![]() |
|














Ərdoğan BVF-dən niyə borc almaq istəmir? – Fondun şirkətləri Türkiyə iqtidarını qane etməyə bilər
Tarix 04.06.20, 11:16 |
|
5781.jpg)
Aykan Eydemir, Con Leçner
“Foreign Policy”, 01.06.2020
Türkiyə iqtisadiyyatı qırılmasını gözləyən bir bənddir. Lirə son 3 ildə dollara nisbətdə dəyərinin 90 faizini itirib, Ankara isə ötən aydan xalis beynəlxalq valyuta ehtiyatlarını (mübadilə xətləri xaric) tükəndirib. Artıq 300 milyard dollar dəyərində valyuta öhdəliklərində boğulan Türkiyənin qeyri-maliyyə şirkətləri bu yükün altına düşüb.
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, ölkənin ehtiyacı olduğu halda, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) ilə saziş imzalanmasını hələ də mümkün saymır. Çünki Ərdoğan sürətli düzəlişlərə üstünlük verir. Buna əyani misal onun Qətərlə lirə-rial mübadilə xəttini – Türkiyənin Mərkəzi Bankının ehtiyatlarını kağız üzərində artıran müvəqqəti bir tənzimləmə – 5 milyard dollardan 15 milyard dollara qədər genişləndirməsidir. Halbuki bunun yerinə struktur islahatlarının aparılması müqabilində BVF-dən orta müddətli aşağı faizli kredit ala bilərdi.
Türkiyədə və xaricdəki bir çox ekspert BVF proqramına əngəlin Ərdoğanın ideologiyası, seçicinin belə bir proqrama arxalanması qorxusu ilə əlaqələ olduğunu iddia edir. Onlar səhv edirlər. Əksinə, Türkiyənin güclü prezidenti üçün maneə BVF-nin şərtləri və onun hiper mərkəzləşdirilmiş idarəetmə üslubunu pozma potensialıdır.
Son 10 ildə Ərdoğan hakimiyyətini qeyri-populyar iqtisadi siyasət platforması ilə birləşdirib. İnvestorlar prezidentin qəribə inanclarını – inflyasiyanın artmasına səbəb olan faiz dərəcələri və ya Türkiyənin iqtisadiyyatına zərbə vurmağı hədəfləyən, yəhudilərin rəhbərlik etdiyi “faiz lobbisini” utancverici və naqolay iddialar sayır. Amma sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Mərkəzi Bank 2019-cu ildə son müstəqillik görünüşünü də itirəndən sonra bu inanclar əsas cərəyana çevrilib. Böyük bir şəkildə, indi onlar Türkiyənin pul siyasətini diktə edir, bu da ölkənin istiqraz və səhm bazarlarında çaxnaşmaya səbəb olub.
Məsələni daha da pisləşdirən dollara nisbətdə əvvəlcə 6, sonra da 7 lirəyə dəyişdirilən türk valyutasının məzənnəsinin müdafiəsi üçün Mərkəzi Bank ehtiyatlarının fəlakətli sərfidir. Ərdoğan bu məsələdə xüsusilə həssasdır, çünki bu səyləri kürəkəni, maliyyə və xəzinə naziri Berat Albayrak həyata keçirib.
Doğrudur, Ərdoğan əvvəllər, xüsusilə böhran qarşısında praqmatik olduğunu sübut edib. Faiz artımları buna qarşı çıxdığında da baş verib. Rusiya ilə böhranın kəskinləşməsindən sonra qürurunu unudaraq əlaqələri bərpa edib. Lakin bu qərarlar hakimiyyətin devrilməsinə səbəb olmayıb. Əslində, mediaya tamamilə nəzarət etdiyi xatırlansa, Ərdoğan 18 illik iqtidarı dövründə kəskin dönüşləri əsl demokratiyada olduğundan daha asan həyata keçirə bilər.
Ərdoğanın BVF-nin qapısına gedə bilməməsinin əsl səbəbi hər hansı bir standart və ya struktur islahatlarının yox, hakimiyyətin bölüşdürülməsini və yaxşı idarəetmə tədbirlərinin tələb edilməsidir.
Ərdoğanın İslam təməlli Ədalət və İnkişaf Partiyasının (AKP) hakimiyyəti şəffaflıq və hesabatlılığın yoxluğundan bəhrələnir. Türkiyə prezidentinin paralel büdcəsi kimi fəaliyyət göstərən sərvət fondu parlament və ya son instansiya məhkəməsi tərəfindən yoxlanılmır. Bir özəl auditorun dediyi kimi, hətta düzgün qiymətləndirmə aparmaq üçün məlumatların şəffaflığı yoxdur.
Türkiyə Statistika Təşkilatı tərəfindən verilən iqtisadi məlumatlar da şübhə doğurur. Almaniyanın ikinci ən böyük borc verən qurumu olan “Commerzbank”-ın Türkiyənin şübhəli böyümə rəqəmləri ilə əlaqədar 2017-ci il hesabatının adı bilirsinizmi necə idi? “Türkiyə: Mənimlə zarafat edirsiniz?”
Pandemiyadan əvvəl Ankaranın maliyyəsi zəif idi, lakin xarici borc, səhiyyə böhranı və daha çox öz nüfuzunu qorumağı üstün tutmanın birləşməsi fəlakətə səbəb ola bilər.
Türkiyə prezidenti keçmiş baş nazir Əhməd Davudoğlunu AKP-dən ayrıldığı və yeni bir partiyaya qurduğuna görə cəzalandırmaq üçün bir universiteti bağlayıb, ancaq bununla seçiciləri özündən uzaqlaşdırmaq riski doğurur.
Başqa bir misal: 2012-ci ildə Türkiyənin qərbində, Kutahya əyalətində açılışı olan Zafer hava limanının inşası hökumətə KİV-lərə nəzarəti əldə etməyə kömək edən, Ərdoğana yaxın bir tikinti maqnatına tapşırılıb. Hökumət hava limanının ilk 7 ilində 7.6 milyon sərnişinin daşınacağını proqnozlaşdırıb, amma aeraportda indiyə qədər cəmi 300 min sərnişin olub. 2044-cü ildə başa çatacaq razılaşmaya əsasən, inşaya 55 milyon dollar xərcləyən şirkətin hava limanında mövcud olmayan uçuşlara xidmət üçün dövlət xəzinəsindən 205 milyon avro (228 milyon dollar) qazanacağı təxmin edilir.
BVF proqramı, onu müşayiət edən islahatlarla, ehtimal ki, bu qədər çirkli gəlir mənbələrini və saysız-hesabsız digər gülünc tənzimləmələri aradan qaldırar. Bununla yanaşı, səlahiyyətli texnokratlardan şəffaflıq, hesabatlılıq, müstəqil tənzimləmə orqanlarından və Mərkəzi Bankdan siyasi təzyiqlərdən azad olmanı tələb edər. Ancaq bu cür islahatlarla hökumətdən bütün kölgəli sövdələşmələrə nəzarəti əldən verməsi xahiş ediləcək. Başqa sözlə, BVF-lə saziş onun rəhbərliyinə və himayədarlıq şəbəkəsinə birbaşa təhdiddir.
1999-cu ildə başlayan və 2001-ci il böhranında davam edən Türkiyənin əvvəlki BVF proqramı ölkəyə daha çox şəffaflıq və hesabatlılıq gətirib. Bu paket hökumət borcunun qeyri-sabit səviyyəsi olduğu və Türkiyə banklarının iflasının ardınca həyata keçirilib. BVF dövlət maliyyəsini və maliyyə şəffaflığını gücləndirmək üçün struktur islahatları və kreditləşmə tələbi olaraq yeni idarəçiliyə çağırış edib. Türkiyə növbəti 6 ildə orta hesabla 7 faiz böyümə əldə edərək sabitləşib.
BVF proqramı bu gün Türkiyə üçün bənzər fayda verə bilsə də, Ərdoğan onun şərtlərinə tabe olmaqda acizdir. Son dəfə BVF-nin ağrılı tədbirləri nəticə verib, amma Türkiyədə üçtərəfli koalisiyanın ultramillətçi partnyoru olan Dövlət Baxçalı 2002-ci ildə parlamenti erkən seçkilərə məcbur edib və İstanbulun keçmiş bələdiyyə başçısı Ərdoğan siyasi iqtidara yiyələnib. Əvvəllər olduğu kimi, yenə də gözlənilməz addımlar atan Baxçalı bu gün də Ərdoğanın əsas koalisiya tərəfdaşıdır.
2002-ci ildə Baxçalıdan faydalanan Ərdoğan qarşıdakı 2023-cü ilin prezident seçkiləri öncəsi onun qurbanı olmaq istəmir, xüsusilə İstanbulun hazırkı bələdiyyə başçısı, Türkiyənin dağınıq müxalifətini birləşdirməyə müvəffəq olan populyar Əkrəm İmamoğlu prezidentin ən böyük rəqibi kimi ortaya çıxdıqda.
Məhz buna görə, BVF Türkiyə hökumətinin mütləq son dayanacağı olacaq. Türkiyənin iqtisadi bəlaları və bundan əziyyət çəkən vətəndaşları birtəhər Ərdoğanı müzakirə masası ətrafında oturmağa məcbur etsələr, BVF ona asan giriş icazəsi verməməlidir. BVF maliyyə şəffaflığını, balansdankənar tənzimləmələrə son qoymağı, ailə üzvləri əvəzinə, texnokratların işə götürülməsini, antikorrupsiya və çirkli pulların yuyulması əleyhinə ciddi tədbirlər görülməsini tələb etməlidir. Türkiyənin böyük, gənc və dinamik əhalisi həm Avropa, həm də Yaxın Şərq üçün iqtisadi artım sürücüsü ola bilər. Onlar buna layiqdirlər.
Tərcümə: Strateq.az
Xəbərin oxunma sayı : 277
Analiz
Xəbərlər
-
Polis Maştağada xüsusi əməliyyat keçirib - VİDEO
-
Xocalı kərpic zavodunun açılışı oldu - FOTOLAR
-
Azərbaycanlı müəllim Mədinədə öldü - Bəqi qəbiristanlığında dəfn edildi
-
“FS Club Badam”da kisəçi işləyən şəxs müştərinin başına oyun açdı - ŞOK TƏFƏRRÜAT
-
Prezident Xocalıda bu ailənin qonağı oldu - FOTOLAR
-
Bakının bu ərazisi plana düşdü: Söküntü işlərinə başlanılır
-
Fərhad Əhmədovdan gəmisinin həbsdən azad olunması üçün 6 milyon dollar rüşvət istənilib - MƏHKƏMƏ
-
Ağdamda tarixi məscidin binasının bərpadan sonra açılışı oldu - Fotolar
-
Bakı aeroportunda əməliyyat: brilyant qaşlar aşkar edildi
-
Futbol qaydalarında inqilab: Penalti və VAR dəyişir
-
Ağdam şəhər 1 nömrəli tam orta məktəbin binasının açılışı olub - Fotolar
-
Bakıda 39, rayonlarda 41 dərəcə isti olacaq - Sabahın havası
-
Naxçıvan “respublika“ statusunda qalmalıdırmı? - Zahid Orucdan maraqlı mesajlar
-
Prezident Ağdamda açılışda iştirak etdi - FOTOLAR
-
İtkin şəhidimiz Xaçmaz rayonunda dəfn olundu - Fotolar
-
Qərb payızda ölkədə sabitliyi pozmağa cəhd göstərəcək - Gürcüstan parlamentinin sədri
-
Vəhdət Partiyası toplantı keçirdi:Sədr tapşırıqlar verdi
-
“İlin ilk yarısında cinayətlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə azalıb” - Hərbi prkuror
-
Sakinlər qəzalı vəziyyətə düşmüş evlərin yarısının sökülməməsindən narazıdırlar - VİDEO
-
Rusiyanın növbəti gecə hücumları – Ukrayna isə Moskvanı hədəfə alıb
-
50 minə qəbir yeri satan şöbə müdiri həbs edilibmiş - Hökm oxundu
-
Bakıda dayanacağın işığı kəsilib, sərnişinlər çətinlik çəkirlər - VİDEO
-
Ələsgər Məmmədlinin səhhəti pisləşib - Tanınmış şəxslər Prezident İlham Əliyevə müraciət edib
-
Güzəştli şərtlərlə Qarabağda da ev almaq mümkün olacaq - VİDEO
-
Piylənmə ilə bağlı xərçəng ölümləri kəskin artıb - ARAŞDIRMA
-
Sənədsiz evlərlə bağlı dəyişiklik - VİDEO
-
Bu, Rusiya üçün son müddətdir – Ağ Ev
-
Neftimizi hansı ölkələrə və neçəyə satmışıq? - Tam siyahı
-
Yeni binalarda kombi olmayacaq? - Açıqlama
-
Əliyevlə Berdiməhəmmədov Şuşada nahar ediblər - FOTOLAR
-
“Suriyanın bölünməsinə icazə verməyəcəyik“ - Ərdoğan
-
Paytaxtın bu rayonlarında qaz olmayacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
“Mandarin” bağçasında uşaq yıxılıb xəsarət aldı - Niyə nəzarət olunmur?
-
“Aİ öz maliyyə yardımı ilə Ermənistanı asılı vəziyyətə salmağa çalışır“ - Zaxarova
-
“Çinə vizasız rejim tələbə axınını artıracaq“ - Ekspert Aisa Aslanova
-
İsmayıllı rayonunda örüş sahəsində hotel tikilir - Sakinləri narazılıq edirlər
-
“Trampla dronlarla bağlı meqasövdələşməni nəzərdən keçiririk“ - Zelenski
-
Batma təhlükəsi ilə üzləşənlər belə xilas edildi - VİDEO
-
II və III qrup üzrə qəbul imtahanının nəticəsi açıqladı:kimlərin nəticəsi ləğv edilib?
-
Son 10 ildə azərbaycanlılar Türkiyədən 11 mindən çox mənzil alıblar - Statistika
-
“Atlant”ın sahibinin adı keçən cinayət işi: 90 min manatlıq mülki iddia qaldırıldı
-
İranda tragikomik olay - Pezeşkianın korteji yolda qaldı
-
Dilqəm Məhərrəmov lisenziyası olmadığı halda Aysunu necə əməliyyat edib? - VİDEO
-
EXPARGO-nun gətirdiyi uşaq qidası zay çıxıb - Şikayət
-
“İsrailin Suriya hücumlarını qətiyyətlə qınayırıq, dəstək verməyə hazırıq” - Türkiyə MN
-
Əliyev və Berdiməhəmmədov Mehmandarovların malikanə kompleksində - FOTOLAR
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Bakıda bu ilin altı ayı üzrə 7 min 549 cinayət qeydə alınıb - Baş Prokurorluq
-
ABŞ İrandakı nüvə obyektlərindən cəmi birini sıradan çıxara bilib - Kəşfiyyat məlumatı yayıldı
-
Prezident “Dostluq” adlı atı Berdiməhəmmədova hədiyyə etdi - Fotolar
-
İsrail Dəməşqdə Baş Qərargaha dron zərbəsi endirdi - Şiddətli döyüşlərdə yüzlərlə insan ölüb
-
“Dəyənəklə, yumruq və təpiklə döyürdülər” - Əsirlikdə olan şəxs
-
Prezident Berdiməhəmmədovla Yuxarı Gövhər Ağa məscidini ziyarət edib - Fotolar
-
Tramp 150-dən çox ölkəyə məktub göndərməyə hazırlaşır - Yeni tarifərlə bağlı...
-
Mbappe ilə bağlı araşdırmalar aparılır - Polisə rüşvət verib?
-
Naxçıvanda 41 dərəcə isti qeydə alınıb - Faktiki hava
-
İlham Əliyev və Berdiməhəmmədov Şuşada olublar - Fotolar
-
Bakı və Abşeronda ucuz evi haradan almaq olar? - VİDEO
-
Daşaltı kəndinin fonunda - FOTOLAR
-
Sabah 41 dərəcə isti olacaq - XƏBƏRDARLIQ
-
Aİ Rusiyaya qarşı 18-ci sanksiyalar paketini təsdiqləyə bilmir - Səbəb aşıqlandı
-
Dağıdılmış yerlərə baxdılar... - FOTOLAR
-
Laçında meşə yanğınına görə 3 nəfər məsuliyyətə cəlb olunub - BİRGƏ MƏLUMAT
-
Berdiməhəmmədov Füzuliyə getdi, Prezident qarşıladı - Fotolar
-
“Suriya döyüşməyə hazırdır” - Əhməd Əl Şaraa
-
Müğənniliyə başlayan dırnaq ustasının qazancı mübahisə yaratdı - efirdə dava düşdü
-
Rusiyada döyüşlərə məcburi cəlb edilən azərbaycanlılar nə etməlidirlər? - VİDEO
-
“Evlərimizdə çatlar əmələ gəlib“ - MTK binanın qarşısında qaraj tikir?
-
Min bir dərdin dərmanı - Gündə 1 stəkan için
-
Suriyadakı toqquşmalarda 356 nəfər ölüb - Nə baş verir?
-
Kəngərliyə növbəti köç karvanı yola salındı - FOTOLAR
-
Zelenski Ukraynanın yeni hökumətinin namizədlərini açıqlayıb - SİYAHI
-
Bakı-Sumqayıt yolundakı piyada keçidi bərbad vəziyyətdədir - VİDEO
-
“Həyatımın bir dövrünü bağladım” - İradə İbrahimova
-
PSJ finalda kabusuna dönən futbolçuya elçi düşdü - Razılaşsa, tarixə düşəcək
-
Vaşinqton İsrail və Suriya arasında gərginliyin yaxın saatlarda azalacağını gözləyir - Marko Rubio
-
Azərbaycanda mənzillər nə qədər bahalaşıb? - Qiymətlər açıqandı
-
Klinika direktoru arvadını buna görə güllələyib - Təfərrüat
-
Salyanda əqli qüsurlu qıza qarşı seksual zorakılıq edilib - Dəhşətli cinayətin təfərrüatı
-
Miqrantlar Rusiyaya daxil olarkən məcburi peyvənd oluna bilər - SƏBƏB
-
Azərbaycanda güclü zəlzələlər olacaq? - VİDEO
-
Nərimanov rayonunda aparılan tikintidə təhlükəsizlik qaydaları pozulur - VİDEO
-
ABŞ İsrailin Suriyaya endirdiyi zərbələrdən narahatdır - Rubio
-
Bakıda görünməmiş dələduzluq: Tanışının telefonu oğurladı, anasına yazdı...
-
İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov “Sea Breeze”də olublar - FOTOLAR
-
“Tramp başa düşür ki, Putin ona yalan danışır” - Zelenski
-
Gül kollarının alınması məxfi məlumatdır? - Şabranda müəmmalı tender
-
Dini Komitə 800 min manata portal açır - “Amin“
-
İsrail ordusu Dəməşqə yeni zərbə endirdi - Ölənlər var + Video
-
Beyləqanda “Qərbi Azərbaycan İrsi” kitabının təqdimat mərasimi - Fotolar
-
Adəm Məmmədov həbsdə qaldı - “Zon”a köçürüləcək
-
“Ermənistanda ikinci dövlət olmayacaq“ - Paşinyan
-
“Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” qanuna edilb - Fərman
-
“UNEC”in Sevda adlı müəllimi “Porshe”sindən düşərək vətəndaşı hədələdi - VİDEO
-
Marqarin idxalı kəskin artıb - Marketlərdə 2,6 dəfə baha satılır
-
Bakıda qadın güllələndi - Klinika direktoru olan həyat yoldaşı saxlanıldı
-
Prezident İlham Əliyev bəzi qanunlara dəyişikliyi təsdiqləyib - Detallar
-
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
-
Bu prospektdə yol hərəkətinin təşkili dəyişdi - Fotolar
-
Leyla Əliyeva Atabayeva ilə bir arada - FOTOLAR
-
Prezident ipoteka krediti ilə bağlı fərman imzaladı - Qayda dəyişdi
-
Beyləqanda qadın qətlə yetirilib - 23 yaşlı oğlan saxlanılıb
-
Sumqayıtda 67 kq narkotik dövriyyədən çıxarılıb - İki nəfər saxlanılıb
-
Mərkəzi Klinikanın həkimi əməliyyat etdiyi xəstəni qəbul etmədi - Kişi 8 gün sonra öldü
-
“Ermənistanın KTMT-dən çıxma ehtimalı daha yüksəkdir“ - Paşinyan
-
“270 nəfərlik müəssisədə 700 nəfər məhbus var” - Qadın kalonundan şikayət
-
Zelenski Trampdan narazıdır - “Bayden dövründə yardım daha güclü idi”
-
Rəsmi sənəddə qeyri-rəsmi ünvan: “Elmar marketin yaxınlığı...”
-
Magistraturaya qəbul imtahanında dəyişiklik gözlənilir - DİM rəsmisi
-
Şəmkir rayonunda maye qazdoldurma məntəqəsinin istismarı dayandırıldı - VİDEO
-
General vəzifədən azad edilib? - DSX xəbəri təkzib elədi
-
7 ildir ev alıblar, amma çıxarış yoxdur - VİDEO
-
“Az-Lead” şirkətin 1,7 milyon borcu var - “İndart Holding” də borclanıb
-
Sosial şəbəkələrdə dərman tövsiyə edənləri bu cəza gözləyir - VİDEO
-
Ünvanlı yardım alanların sayında 20 minlik artım - İqtisadçı əsas səbəbi açıqladı
-
Türkiyədə meşə yanğınları şiddətlənib - Çanaqqala və Tekirdağda kəndlər təxliyə edildi
-
Bu il ali məktəblərə qəbul planı 90 faizdən artıq dolacaq - DİM sədri
-
İlham Əliyevin Qurbanqulu Berdiməhəmmədovla görüşü oldu - FOTO
-
“Melissa park” tikinti şirkəti ilə sakinlər arasında münaqişə yaşanır - Kim haqlıdır?
-
Naxçıvanda sahibkarların bank hesabları kəskin azaldı - Talıbovdan sonrakı bir ayda nə baş verib?
TOP 10
ARXİV