiyasını parçalamaq idi. XVIII əsrdən sonrakı işğal proseslərini nəzərdən keçirdikdə bunun həqiqiliyini görürük. Böyük Britaniya dünyada ağalıq etməyə başladı. Adlarını “Günəş batmayan ölkə” qoydular. Bunun ardınca Rusiya, Fransa güc sahibi dövlət oldu. Birinci Dünya Müharibəsi bloklara ayrıldı və bu dövlətlərin hamısı eyni blokda oldular. Aradan götürülməsi planlaşdırılan Osmanlı imperiyası üçün vəziyyət heç yaxşı deyildi. XVIII əsrdən başlanan siyasət Türk-müsəlman dünyasını sıradan çıxarmağa yönəlmişdi. Bu, birmənalıdır. Onların əsas qoruyucusu kimi Osmanlı imperiyası çıxış edirdi. Osmanlını aradan götürmək Türk-müsəlman dünyasının sonu demək idi. Amma o ağır günlərdə belə Bakını xilas etmək üçün qüvvələr gəldi, bunu unutmaq olmaz. Osmanlı imperiyası məhv olsa, halımız necə olacaqdı? Mən deyim, ərazimizin bir hissəsi Rusiyanın tərkibinə, bir hissə indiki Ermənistana, bir hissə də Gürcüstana veriləcəkdi. Bununla da Azərbaycan adı sıradan çıxarılacaqdır.Azərbaycan böyük coğrafi ərazidir. Azərbaycanın sərhəddi Həmədana, Zəncana kimi gedib çıxır. Bir ucu Dərbəndə, bir ucu Ərzincana çatır. Osmanlını da aradan götürsələr, Azərbaycanı siləcəkdilər. Adımız harada hallanacaqdı? Atatürkün Türki Cümhuriyyətini yaratması adımızın gələcək təminatı verdi. Atatürk deyirdi ki, SSRİ yaradılan qondarma dövlətdir.
- Azərbaycan cəmiyyəti AXC-nin aqibətindən hansı nəticəni çıxarmalıdır? Tarixdən ibrət götürəcəyimiz dərs varmı?
- 27 aprel tarixə “qara gün” kimi düşməlidir. Nəticələr ondan ibarətdir ki, birincisi, bizim ərazilərimizdə Ermənistan adlı qondarma dövlət yaradıblar. İkincisi, Azərbaycanın tarixi ərazilərinin böyük hissəsini gürcülərə veriblər. Batuma qədər ərazi onlara verildi. Almaniya və bir sıra dövlətlər gürcülərin tərəfində durdular. Üçüncüsü, əlifbamızı dəyişdilər. Mustafa Kamal Atatürk bizə görə latın əlifbasına keçdi. O, latın dilinə keçən kimi, bizim əlifbanı dəyişdilər. 1937-dək bütün pasportlarda Türk yazılırdı. Sonra dəyişildi. Məsələnin kökündə Türkiyə türkü ilə Azərbaycan türkünü ayırmaq dayanırdı. Bunu etdilər. Türkü “Azərbaycanlı” sözü ilə əvəzlədilər. Türk deyəndə hamı Türkiyə türkünü nəzərdə tutdu. Türklüyə zərbə vurdular. Azərbaycan ədəbiyyatını, tarixini SSRİ şüuru əsasında yazdırdılar. Burada məqsəd intelektual insanların məhv edilməsi idi. 1937-ci ildə onları Sibirə göndərdilər, Nargində güllələdilər, başlarına min oyun açdılar, milli kadrları məhv elədilər. Özlərinin insanlarını vəzifəyə qoydular. Satqın tarixçilər ortaya çıxdı. Tarixin dəyişməsinə etiraz edənlər dəlixanalarda çürüdülər. SSRİ dəlilərin sayına görə dünyada birinci yerdə idi, iynə vurub insanları dəli edirdilər. Fəlsəfəmizi yox elədilər. Rəsulzadəni mən tələbə olanda tarixdə İngilis agenti kimi qələmə verirdilər. Müsavatı “satqın burjua hökuməti” adlandırırdılar. Nəriman Nərimanov onların əməllərinə etiraz edəndə xain çıxardılar.Ən dəhşətli zərbə milli təfəkkürümüzə dəydi. İnsanlar var ki, hələ də SSRİ-yə böyük rəğbətlə yanaşırlar. Hər hansı tarixi prosesi izləmək üçün 25-30 il vaxt lazımdır. Mən bu 30 ildə müəyyən etdim ki, SSRİ elə sistem yaradıb ki, biz hələ də onun əzabını çəkirik. Tarixdən nəticə çıxarıb gənc nəsilə ötürməliyik, belə acınacaqlı nəticələri görüb gələcəkdə baş verməməsi üçün çalışmalıyıq. Tarixdən nəticə çıxarılsa, işğala təkrar məruz qalınmaz.
Xəbərin oxunma sayı : 598
Müsahibə
Xəbərlər
-
İnstaqramda kimlər nələr paylaşdı? - FOTOLAR
-
“Azərbaycan xalqına bir daha təşəkkürümü bildirmək istəyirəm“ - Ərdoğan
-
Mədəniyyət sektorunda yeni vergi güzəştlərinin tətbiqinə başlanılır - VİDEO
-
Uitkoff İranla müzakirələri davam etdirir - Ağ Ev
-
“NATO sammiti Ankarada keçiriləcək” - Ərdoğan
-
Arkadi Qukasyandan yeni ETİRAFLAR
-
İyulun 1-dən artırılan bəzi sosial müavinətlər nə qədər olacaq? - VİDEO
-
Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsində kanalizasiya problemi - VİDEO
-
Bu şəxslərə yeni mənzillər veriləcək - RƏSMİ
-
ABŞ və İsrailin İrana qarşı addımları bütün regionu təhlükəyə atıb - Pakistan XİN
-
Gömrükdə rüşvət qalmaqalı - Sabiq rəis 834 maşını ölkəyə necə keçirib?
-
Yekaterinburqda öldürülən azərbaycanlıların nəşi Vətənə gətirilib - VİDEO
-
Tələbələr üçün xoş xəbər: Müraciət vaxtı artırıldı
-
Deputatlar bu qanunlara dəyişiklik edəcək - SİYAHI
-
Nəsimi rayonunda mənzil qanunsuz olaraq obyektə çevrilib - FOTOLAR
-
Fransanın radioaktiv tullantıları Azərbaycan sərhədində? - Xəzər üçün təhlükə
-
Azərbaycanda şok OLAY: 5 aylıq hamilə ola-ola başqasına ərə getdi - VİDEO
-
“Sputnik Azərbaycan”ın ofisində saxlanılanlar kimdir? - ADLAR
-
“Excelsior Hotel”də baş direktorla menecer arasında nə baş verir?
-
Bəylər Eyyubovun yerinə gələn Fərid Əsgərov kimdir? - DOSYE
-
“Kremlin yeni strateji hədəfi Odessadır“ - “Financial Times”
-
DİN-dən “Sputnik-Azərbaycan“dakı əməliyyatla bağlı açıqlama
-
Ərdoğan və Ersin Tatar Bakıya gəlir - Bu tarixdə
-
Bəylər Eyyubov vəzifədən azad edildi - Yerinə təyinat oldu
-
İyul ayında hava necə olacaq? - Aylıq proqnoz
-
Rusiya agentləri “Sputnik Azərbaycan“dan belə çıxarıldı - VİDEO
-
Elariz Məmmədoğlunun qızı məhkəmədə ifadə verdi - Milyonluq qalmaqallı iş üzrə
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
“İran komandirləri yoxa çıxıblar” - “Washington Post“
-
Salyanda dəhşətli cinayət: gecəyarısı arvadını xəyanətdə günahlandırdı, sonra isə...
-
Həbs edilən şəxs Namiq Abdullayevin adından necə istifadə edib? - DƏLƏDUZLUQ İŞİ
-
“Cəlal Harutyunyana general-leytenant rütbəsini Sarkisyan verib“ - Arayik Harutyunyan
-
“Veysəloğlu”nun elan etdiyi “Qida Təhlükəsizliyi Ayı” çərçivəsində növbəti məhsuldar görüş AQİSA ilə keçirildi - FOTOLAR
-
“Türk vətəndaşı olmağı çox istərdim” - Montello ilə yeni müqavilə bağlanılıb
-
Qohum nikahların qarşısı necə alınacaq? - Nazirlikdən açıqlama
-
İran “Starlink“ə qadağa qoydu: İstifadə edənləri həbs gözləyir
-
Bakıda 400 nəfərin gizlənə biləcəyi yeraltı bunker: Harda yerləşir?
-
"QayMaq Premium Qida" şirkətinin kərə yağından sellofan çıxıb - Video
-
Sabahdan məktəbli formalarının qiyməti aşağı düşür - CƏDVƏL
-
Prezidentdən Fikrət Məmmədovla bağlı - Sərəncam
-
“TikTok” üçün çox varlı alıcılarımız var” - Tramp
-
Hərbi prokuror bayram günləri sərhədlərdə - FOTOLAR
-
Şuşa və Xankəndiyə səfərlər müvəqqəti dayandırılır - Səbəb açıqlandı
-
Vilayət Eyvazov Astarada vətəndaş qəbulu keçirəcək - Bu tarixdə
-
Cümşüdün batdığı kanal bu qurumun balansında olub - Baş Prokurorluğun məlumatı
-
“Sputnik-Azərbaycan” agentliyinin ofisində əməliyyat keçirilir
-
Azərbaycan İsrailə neft satışını dayandırıb - İxracın 95 faizi Avropa bazarlarına yönəldilib
-
Bakıda orta aylıq əməkhaqqı 1386 manatdır - Rəsmi
-
Çimərliklərdəki istirahət məkanlarında qiymətlə - VİDEO
-
“Ermənistanda kilsəyə yönələn hücumlar narahatlıq doğurur“ - Lavrov
-
Həyət evlərində qalanlar həşəratlara qarşı bu dərmanlardan istifadə etsinlər - VİDEO
-
Şamaxıda kişi qətlə yetirildi - 31 yaşlı kürəkəni tutuldu
-
Rusiya bu istiqamətdə 50 min hərbçi toplayıb - Ukraynanın işi çətindir
-
“Dedilər işə düzəlmək üçün 5 min manat pul lazımdır“ - Məhkəmə işi
-
Sabahdan bu sosial müavinətlər və Prezident təqaüdləri artırılacaq - SİYAHI
-
“İranın gizli nüvə obyekti ola bilər” – Tramp
-
Azərbaycanda bu şəxslərin nikahı qadağan ediləcək - Sabahdan
-
Qeyri-iş günü bir də dörd aydan sonra olacaq - TARİX
-
Maştağada kanalda antisanitar vəziyyət - VİDEO
-
Az maaş, çox tələb: Gənclər niyə iş tapa bilmirlər?
-
Qızıl bazarında vəziyyət necədir? - VİDEO
-
Polisə müqavimət göstərən narkotacir zərərsizləşdirilib - DİN
-
Kəngərliyə növbəti köç karvanı yola salındı - FOTOLAR
-
“Bu halda sanksiyaları ləğv edəcəyəm” - Tramp
-
Ağdamda mina partladı - Polis əməkdaşı xəsarət aldı
-
Ölkəmizin enerji ixrac potensialının artırılması baxımından əhəmiyyətli olan layihə
-
“8 Noyabr“ Elektrik Stansiyasının açılışı ölkəmizin enerji tarixinə mühüm səhifə kimi yazıldı
-
Saxta teleqram kanalının məlumatı təxribatdır - RƏSMİ
-
8 ildir yeni bina sakinlərə nə təhvil verilir, nə də kirayə haqqı ödənilir - ŞİKAYƏT
-
“Əhliman Gənciyevi dubinka ilə döyüb, elektroşokla işgəncə veriblər“ - Vəkilin AÇIQLAMALARI
-
Ov tüfəngi ilə qaynanası, arvadı və baldızını vurdu... - Hadisənin DETALLARI
-
Yekaterinburqda 2 qardaşı öldürülən Seyfəddin Hüseynlidən yeni açıqlama - VİDEO
-
Bakı-Qəbələ qatarlarından istifadə edənlərin NƏZƏRİNƏ
-
Azərbaycan regional və qlobal enerji təhlükəsizliyində mühüm rola malikdir
-
Trampdan Maskla bağlı yeni açıqlama: “O, əla oğlandır”
-
Yekaterinburqda məhkəmə şousu başa çatdı - Kimlər həbs edildi? + FOTOLAR
-
Bir ildə 64 məktəb bağlanıb - Ekspertlərdən HƏYƏCAN TƏBİLİ
-
Çinə viza rejimi ləğv ediləndən sonra aviabiletlər bahalaşıb? - VİDEO
-
Ukrayna müharibəsi 2026-cı ilə qədər davam edə bilər - CNN
-
Özünü vəkil kimi təqdim edən Səbiyyə Panəliyevanın dələduzluğu davam edir - “Bir dur deyən yoxdur“
-
“Emerald” hotelində şok olay: Otağına çağırdığı qadın kişi çıxdı….
-
“Faşist Putin hakimiyyətini pisləyirik“ - Aygün Attar
-
Ölkənin enerji siyasətində yeni mərhələnin başlanğıcı
-
İcra başçısı-qadın sahibkar qalmaqalı: mülk dağıdanların milyonluq mülkləri - VİDEO
-
Klublarımızın yay planları: Kim gəlir, kim gedir?
-
Azərbaycan parlamentinin nümayəndə heyətinin Rusiyaya səfəri ləğv edildi - RƏSMİ
-
“Vətən Bağı“ İB Naxçıvanda “Narkotikə yox“ layihəsinə start verdi - FOTOLAR
-
Mehrab Xəlilovun rəhbəri olduğu “Jobs” MMC vətəndaşları aldadıb - VİDEO
-
“Rusiyanın yay hücumu uğursuzluğa düçar olur“ - The Telegraph
-
Unudulmuş Nobel laureatı və sovet Rusiyası - Siqrid Unsetin acı müşahidələri
-
Füzulidə kanalda batan şəxsin axtarışları davam edir - VİDEO
-
Yekaterinburq məhkəməsi Akif Səfərovu həbs etdi - 22 günlük
-
Azərbaycanda Rusiya ilə bağlı mədəni tədbirlər ləğv edilir - Rəsmi
-
Lənkəranda hadisə: İş adamı xəstəxanalıq oldu, saxlanılan var
-
FTX-nin əməliyyatı quduz itin hərəkəti kimi qiymətləndirilməlidir - DEPUTAT
-
Bəzi yerlərdə yağış yağacaq, şimşək çaxacaq - Sabahın havası
-
Naxçıvanda ağır qəza: Məmur və ər-arvad öldü (FOTO)
-
“Makron və Merts sağlam düşüncələrini tamamilə itiriblər” - Lavrov
-
Eyni məhsul, kəskin qiymət fərqi: “Bahadırsa, almayın“
-
İran aylar ərzində uranın zənginləşdirilməsini bərpa edə bilər - Qrossi
-
Mərkəzi Bankdan yeni QAYDALAR: Kredit əldə etmək sosial şəbəkə aktivliyinizdən asılı ola bilər
-
Bakıda bərbad vəziyyətdə olan bəzi yolların “bəxt“i niyə açılmır? - VİDEO
-
Yekaterinburqda saxlanılan azərbaycanlıların məhkəməsi başladı - Fotolar
-
Azərbaycanda gəlinliklərin baha olmasının səbəbi nədir? - VİDEO
-
Qayınanasını öldürdü, arvadı ilə baldızını yaraladı - Masallıda dəhşətli hadisə
-
Biləcəridə yol problemi - Səkilər yoxdur, maşınlar küçəyə park olunur
-
Eyni Rusiya, eyni ssenari: Şovinizm və qəddarlıq
-
“Ziraat Bank Azərbaycan“ geriləyir - Əhali pullarını geri götürür
-
Bakıda gənc “lyuk“a düşməyib, yol çöküb - VİDEO
-
35 nəfərin zəhərləndiyi “Dönər evi“ yenidən açıldı - Jurnalistlərə hücum etdilər (VİDEO)
-
Rusiyada azərbaycanlılara qanlı OMON hucumunun şahidləri danışdı - VİDEO
-
Göygöldə sərxoş şəxs polisin silahını götürmək istəyib - TƏFƏRRÜAT
-
Azərbaycanda hansı bölgədə nə qədər bankomat var? - Siyahı
-
İsrailin raket zərbələri nəticəsində öldüyü deyilən Əli Şamxani üzə çıxıb - FOTO
-
“QAZel”in içindəki palçığı bizə yedizdirmək istəyirdilər - Vüqar Səfərov
-
675 min manat vergi borcu olan hospitalda qanuni təmsilçi “oyunu” - Üçüncü dəyişiklik
-
Rusiyada iki qardaşı öldürülən Seyfəddin Hüseynli: Digər yaxınlarımız hazırda təzyiq altındadır
-
Hansısa bir şirkət viza ilə bağlı qarantiya verirsə, bu, cəfəngiyatdır - AÇIQLAMA
-
Ən çox sosial yardım bu rayona verilir - STATİSTİKA
-
Rusiyalı diplomat Azərbaycan XİN-ə çağırıldı - Kəskin etiraz bildirildi
TOP 10
ARXİV